Туындыларын

Бірінш іден,  ойлы,  мақсатты  сөйлей  білу.  Әр  сөйлемнің 
негізінде нақты ой, сол ойды анық, айқын етіп кестелейтін 
сөз оралымдары ж ату керек.
Екіншіден, көркем тілмен сөйлеу — ең алдымен, үлттық 
тілді  меңгеру  деген  сөз.  К үнделікті  пайдаланатын  тілді 
жақсы меңгерген баланы оны кестелеп, әдемілеп қолдануға 
дағдыландыру керек.
Үшіншіден,  мағынасыз  сөздер,  шүбалаңқы  сөйлемдер, 
айтаты н  ойын  нақты лап  беруге  ш орқақты қ  көркемдеп 
сөйлеуге зиянын тигізеді. Сондықтан көркемдеп сөйлеуді әр 
сабақта ж үйелі түрде ж үргізген тиімді болмақ.
Т өртін ш іден,  көркем   сөйлеу  оқы п  оты рған  көркем 
ш ы ғар м аға  да  тікел ей   байланы сты .  М ысалы,  үзіндіні 
м азм үндағанда,  оқуш ы лард ы   м үм кіндігінш е  ж азуш ы  
тілімен  мазмүндатуға  икемдеу  керек.  Ж оғары да  айтып 
кеткендей, оқушыларды әңгімелеу, мазмүндау кезінде жиі- 
жиі  мәтінге  үңілдіріп,  кейбір  негізгі  мәселелерді  мәтінге 
ж уы қ айтуды талап ету — осы көркемдеп сөйлеуге баулудың 
басты жолы.
Бесіншіден, троптар, фигуралар түрін меңгерту, теңеулер 
мен  баламаларды  сөйлемдерде  ж иі  пайдалану  да  көркем 
сөйлеудің  негізгі  белгілері болмақ.  Оқушылардың  көркем 
сөйлеу тілін дамыту — тіл үстартудың ең басты белгісі.
Әдебиеттің әр сабағында, мейлі ол әңгіме сабағы болсын 
немесе  түсіндірмелі  оқуға  негізделген  сабақ  болсын  тіл 
дамытуға  ерекше  көңіл  бөлген  жөн.  Әр  сабақта  оқушы- 
л ар д ы ң   тіл ін   д ам ы ту  үш ін,  м ү ғал ім   не  істеуі  к ер ек, 
алдындағы негізгі мақсаты қандай, енді соған тоқталайық.
1.  Оқушылардың сөздік қорын молайту.  Ол үшін жаңа 
сәздер мен жаңа үғымдарды меңгерту. Әдебиет пәніне тиісті 
терминдерді білгізу. Айтатын ойын нақты керекті сөздермен 
өрнектей білуге дағдыландыру.
2.  Мөнерлеп оқи білуге,  әр созді мәніне қарай екпінмен 
оқыта  білуге баулу.
3. Көркем шығарма тілі, жазуш ы стилі туралы түсіндіру, 
мазмүндау, әңгімелеу кезінде оқушыны оларды пайдалана 
білуге баулу (ауызила, жазбаша). Көшігілік алдында баяндама, 
хабарлама, рефераттармен шығып сөйлеуге жиі-жиі жағдай 
жасау.
4.  Оқушыларды  әз  ойын еркін айтуға,  пікір  таластыра, 
әз  пікірлерін  қорғай  білуге  ж етелеу.  Оздері  ж іберген 
кемшіліктерді таба білуге үйрету.
5. Бір-бірін тындай отырып, жауаптарын талдай білуге дағ- 
дыландьфу. Ол үтпін таспаға сөздерін жазып, қайта тындатып, 
сөйлеу тілдеріндегі кемістік, жетістіктерін өздеріне аңдату.
4 6

6. Көркем мәтінді оқу барысында керекті дәйектемелерді 
ала білуге, бейнелі оралымдарды теріп алуға баулу.
7.  Сыныпта үжымдык жүмыстар аркылы тілін дамыту 
(бір- біріне  тусіндіру).  Ж үп тағы   әр  оқуш ы ны ң  мүғалім - 
оқушы, оқушы-мүғалім қызметінде болуын қамтамасыз ету. 
Әр оқушыны оқығанын іштей қайталап айта білуге баулу.
8. Ауызша сөйлеу тілдерімен қоса, жазбаш а тілдеріне де 
ерекше  көңіл  бөлу.  Ж азба  жүмыстарын  тексеріп,  тіл  бай- 
лықтарына талдау жасау, сабақ кезінде бірігіп пікірлесу өте 
пайдалы. Ш үбалаңқы қарабайыр сөйлемдерді ж атық, ойлы 
сөйлемдермен  алмастырьш,  нақты  жүмыстар  жүргізу  —  тіл 
үстартудың тиімді жолдарының бірі.
Баяндама, шығарма, хабарлама, реферат бергенде, мүғалім 
оппоненттер  дайындап,  солардың  пікірі  арқы лы   оқушы 
тіліне барлау жасай алады, оппоненттерге алдын ала төменде- 
гідей карточка-нүсқау үсынып, тексеру кезінде басшылыққа 
алуға бағдар береді:
— Тақырыпқа сай жазылуы, тақырыптың ең басты, негізгі 
ойының ашылуы.
— Материалдың берілу формасы (иіабытты немесе қі^ргақ 
баяндау, өз пікірімен  жазу, басқа материалдардан дәйекте- 
мелералу, дәлелдеу, т. б. ).
— Тіл байлығы, сауаты. Ғылыми немесе көркем стиль, т.б.
Енді үлы жазушының әңгімелерін сыныптарда өтудің тиімді
жолдарына тоқталайық.

жүктеу/скачать 3,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: