Университеттің 85 жылдығына арналған «Қазіргі заманғы математика: проблемалары және қолданыстары» III халықаралық Тайманов оқуларының материалдар жинағы, 25 қараша, 2022 жыл 385
мен оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру үшін ашатын барлық мүмкіндіктерді
толық пайдалану қажет[8].
Мысалы, 8-сыныпта «Жылу құбылыстары» тақырыбын оқыту екі кезеңде ӛтеді.
Біріншісі – температура, жылу ӛткізгіштік, конвекция және сәулелену құбылыстарын
сапалы зерттеу. Екіншіден, әртүрлі агрегаттық түрлендірулер кезінде заттың бӛлетін
немесе сіңіретін жылу мӛлшерін есептеу. Осылайша, екінші кезеңнің соңында оқушылар
жылулық құбылыстарды зерттеу формулаларды білу және есеп шығара білетін болады.
Осы екі кезеңді біріктіріп, жылу құбылыстарының жан-жақтылығын кӛрсету үшін
әртүрлі сыныптан тыс жұмыс түрлерін қолданған дұрыс. Бұл табиғатқа немесе
гидрометеорологиялық институтқа экскурсия, онда оқушылар жылу құбылыстары
кӛрінісінің нақты мысалдарын кӛреді; практикада физикалық шамаларды ӛлшеу үшін
әртүрлі аспаптар қолданылады: ауа мен судың температурасы, жел жылдамдығы, ауаның
салыстырмалы ылғалдылығы және т.б. Бұл жылу құбылыстарының кӛріністері мен
қолданылуы туралы әңгіме және әртүрлі эксперименттер демонстрациясы бар
«Айналамыздағы жылу» кӛрмесі болуы мүмкін. Сонымен қатар «Жылу құбылыстары»
тақырыбын жалпылайтын және бекітетін түрлі сайыстар мен тапсырмалар арқылы
жүргізуімізгеде болады.[10]
Сыныптан тыс жұмыстардың бұл түрлерінің айырмашылығына қарамастан,
олардың барлығы оқушылардың дарындылығын анықтауға және дамытуға, олардың
дербестігіне, ӛзін-ӛзі тәрбиелеуіне және ӛзін-ӛзі анықтауына жағдай жасалатын дамушы
ортаны құруға бағытталған. Бұл, сӛзсіз, оқушылардың жалпы білімін және олардың
құзыреттілігін арттырады.
Баланың дамуында мұғалімнің рӛлі зор. Бірақ оқушылар кӛбінесе мұғалімді сабақ
барысында айтатын ғылыми білімнің жалғыз иесі ретінде қабылдайды.
Формулаларды, заңдарды білу, тіпті есептерді шығара білу де мұғалімнің беделін
тиісті деңгейде қолдамайды.
Сондықтан мұғалімнің рӛлін қайта қарастыру, оның кәсіби шеберлігі мен
құзыреттілігін арттыру қажеттілігі туындады. Ол педагогикалық жағдаяттарды талдау
негізінде педагогикалық міндеттерді кӛріп, тұжырымдай алады және ӛз қызметін, сайып
келгенде, ол оқуышларға әртүрлі ақпарат әлемінде шарлауға кӛмектесетін сарапшы және
кеңесші ретінде әрекет ете алатындай етіп ұйымдастыра алады.
Бұл ретте пәндер бойынша сыныптан тыс жұмыстардың кӛмегі зор екені сӛзсіз.
Дегенмен, кӛптеген мұғалімдер үшін сыныптан тыс іс-шараларды ӛткізу тек қиын
емес, сонымен қатар ӛте ауыр жұмыста болуы мүмкін. Шынында да, бұл үшін мұғалім
жоғары теориялық білімге ие болумен қатар, ӛзінің іс-әрекетін, сонымен қатар мектеп
оқушыларының іс-әрекетін жобалап, құрастырып, дұрыс ұйымдастыра білуі керек.
Сонымен, сыныптан тыс жұмыс екі функцияны орындай алады: оқушылардың
құзыреттілігін және ең алдымен мұғалімнің ӛзінің құзыреттілігін арттыру. Бұл қазіргі
заманғы мұғалімнің ұйымдастырушылық-рефлексиялық іс-әрекетінің формалары тек қана
қолданбалы, яғни оқу процесіне жауап беруі тиіс емес, сонымен қатар оның ӛзін-ӛзі
дамытуы мен шығармашылық әрекеттесуін ұсынатын мұғалім тұлғасының іргелі
қасиеттері болуы керек екенін іс жүзінде түсінуге кӛмектеседі [9].
Мұғалім қаншалықты сауатты, яғни мектеп бағдарламасынан тыс білім мен
дағдыға ие болса, оның сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруы да жеңіл болады. Ал
іс-шаралардың ӛзі оқушылар үшін мазмұнды, қызықты және пайдалы болады. Бұл
балалардың оқытылатын пәнге деген қызығушылығын арттырып, оны оқуға деген
ынтасын арттырары сӛзсіз.