ТҮркия республикасының атазаңЫ 1, 2 Қабылданды
V. Жұмыс істеуге қатысты ережелер
жүктеу/скачать 0,66 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- D. Кәсіподақтар қызметі 52- БАП.
- Кәсіпкерлер мен кәсіподақтар арасында еңбек шарттары туралы жүргізілетін келіссөздерге берілетін құқық 6 53
- B. Ереуіл жасау мен жұмысты уақытша тоқтатуға берілетін құқық 54- БАП.
- VII. Жалақыға берілетін кепілдік 55- БАП.
- VIII. Денсаулық сақтау, қоршаған орта және тұрғын үй мәселесі A. Денсаулық сақтау мен қоршаған ортаны қорғау 56- БАП.
- IX. Жастар және спорт А. Жастарды қорғау 58- БАП.
- В. Спортты дамыту және бекініс 7 59- БАП.
- X. Әлеуметтік қамтамасыз етуге берілетін құқықтар A. Әлеуметтік қамтамасыз етуге берілетін құқық 60- БАП.
- XI. Тарихи, мәдени және табиғи байлықтарды сақтау 63- БАП.
- XII. Өнер мен өнер қайраткерлерін қорғау 64- БАП.
- XIII. Әлеуметтік және экономикалық құқықтардың шектері 8 65- БАП.
- 4-БӨЛІМ САЯСИ ҚҰҚЫҚТАР МЕН МІНДЕТТЕР I. Түркия азаматтығы 66- БАП.
- II. Сайлауға, сайлануға және саяси қызметпен айналысуға берілетін құқық 67- БАП.
- III. Саяси партияларға қатысты ережелер A. Партияларды құру, партияға мүшелік және партиядан шығ у 68- БАП.
- IV. Мемлекеттік қызметке кіру құқығы A. Мемлекеттік қызметке кіру 70- БАП.
- V. Отанға қызмет ету 72- БАП.
V. Жұмыс істеуге қатысты ережелер A. Еңбек етуге берілетін құқықтар мен міндеттер 49- БАП. Әркімнің еңбек етуге құқығы болады және соған сай міндет қабылдай алады. (Өзгеріс: 3/10/2001-4709/19) Мемлекет жұмыскерлердің өмір сүру деңгейін көтеруге, олардың мүдделерін қорғауға, еңбек етуге жасалатын жағдайды жақсартуға және жұмыссыздықтың алдын алу үшін қолайлы экономикалық жағдайлар жасауға қажетті шаралар қабылдайды. (Жойылды: 3/10/2001-4709/19)
келмейтін жұмысты орындауға еріксіз мәжбүрлей алмайды. Кәмелет жасына толмағандар, әйелдер мен дене бітімінде немесе ақыл- ойында кемшіліктері бар адамдар жұмыс істеудің ерекше жағдайы жасалған арнаулы қорғауды пайдаланады. Барлық жұмыс істейтін адамадардың демалуға және бос уақыттарын пайдалануға құқықтары бар. Апта сайынғы ақы төленетін демалыс күндеріне және мереке күндеріне, сондай- ақ жыл сайынғы ақысы төленетін еңбек демалысына қатысты құқықтар мен талаптар заңмен реттеледі. C. Кәсіподақтарды құруға берілетін құқық 51- БАП. (Өзгеріс: 3/10/2001-4709/20)
5 Бул баптын аты «Е Мемлекет меншігіне айналдыру» деп аталган кезде 13/8/1999 жылы 4446 нөмірді заңнын 1. бабымен өзгертіліп мәтінге енгізілген.
Жұмыскерлердің және жұмыс берушілердің еңбек қарым-қатынастары барысында кәсіподақтар мен қауымдастықтар құруға, олардың мүшелерінің экономикалық және әлеуметтік құқықтары мен мүдделерін қорғап дамыту мақсатында алдын ала рұқсат алмай-ақ, оларды басқарушы органдарды жасақтауға құқықтары бар. Ешкім де кәсіподаққа өз еркінен тыс кіргізіліп, оның мүшесі болуға немес одан шығуға мәжбүрленбеуі керек. Кәсіподақтар мен қауымдастықтар құруға берілетін құқық ұлттық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіп мүдделі болған жағдайларда қылмыстың алдын алып, адамдардың денсаулықтарын сақтау үшін, олардың құқықтары мен бостандықтарын қорғап, адамгершілік ар-ұяттарын таптамау үшін заңмен шектелуі мүмкін. Кәсіподақтар мен қауымдастықтар құрудың ресмилігі, талаптары мен рәсімдері заңда көрсетіледі. (Жойылды: 12/9/2010-5982/5) Жұмысшы табы болып саналмайтын мемлекеттік шенеуніктердің бұл саладағы еңбек жолы олардың еңбек еткен салаларына байланысты заңмен реттеледі. Кәсіподақтардың және олардың жоғары тұрған органдарының мәртебесі, басқарылуы мен қызмет етуі республика негізі мен демократиялық принциптерге қайшы келмеуі тиіс. D. Кәсіподақтар қызметі 52- БАП. (Жойылды: 23/7/1995- 4121/3) VI. Кәсіпкерлер мен кәсіподақтар арасындағы еңбек шарттары, ереуіл жасау мен жұмысты уақытша тоқтату құқығы туралы жүргізілетін келіссөздер A. Кәсіпкерлер мен кәсіподақтар арасында еңбек шарттары туралы жүргізілетін келіссөздерге берілетін құқық 6 53- БАП. Жұмыскерлер мен жұмыс берушілердің экономикалық және әлеуметтік жағдайларды, жұмысқа қойылатын талаптарды өзара реттеуі үшін ұжымдық шарттар жасасуға құқықтары бар. Ұжымдық шарттар жасау тәртібі заңмен реттеледі. (Қосымша тармақ: 23/7/1995-4121/4; Жойылды: 12/9/2010-5982/6) (Жойылды: 12/9/2010-5982/6) (Қосымша тармақ: 12/9/2010-5982/6) Шенеуніктер мен басқа да мемлекеттік қызметкерлердің ұжымдық шарттар жасасуға құқықтары бар. (Қосымша тармақ:
12/9/2010-5982/6) Шарт
жасасу барысында келіспеушіліктер болған жағдайда тараптар Мемлекеттік қызметкерлердің судьялар кеңесіне өтініш бере алады. Кеңес шешімі ұжымдық шарт сипатында әрі соңғы шешім болып табылады. (Қосымша тармақ: 12/9/2010-5982/6) Ұжымдық шарт жасасуға берілетін құқық заңмен реттеледі, келісімшарт күші мен оның қолданылу ерекшеліктері, бұл шартты кімнің пайдалана алатындығын көрсету, оның зейнеткерлерге
6 Бул баптын аты «А Кәсіпкерлер мен кәсіподақтар арасындағы еңбек шарттары құқыгы» деп аталган кезде 12/9/2010 жылы 5982 нөмірді заңнын 6. бабымен өзгертіліп мәтінге енгізілген.
ықпалы, Мемлекеттік қызметкерлердің судьялар кеңесін ұйымдастыру, олардың жұмыстарының негізі мен жүргізілу рәсімі заңмен реттеледі. B. Ереуіл жасау мен жұмысты уақытша тоқтатуға берілетін құқық 54- БАП. Егер келіссөздер барысында еңбек шарттары туралы дау пайда болса, жұмыскерлердің ереуілге шығуға құқықтары бар. Жұмыс берушінің жұмысты уақытша тоқтатуға беретін осы құқықтарының және өтініштерінің жүзеге асырылу тәртібі мен талаптары, бұл әрекеттердің қолданылу саласы мен ерекшеліктері заңмен реттеледі. Ереуіл мен жұмысты уақытша тоқтату құқығы қоғамдық мүддеге және ұлттық байлыққа зиян келтіретін еркіндік қағидаттарын бұзатын тәсілмен жүзеге асырылмауы қажет. (Жойылды:12/9/2010-5982/7) Ереуіл мен жұмысты уақытша тоқтатудың өткізілу амалдары мен кәсіпорындарға тыйым салынуы немесе мерзімінің ұзартылуы заңмен белгіленеді. Ереуілге немесе жұмысты уақытша тоқтатуға тыйым салынуы немесе мерзімінің ұзартылуы туралы даулар мерзімді кейінге қалдыру кезеңі аяқталысымен, Жоғары төрелік кеңесінде қаралады. Тараптар Жоғары төрелік кеңесіне даудың кез келген сатысындағы уағдаластық жөнінде өтініш білдіре алады. Жоғары төрелік кеңесі шешімдерінің ұжымдық шарт күші болады әрі соңғы шешім болып табылады. Жоғары төрелік кеңесінің құрылымы мен қызметі заңмен белгіленеді. (Жойылды: 12/9/2010-5982/7) Ереуілге қатысушы тұлғалардың тарапынан кәсіпорындағы ереуілге қатыспаған тұлғалардың жұмыстарына ешқандай да кедергі келтірілмеуі керек. VII. Жалақыға берілетін кепілдік 55- БАП. Жалақы жасаған еңбегіне сәйкес төленеді. Мемлекет қызметкерлерге атқарған жұмысына сәйкес жалақы төлеуге және басқа да әлеуметтік жәрдемақыларды пайдалану құқығына кепілдік беретін қажетті шаралар қабылдайды. (Өзгеріс: 3/10/2001-4709/21) Ең төменгі жалақы белгілеу кезінде елдің экономикалық және әлеуметтік жағдайы ескеріледі. VIII. Денсаулық сақтау, қоршаған орта және тұрғын үй мәселесі A. Денсаулық сақтау мен қоршаған ортаны қорғау 56- БАП. Әркімнің өз денсаулығы үшін қолайлы қоршаған ортада өмір сүруге құқығы бар. Қоршаған ортаның тазалығын жақсарту және оның ластануының алдын алу - мемлекет пен онда тұратын азаматтардың міндеті. Мемлекет әркімнің өмір сүруін, жаны мен тәнінің сау болуын және қажетті ресурстарды арттырып, адам еңбегі мен табиғи күштерді үйлесімді пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында денсаулық сақтау ұйымдарын құруды және олардың қызмет етуін ұйымдастыруды орталықтан жоспарлайды. Мемлекет бұл міндеттерді денсаулық сақтау және әлеуметтік көмек беру мекемелерін мемлекеттік те және жеке сектор ретінде де пайдалана отырып орындайды.
Медициналық қызмет көрсету мекемелерінің кең ауқымды желісін таратуға арналған жалпыхалықтық денсаулықты сақтандыру шаралары заңмен белгіленеді.
ерекшеліктерін ескере отырып, мемлекеттік жоспарлау аясында халықтың тұрғын үйге деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған шаралармен қамтамасыз етеді және қоғамдық тұрғын үй қорының құрылуын қолдап отырады.
ұстанымдары мен реформаларына сәйкес және мемлекеттің аумақтық әрі ажырамас тұтастығын жоюға бағытталған идеяларына қарсы біздің мемлекетіміз бен Республикамыздың тәуелсіздігі өсиет етіп қалдырылатын жастарды оқыту мен дамытуды қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдайды. Мемлекет жастарды ішімдік ішуге, есірткіге, қылмыс жасауға, құмар ойындар ойнауға және басқа да зиянды әдеттер мен жат қылықтарға құмартудан қорғау үшін қажетті шаралар қабылдайды. В. Спортты дамыту және бекініс 7 59- БАП. Мемлекет кез келген жастағы Түркия азаматтарының денсаулықтарын, ақыл-ойларын дамытуға арналған қажетті шаралар қабылдайды және бұқара көпшіліктің арасында спорттық ойындар мен жарыстардың кең таралуына ықпал етеді. Мемлекет атақты спортшыларды әрқашан қолдап отырады. (Қосымша тармақ: 17/3/2011-6214/1) Ішкі тәртіпке қатысты Спорт Федерациясының шешімдеріне кассациялық тәртіпте ғана шағымдануға болады. Кассациялық сатыдағы шешімдер соңғы шешім болып табылады және оған бірде-бір сатыда шағым беріле алмайды.
Мемлекет әлеуметтік қамтамасыз етуге арналған тиісті шаралар қабылдайды және бұл үшін қажетті ұйымдарды құрады.
тапқан тұлғалардың артында қалған жетім-жесірлерді, мүгедектер мен соғыс ардагерлерін қорғайды, сонымен бірге олардың лайықты өмір сүруін қамтамасыз етеді.
Мемлекет мүгедектерді қорғау үшін қажетті шаралар қабылдайды және олардың қоғам өміріндегі тіршіліктерін қамтамасыз етеді.
7 Бул баптын аты «Б спортты дамыту» деп аталган кезде 17/3/2011 жылы 6214 нөмірді заңнын 1. бабымен өзгертіліп мәтінге енгізілген Қарт адамдар мемлекеттің қорғауында болады. Қарт адамдарға берілетін мемлекеттік көмек пен оларға берілетін басқа да құқықтар мен жеңілдіктер заңға сәйкес белгіленеді. Мемлекет қорғауды қажет ететін балалар қоғамы үшін оларды сақтауға арналған барлық мүмкін болып табылатын шараларды қолданады. Бұл мақсатқа жету үшін мемлекет тиісті ұйымдар құрады немесе басқа органдардың оларды құруына қажетті қаражат бөледі.
отбасыларының бірігуін, балаларының оқып-білім алуларын және әлеуметтік қорғалуын, сондай-ақ сол азаматтардың туған отанымен байланысын қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар қолданады және олардың үйлеріне кері қайтуына көмектеседі.
құндылықтарды сақтауға кепілдік береді әрі бұл шараларға қажетті шаралар қабылдайды. Жеке мүлікке және байлыққа салынатын кез келген шектеулер, сонымен бірге меншік иелерінің мүліктеріне берілетін өтемдер мен жеңілдіктер заңмен реттеледі. XII. Өнер мен өнер қайраткерлерін қорғау 64- БАП. Мемлекет өнер саласын және өнер қайраткерлерін қорғап отырады. Мемлекет өнер туындылары мен өнер қайраткерлерінің ілгері жылжуын қолдап отыру үшін тиісті шаралар қабылдайды, сонымен қатар халықтың өнер деген ұғымды дұрыс түсінулеріне қажетті идеяларды таратуға көмек көрсетеді.
Мемлекет экономикалық тұрақтылықты сақтауды назарға ала отырып, қаржы ресурстарын ескере келіп, әлеуметтік және экономикалық салалардағы Атазаңмен белгіленген міндеттерді орындайды.
байланысты әрбір адам түрік болып табылады. Түрік әке мен түрік шешеден туылған бала - түрік. (Жойылган айтылым: 3/10/2001-4709/23 бап) Әкесі шетелдік және шешесі түрік баланың азаматтығы заңға сәйкес белгіленеді. Азаматтықты заңда қарастырылған негізде иеленуге болады және одан тек заңмен белгіленген жағдайларда ғана айырыла алады.
8 Бул баптын аты «ХІІІ Әлеуметтік және экономикалық құқықтардың шектері» деп аталган кезде 3/10/2001 жылы 4709 нөмірді заңнын 22. бабымен өзгертіліп мәтінге енгізілген. Ешбір түрік Отанға адалдыққа сәйкеспейтін әрекеттер жасамаса, азаматтығынан айырылуға тиіс емес. Азаматтықтан айырумен байланысты сот шешімі және сотта істі қарау себебі бойынша сотқа кері талап қоюдың қабылданбауы мүмкін емес. II. Сайлауға, сайлануға және саяси қызметпен айналысуға берілетін құқық 67- БАП. Азаматтардың заңда белгіленген талаптарға сәйкес тікелей де, сонымен бірге саяси партиялар арқылы да сайлауға, сайлануға және саяси қызметпен айналысуларына және референдумға қатысуларына құқықтары бар. (Өзгеріс: 23/7/1995-4121/5) Сайлау мен референдум еркін, тең, құпия және тікелей жалпыхалықтық сайлау құқықтары қағидаттарына және берілген дауыстарды көпшілікке жария етіп есептеуге сәйкес сот органдарының басшылығымен әрі бақылауымен өткізіледі. Алайда шетелде жүрген Түркия азаматтарына қойылатын талаптарға сәйкес олардың сайлау құқықтарын жүзеге асыру мүмкіндіктерінің болуы заңмен реттеледі. (Өзгеріс: 17/5/1987 - 3361/1; 23/7/1995-4121/5) 18 жасқа толған барлық Түркия азаматтарының сайлауға және референдумға қатысуларына құқықтары бар.
Бұл құқықтардың жүзеге асырылуы заңмен реттеледі. (Өзгеріс: 23/7/1995-4121/5; 3/10/2001-4709/24) Қарулы Күштерде қызмет істейтін қатардағы жауынгерлер мен команда басшыларының, сонымен бірге бас бостандықтарынан айырылған қамаудағы қылмыскерлердің дауыс беруге құқықтары жоқ. Жоғары сайлау кеңесі қамауда отырған тұлғалардың сайлау құқықтарын жүзеге асыру кезіндегі дауыстарды есептеудің қауіпсіздігіне кепілдік беретін шараларды белгілейді; мұндай дауыс берулер уәкілетті судьялардың басшылығымен және қадағалауымен жүзеге асырылады. (Қосымша тармақ: 23/7/1995-4121/5) Сайлау заңдары тікелей өкілдіктердің ұстанымдары басқармадағы бірізді реттілікпен сәйкес келетіндей етіп жасалады. (Қосымша тармақ: 3/10/2001-4709/24) Сайлау заңнамаларына енгізілген өзгертулер олардың өз күшіне енгеннен кейін бір жыл ішінде сайлауда қолданыла алмайды.
Азаматтардың белгіленген тәртіпке сәйкес саяси партия құруға, оның қатарына кіруге және одан шығуға құқықтары бар. Партияға мүше болу үшін он сегіз жасқа толу қажет. Саяси партиялар демократиялық саяси өмірдің қажетті элементі болып табылады. Саяси партиялар алдын ала рұқсат алмай-ақ құрылады және олардың қызметі Атазаң ережелері мен заңға сәйкес болуы керек. Саяси партиялардың жарғылары мен бағдарламалары, сондай-ақ қызметі мемлекеттің тәуелсіздігі, аумақтық және ұлттық тұтастық қағидаттарына, адам құқығына, заңдардың теңдігі мен ұйғарымына, ұлттық егемендікке, демократиялық әрі зайырлы республиканың ұстанымына қайшы келмеуі керек; олар таптардың, топтардың немесе диктатураның кез келген түрінің үстемдігін
қорғауға немес орнатуға ұмтылмауы қажет және осыған сәйкес азаматтарды қылмыстық әрекеттер жасауға айдап арандатпауға тиіс. Судьялар мен прокурорлар, есеп судьяларымен бірге жоғары сот органдарының мүшелері, қоғамдық мекемелерде және ұйымдарда жұмыс істейтін мемлекеттік қызметкерлер, жұмыскер мәртебесін иеленбейтін басқа да мемлекеттік қызметшілер, әскери қызметкерлер мен жоғары білімі жоқ студенттер саяси партиялардың мүшелері бола алмайды. Жоғары оқу орындарындағы оқытушылық құрамның саяси партияларға мүшелігі заңмен реттеледі. Бұл заң жоғарыда аталған саяси партиялар мүшелерінің партияның орталық органдарындағы мүшеліктерін қоспағанда, жауапты қызметтерде жұмыс істеулеріне рұқсат бермейді. Сонымен қатар бұл ережелер жоғары оқу орындарындағы оқытушыларды сәйкесінше саяси партиялардың мүшелері ретінде қарастыратын нұсқаулықтардан тұрады. Жоғары оқу орындары студенттерінің саяси партияларға мүшелігіне қатысты ережелер заңмен реттеледі. Мемлекет саяси партияларды қажетті қаржылай қаражатпен тең негізде қамтамасыз етеді. Саяси партияларға көрсетілетін қаржылық көмектің мөлшерін арттыру, сонымен бірге мүшелік жарна мен қайырымдылық жәрдемді жинауға қатысты рәсім заңмен реттеледі.
Саяси партиялар қызметтерінің түрлері, ішкі нұсқаулықтары мен жұмыс істеуі демократиялық қағидаттарға сәйкес болуы керек. Бұл қағидаттарды қолдану заңмен реттеледі. Саяси партиялар коммерциялық қызмет түрлерімен айналыспауы тиіс. Саяси партиялардың кірістері мен шығыстары олардың мақсаттарына сәйкес келуі керек. Бұл ереженің қолданылуы заңмен реттеледі. Саяси партиялардың табыстары мен шығыстарын тексеру, сондай-ақ иелігіндегі нәрселер олардың кірістері мен шығыстарының заңға сәйкестігіне байланысты тағайындалады; сәйкес келмейтін жағдайдағы тексеру мен санкция әдістері де заңға сәйкес реттеледі. Атазаңдық сот Есеп сотына тексеру міндеттерін орындауға көмек көрсетеді. Атазаңдық соттың тексеру нәтижесінде шығарған шешімі соңғы шешім болып табылады. Саяси партияларды тарату туралы соңғы шешімді Республиканың Бас прокурорының талабы бойынша Атазаңдық сот қабылдайды. Егер саяси партиялардың жарғысы мен бағдарламасы ереженің 68- бабының 4-бөлігін бұзды деп белгіленсе, саяси партияларды тарату туралы соңғы шешім қабылданады. Әрекеттері ереженің 68-бабының 4-бөлігін бұзды деп есептелген саяси партияны тарату туралы соңғы шешім Атазаңдық соттың сол партияны сондай әрекеттің орталығы болды деп белгілегенінде ғана шығарылады. (Косымша айтылым : 3/10/2001-4709/25 бап) Саяси партия осындай әрекеттің орталығы болды деп оның мүшелерінің сол әрекеттерді жанама немесе ашық түрде бірнеше рет жасағанында және ол әрекеттерді басшы орган, бас ассамблея немесе директорлар кеңесі тобы мен Түркия Ұлы ұлттық Мәжілісінің сол партиядағы өкілі тіркеген немесе жасаған жағдайларда ғана есептеледі. (Қосымша тармақ: 3/10/2001-4709/25) Атазаңдық сот жоғарыда көрсетілген тармақтарда баяндалған деректерді ескере отырып, партияны тарату туралы шешімнің орнына партияны қаржыландыруды тоқтату жайлы не партияны ішінара қаржыландыруды тоқтату жөнінде шешім шығара алады. Соңғы шешім қабылданып таратылған партия басқа атпен қайта құрыла алмайды. Партияны таратуға итермелеген әрекет жасаған немесе арыз-шағым жазған құрылтайшыларды қоса алғанда, саяси партияның мүшелері Атазаңдық соттың ақырғы шешімі мен партияны тарату туралы соңғы нақты деректің үкімет хабаршысында жарияланған күнінен бастап бес жыл ішінде кез келген басқа партияға құрылтайшы, мүше, басшы немесе инспектор бола алмайды. Шетел мемлекеттерінен, халықаралық ұйымдардан, жеке және заңды тұлғалардан қаржылай көмек қабылдаған саяси партиялар үзілді-кесілді таратылады. (Өзгеріс: 3/10/2001-4709/25) Саяси партияларды құру және олардың қызметі, оларды тексеру мен тарату, сонымен бірге партияны қаржыландыруды тоқтату жайлы не партияны ішінара қаржыландыруды тоқтату туралы шешім, олардың сайлау науқанына және үміткерлерге шығатын шығыстары жоғарыда атап өтілген қағидаттарға сәйкес заңмен реттеледі.
Қызметке кірген кезде біліктілік критерийлерінен басқа ешқандай шектеу қойылмайды.
декларация беруі, сондай-ақ оны беру мерзімі заңмен белгіленеді. Заң шығарушы және атқарушы органдардың қызметкерлері бұл міндеттен босатылмайды. V. Отанға қызмет ету 72- БАП. Отанға қызмет ету - әрбір түріктің құқығы мен міндеті. Қарулы Күштер қатарында немесе мемлекеттік органдарда қызмет атқару тәртібі, сондай-ақ бұл қызмет орындалған болып саналатын жағдайлар заңмен белгіленеді. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|