Уалиханова баян сапарбековна
жүктеу/скачать 1,5 Mb. Pdf көрінісі
|
| d
h E v , мұндағы E – тамыр қабырғасының серпімділік модулі, h – тамыр қалыңдығы, d – тамыр диаметрі, - тамыр затының тығыздығы. Пульстік толқынның тамыр бойымен таралу жылдамдығы 6-12 м/с тең болады, ол қанның тамыр бойымен ағу жылдамдығы 0,3-0,5 м/с әлдеқайда көп, сондықтан аяқ, қол, т.б. жерлерге пульстік толқын аортадағы қан қысымының төмендеуінен тез жетеді. Жүргізілген зерттеулер h/d қатынасының адамдар мен артерия түріне байланыссыз екендігін көрсетті. Олай болса, пульстік толқынның таралу жылдамдығы тек артерия қан тамыры қабырғасының серпімділігіне, яғни Юнг модулінің өзгеруіне ғана байланысты. Осыған байланысты адам жасының ұлғайуына байланысты және кей аурулардың әсерінен (гипертония, атеросклероз) артерия қабырғасының Юнг модулі артады, соның әсерінен пульстік толқынның таралу жылдамдығы қалыпты жағдайдан 2-4 есе артуы мүмкін. Систол мен диастол кезінде ірі және орта қан тамырларындағы қан қысымдары бірдей емес. Систол (максимал) кезіндегі қан қысымы 110-130 мм.сын. бағанасына тең, ал диастол (минимум) кезіндегі қан қысымы 60-80 мм.сын. бағанасы болады. Үлкен қан айналыс шеңберіндегі капиллярлардағы қан қысымы әр 0,75 мм сайын 30 мм.сын.бағанасынан 15 мм.сын.бағ. дейін төмендейді, ал кіші қан айналыс шеңберіндегі капиллярлардағы қан қысымы 7 мм.сын. бағанысына тең. Үлкен қан айналысы шеңберіндегі венуладағы қан қысымы 15-20 мм.сын.бағанасы болса, кеуде қуысынан тыс аймақтағы ірі веналарда 5-6 мм.сын. бағанасына тең. Жүрек құлақшандағы қан қысымы атмосфералық қысымнан 2-3 мм.сын. бағанасына кем. Төмендегі 8 - суретте үлкен қан айналысы шеңберіндегі түрлі тамырлардағы қан қысымының шамасы көрсетілген. Бүгінде қан қысымын жоғары дәлдікпен өлшеуде Доплер эффектісіне негізделген әдіс қолданылады. Тамырға кигізілген манжет астына удьтрадыбыс (УД) толқынын шығаратын және оны қабылдайтын қондырғы орнатылады. УД толқыны артерияға бағытталады. Манжеттегі қан қысымы систолды қысымға жеткенде, артерия арқылы қан аға бастайды және тамыр қабырғасы тербеледі, осындай қан тамырынан шағылған УД толқынының жиілігі өзгереді, осы өзгерістер арқылы қан қысымын анықтауға болады. Суреттен көрініп тұрғанындай аортадағы қан қысымы 120 мен 80 мм.сын.бағ. көрсетеді. Қазіргі кезеңде қан қысымын автоматты түрде тәулік бойы тіркейтін (мониторинг) қондырғылар бар. Олар артериялық қысымның шамасын, жүрек ұрысын (пульсті), өлшеу кезінде орын алған қателіктерді тәулік бойы уақытқа 73 сәйкес тіркеп, мониторинг жасауға мүмкіндік береді. Құралда тіркелген мәліметтерді компьютер жадына көшіруге немесе қағазға басып шығауға болады. Артериялық қысымның тәулік мониторингі (АҚТМ-СМАД) бір рет өлшенген қан қысымына салыстырғанда беретін диагностикалық мәліметі көп, сондықтан оны артериялық қан қысымы жоғары ауруларды емдеуде кең түрде қолдануда. р С р Д 1 1 2 3 4 5 6 7 8 1-аорта, 2- ірі артериялар, 3-кіші артериялар, 4- артериолалар, 5- капиллярлар, 6- венулалар, 7- вена, 8 – жартылай веналар Сурет 8 Осылайша, студенттердің физикалық құбылыстарды күнделікті көріп жүрген термометр т.б. приборлар көмегімен түсіндіруге болады. Бүгінгі күнде медициналық жоғары оқу орнында өтіліп жүрген медициналық биофизика пәнінің мазмұнына толықтырулар енгізу, ондағы физикалық заңдылықтарда болашақ кәсіби пәндерін өту барысында толығырақ түсінуіне мүмкіндік болады. Элективті курстың тақырыптарын «Медициналық биофизика» пәнімен салыстыру үшін төмендегі кестені талдайық. Кесте 8 – «Медициналық биофизика» мен «Медициналық мамандыққа арналған физика» элективті курсының салыстырмалы кестесі № Тақырыптың мазмұны Зерттеу нәтижесі бойынша әр тақырыпқа енгізілген жаңа мәліметтер (диагостика бағыты бойынша) 1 2 3 1. Медициналық биофизика пәні туралы жалпы түсінік. Биологиялық мембрананың құрылысы, қызметі және түрлері. Жасанды Ішкі, хирургиялық және балалар ауруларын диагностауда қолданылататын физикалық факторлар (дыбыс, толқын, тұрақты және айнылыма ток, кедергі, 60 40 20 0 -10 120 100 80 КД, мм.сын. бағ 74 8-кестенің жалғасы 1 2 3 мембраналар. Биологиялық мембраналардың құрылысы мен қызметтерін зерттеудің заманауи әдістері. потенциал, импеданс, иондаушы сәуле және т.б.) туралы түсініктер, олардың физикалық сипаттамалары және қолдану. Биологиялық мембрананы конденсаторға ұқсас деп санап, оның электр сиымдылығын өлшеген, оның биқабаттан тұратындығын дәлелдеген. 2. Биоэлектрлік потенциалдар және олардың түрлері: Тыныштық және әрекет потенциалдары. Биопотенциалды анықтаудың, өлшеудің диагностикалық қызметтегі маңызы мен қажеттілігі. Мембранадағы биопотенциалдардың қозу механизмі. Қозған талшық бойымен жүйке импульсінің таралуы. Биопотенциалды өлшеу әдістері мен құралдары. 3 Жүрек ұлпасы арқылы әрекет потенциалының өтуі. Эйнтховен теориясы. Жүрек-электрлік диполь. Лаб.жұмыс: ЭКГ тіркеу және оны есептеу. 1. ЭКГ арқылы жүрек қақпағының дұрыс жабылмауы зерттеледі, бұл жүрек ревма- тизмі салдарынна ЭКГ P-Q интервалы ұзарады, Т тісінің биопотенциалы кемиді. 2.ЭКГ арқылы жүрек перикардиті анықталынады, оны кардиограммадағы ST- сегменті күмбез тәрізді болуынан, және Q- тісінің болмауынан, сондай -ақ QRS- биопотенциалы кемуінен байқайды. 3.ЭКГ арқылы жүрек қолқа қақпақтарының ақаулары анықталынады. Бұл кезде ЭКГ интервалы мен тістерінің биопотенциалы өзегереді. 4.ЭКГ арқылы гипортения анықталы- нады. ЭКГ 2 және 3 тармақтарындағы биопотенцил мәні және жүректің электр өсі өзгереді. 5.Ота жасауға дейін және одан кейін ЭКГ түсіру міндетті процедура. Осы арқылы пациент жүрегінің күйін анықталынады. 4 Биологиялық және электрлік емес сигналдарды электр сигналына айналдыру принципі. Датчиктер мен электродтардың түрлері, құрылысы және параметрлері. Пациенттің физиологиялық күйі, яғни қан қасымы, жүрек ұрысы, пульсі, дем алуы, температурасы және т.б. көптеген мәліметер осындай құралдар арқылы мониторда көрсетіледі. 5 Сыртқы тыныс алу биофизикасы. Дем алу қызметін өлшеуге арналған аспап құрылысы және жұмыс істеу принципі. Тіркеу және талдау. Лаб.жұмыс: Спирометрия. Өкпе пневмониясын анықтайды. Патология әсерінен өкпе бронхосының көлденең қимасы тарылады, сондықтан турбулентті ағыс пайда болады, нәтижесінде өкпеден шығатын дыбыстар өте жуан немесе жіңішке шу түрінде естіледі 75 8-кестенің жалғасы 1 2 3 6 Люминесценция құбылысы және оның түрлері. Фотобиологиялық процесстер, түрлері. Ультра күлгін сәулелерінің биологиялық әсері, қолдану. 1. Жаңа флюоресцентік, люминесцентік интерференциалық әдістерімен биоло- гиялық сұйықтар мен ұлпаларды микро- талдауды автоматты түрде орындайтын және компьютерлік өңдеуді іске асыра- тын және қамтамасыз ететін медицина- лық техникалар. 2.Медициналық құралдарды, хирургия- лық бөлмелерді заласыздан-дыруда УК сәулесі қолданады, өйткені оның фотон- дарының энергиясы өте үлкен болған- дықтан, олардың әсерінен заттарда химиялық, биологиялық өзгерістер орын алады 7 Лазер сәулесін (ЛС) алу жолдары, инверсиялық толу күйі. ЛС медицинада қолдану. Жара т.б. аймақтарды өңдеуде қуатты лазер сәулесі қолданылады. Ол жара бетінде жұқа қабат пайда етеді, мұндай қабат жараға микроорганизм- дердің енуіне мүмкіндік бермейді 8 Ультра дыбысты алу жолдары. УДЗ құралы, датчик түрлері. 1. УДЗ (ультрадыбыстық зерттеу) арқылы сүт безіндегі диаметрі 0,5 см дейінгі ісіктерді анықтауға болады, өйткені 7 -10 мГц жиілікті УД өте кіші кедергілерден жақсы шағылады 2. УДЗ арқылы өт қапшығын зерттеледі. Өт қапшығының ұлғаюы, қабырғасының қалыңдауы УД толқынының мұндай ортадан шағылуы деңгейін өзгертеді. 3. УДЗ арқылы асқазан обырының түрі анықталынады. УД таралу бағытындағы қалыңдың әр түрлі ортадан шағылу деңгейі әр түрлі болады. 4. УДЗ арқылы паразитті хирургиялық аурлар: эхинококкоз т.б. анықталынады. Эхинокок әсерінен бауырдың тығыздығы өзгереді, сол себепті УД толқынының шағылуы да өзгереді. 5.Эксудатты перикардитті диагностика- лайды. УДЗ кезінде перикардит қуысын- дағы сұйық көрінеді, сұйық ортададан шағылу деңгейі өзгеше болады. 6.УДЗ арқылы жүректің сол жақ қарыншасын және қолқа түбін зерттейді. Қарыншаның және қолқа түбінің кеңейуі УД шағылуы деңгейін өзгертеді 7.УДЗ арқыл бауыр гипатитін, цирозын зерттейді. Бауыр тығыздығының өзгеруі УД толқынын шағылу интесивтілігін өзгертеді. 76 8-кестенің жалғасы 1 2 3 8.УДЗ арқылы бауыр аурулары анықталынады. Бауыр тығыздығы күрт өзгереді, мұндай ортадан УД толқы- нының шағылу дәрежесі өзгеше болады 9 Есту биофизикасы. Дыбыс және оны сипаттайтын физикалық шамалар. Құлақтың құрылысы. Сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақ, есту механизімі. Лаб.жұмыс: Аудиометрия. Дыбысты диагностикада қолданудың физикалық негізі. Аскультация мен перкуссия туралы түсінік және оларды диагностикада қолданудың физикалық негізі. 1. Патология әсерінен өкпеде турбулентті ағыс пайда болады, нәтижесінде өкпеден шығатын дыбыстар өте жуан немесе жіңішке шу түрінде естіледі 2.ФКГ (фонокардиография) арқылы «өкпе-текті» жүрек ауруын анықтайды, ол қан ағысының кұйынды болуынан шығатын дыбысты тіркеу арқылы анықталады. 3.ФКГ арқылы қолқа қақпақтарының ақаулары анықталады, оны фонокардио- графия кезінде дыбыстың І және ІІ тоны өзгеруінен біледі. 4.ФКГ арқылы жатырдағы ұрықтың жүрек ұрысы тіркеледі, ол жүректен шығататын дыбыс тоны арқылы анықталынады 10 Көру биофизикасы. Адам көзінің оптикалық жүйесі. Көз кемшіліктері, оны линза арқылы жөндеу. Көрудің молекулярлық механизмі. Родопсиннің ыдырау, түрлі түсті көру. 1.Мүйізді қабаттың рефракциясын анықтау автоматты рефрактомер арқылы іске асады. Ол арқылы көзге қойылатын контактылы линзаның сыртқы бетінің базалық радиусы анықталынады. 2.Көздің аккомодациялық қабілетін эргография құралы арқылы өлшейді. 11 Биологиялық сұйықтардың реологиялық қасиеттерін зерттеу. Қан айналымын зерттеу әдістері. Азға ұлпасының импедансы. Реография әдісі. Реоэнцефалография, реокардиография Қан тамырларының кедергісі оның көлденең қимасына тәуелді, яғни систол және диастол кезінде тамыр кедергісі әр түрлі болады. Сондықтан тамыр кедергісі үнемі периодты түрде өзгеріп отыралды, осы өзеріс арқылы қан тамырының күйін сипаттайды. Кедергінің бірінші туындысы қанның тамыр бойымен ағу жылдамдығын сипатайды. 12 Радиоактивтілік. Дозаметрия негіздері. Дозалардың жұтылуы, экспозициясы және эффективтілігі. Дозалардың өлшем бірлігі. Радионуклидті диагностика. Радионуклидтік диагностиканың физикалық негізі. 1.Сүйектің күйін анықтау, бұл сүйекте жиналған 32 Р изотопы шығарған сәуле тіркеу арқылы ондағы «қан» плацдарымы- 77 8-кестенің жалғасы 1 2 3 ның кеңейуін көруге негізделген. 2.Қалқанша бездің күйі онда жиналған 131 І изотопының жиналу аймағы және мөлшері арқылы анықталады. 13 Рентген сәулесін алу, замануи рентген аппараттары. Рентгенография, РКТ және МРТ. 1. Рентген арқылы өкпе пневмониясын анықтайды. Рентген сәулесінің жұтылу деңгейі ортаның күйіне байланысты, сондықтан қабынған өкпе тұсында көп жұтылады. 2.Ангиография арқылы перикардитті диагностикалайды, оны жүректің перикардит қуысында сұйықты көру арқылы анықтайды. 3.Рентген арқылы асқазан гастриттін анықтайды, өйткені рентген сәулесі асқазан жарасында көп жұтылады. 4.Рентгенмен ішек ауруларын анықтайды. Қабынған ішек аймағында рентген сәулесінің жұтылу коэффиценті жоғары 5.КТ(компьютерлік томография) арқылы созылмалы панкреатитті анықтайды, өйткені рентген сәулесі қабынған аймақта өзгеше жұтылады. 6. Мамография арқылы сүт безін зерттеледі. 2 түрлі проекцияда түсірілген сүт безінің ісіктерінде рентген сәулесі көп жұтылады 7. Рентген арқылы асқазанның көлемін, қалпын, кілегей қабығының жағдайын анықтайды. Аталған айтақтың тығыздық- тары әр түрлі болғандықтан оларда рентген сәулесі әр түлі деңгейде жұтылады. 8. Рентген арқылы обырдың түрлері анықталынады, өйткені обыр аймағының тығыздығы оны қоршаған аймақтан өзгеше, рентген сәулесі өзгеше жұтылады 9. Эмбирионға әсер еткен рентген сәуле әсерінен ұрықтың(плацент) орталық нерв, көру және гемопэза жүйесі зақымдалады, өйткені рентген сәуле фотондарының энергиясы өте үлкен, сондықтан олардың әсерінен ағза жасушалары зақымдалады. 14 Тұрақты, айнымалы токтардың биологиялық денелерге әсері. Тұрақты токты қолдануға негізделген гальвани- зация және электрофорез әдісі. Жас бала гемоглобин шамасын өлшеу, ол үшін электрофорез арқылы гемоглобинді бөліп алады, өйткені, оның заряды өзгеше. 78 8-кестенің жалғасы 1 2 3 Төменгі жиілікті терапия құралдары: Тонус, амплипульс т.б. құралдар.Жоғары жиілікті, аса жоғары жиілікті және ультра жоғары жиілікті токтарды қолдануға негізделген терапевтикалық құралдар. Электрохирургиялық құралдар. 15 Медициналық техникалар (МТ) туралы түсінік. Медициналық құралдарды жіктеу. МТ жіктеу принципі. Диагностикалық, терапиялық және зертханалық медициналық құралдарды жіктеу. МТ сенімділігі мен қауіпсіздігі. Қазіргі заманда және болашақта жаңа диагностикалық құралдары жасау мен оның дамуы. Физикалық факторларды пайдалану мен оны медициналық техни- каларда қолданудың жаңа бағыттары. Наномедицина ұғымы. Физика ғылы- мында ашылған, медицина мәселелерін жеңілдететін жаңалықтар. 8 – кестеден байқалғанындай, элективті курста физикалық білімнің заман талабына сай жаңа мәліметтермен толықтырылуына баса назар аударылған. жүктеу/скачать 1,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|