Управление музеем: разработка политики и практическое регулирование

представление  о  истории  и  культуре  народов  края  за  значительный  исторический 
период.  Территория  музея  будет  отгорожена  рядами  деревьев,  вход  в  музей  будет 
представлять собой ворота в традициях средневековой архитектуры. 
От  некрополя  и  до  города  будут  проложены  специальные  дороги  для 
миниавтобусов. Туристам будут предложены несколько вариантов экскурсий:
-  Древний Уральск;
-  Золотая Орда как государство развитой культуры;
-  Культура и население края от древности до средневековья;
-  Великий шелковый путь  уральский участок;
-  Обычаи и традиции народов Западного Казахстана и другие.
Музей  должен  иметь  свой  статус,  штаты,  материальную  и  научную  базу.  В 
перспективе  строительство небольшой гостиницы и кафе.
  Проект  имеет  четко  обозначенную  цель    содействие  развитию  национальной 
культуры  и  истории,  развитие  культурно-развлекательной  инфраструктуры  этого 
региона через  создание музея  заповедника под открытым небом «Городище Жайык».
Планируется достижение следующих результатов:
1. Сохранение, охрана и реконструкция уникальных археологических памятников.
2.  Реконструкция уникальных мавзолеев некрополя. 
3. Консервация    и  реконструкция  городской  застройки  городища  Жайык  -  
жилых усадеб, бани-хаммам, кирпичеобжигательной печи.
4 .Создание  этнопарка,  демонстрация  культуры  и  быта  населения  
Западного Казахстана. 
5. Создание коллекций и экспонатов из предметов.
6.О
  знакомление,  пропаганда,  повышение  интереса  к  средневековой 
истории Казахстана.
7.Создание научно-исследовательской базы.
8.Развитие туристической инфраструктуры региона.
9.Охрана использования природных ресурсов региона.
1 0 . Р а з в и т и е   с о в р е м е н н ы х   т е х н о л о г и й   н а у ч н ы х   и с с л е д о в а н и й
 
исторических процессов
11. Формирование  центра  подготовки  новых  кадров  для  туристско
 
 экскурсионной работы
12. Издание буклетов и альбомов по истории края
Для практического решения уже  проведены следующие мероприятия:
-  выделена необходимая земельная площадь; 
-  внесены  предложения  и  проект    решения  об  образовании  музея  с
 определением его статуса;
-  разработка проектно-сметная документация. 
- создан план развития музея, в который включены следующие пункты:
1. Реконструкция мавзолеев, городища и консервация объектов.
2. Ограждение, рекультивация, озеленение территории музея.
3. Строительство административно-музейного здания.
4. Включение в план туристических маршрутов.
5. Привлечение специалистов на работы в музей.
6. Разработка перспективного плана развития музея на 50 лет.
104

М
ұражай  ел тарихы, ұлттың көне мəдениетінің қайнар көзі.   Ұлттық сана мен 
ұлтжандылықты халықтың бойына дарыту үшін Ұлы дала тарихын ұрпақ 
санасында  тірілту  қажет.  Осыған  орай,  ғылыми,  ағартушылық-біліми, 
мəдени мекеме ретінде мұражайлардың рөлі өте зор.                  
 Бүгінгі таңда мұражайларды ұлттық сананы қалыптастыру мақсатында рухани 
мəдениетімізді жаңғырту орталығына айналдыру басты нысана. Ұлттық тарихымыз 
бен қайталанбас мəдени туындыларымыз шоғырланған орда арқылы жастарымызды 
отансүйгіштікке, ұлтжандылыққа тəрбиелеуде алар орны ерекше. 
   Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаевтың: «Егемен еліміздің 
мəдени  өмірінде  музейлердің  орны  айрықша.  Тарихымызды  терең  зерттеп,  оның 
тəжірибесінен  тағлым  алу    Қазақстанда  патриотизмді  қалыптастырудың,  Отанның 
лайықты  азаматтарын  тəрбиелеудің  басты  шарттарының  бірі...»    деген  сөздері 
мұражай қызметінің басты ұстанымы болуға тиіс.  
  Халқымыздың  рухани  асыл  қазыналарын  жинақтап,  өлкеміздің  өткені  мен 
бүгінгісін  ғылыми  зерделеп,  мəдени-ағарту  жұмыстары  бағытында  насихаттаушы 
облысымыздағы  мəдени  ошақтардың  бірі    -    Атырау  облыстық  тарихи-өлкетану 
мұражайы. 
Өткен  ғасырдың  соңында  мұражайдың  жаңа  ғимаратқа  көшірілуінен  бастап, 
соңғы он жылдан астам уақыт ішінде көптеген оң қадамдар орын алды. Солардың бірі 
жаңа ғимаратқа сай экспозициялар жасақталып, көрмелер мен түрлі мəдени шаралар 
ұйымдастырылып, келуші көрермендер мен облыс қонақтары үшін мұражайдың заман 
талабына сай қызмет етуі. 
Мұражай Қазақ ССР Жоғарғы  Кеңесі  Президиумының Гурьев облысы бойынша  
ұйымдастыру    комитетінің    1939  жылғы    22  шілдедегі    №23  санды  қаулысымен 
ашылып, 1940 жылы  5 қарашада  барлығы 223 дана жинақталған жəдігерлер негізінде 
МҰХАМБЕТОВ С.Қ. 
Атырау облыстық тарихи-өлкетану 
мұражайының басшысы
ӨЛКЕМІЗДІҢ МƏДЕНИ МҰРАСЫ
19
105

мұражай  240 шаршы метрлік  бұрынғы орыстың шіркеу үйі орнында мектеп мұражайы 
негізінде  ресми түрде ашылып, алғашқы көрерменін қабылдады.
Алғашқы жылдары 300 дей жəдігер болса, күні бүгін палеолит дəуірінен бастап 
қазірге дейінгі өлке тарихының, экономикасы мен мəдениетінің, əдебиеті мен өнерінің, 
флорасы мен фаунасынан сыр шертетін аса құнды тарихи деректермен, жəдігерлермен 
толығып, мұражай қоры 56 894 данаға жетті.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             
Күні бүгінде мұражайда   «Тылсым   дəуір» (Алтын киімді   адам), «Этнография»,   
«Археология», «ХІІ-ХХ ғасырлардағы өлке тарихы»,     «1941-1945 жылдардағы Ұлы 
Отан соғысы», «Өлке мəдениеті мен əдебиеті»,   «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы өлке 
тарихы», «Өлке табиғаты» жəне «Атырау ардақтылары»атты  9 экспозициялық залдары 
көрермен назарына ұсынылған.
Атырау  облыстық  тарихи-өлкетану  мұражайында  ғылыми  қор,  өлке    тарихын 
ғылыми зерттеу,   археология ғылыми зерттеу, этнография ғылыми зерттеу, экспозиция   
жəне  мəдени  білім  беру,  экскурсиялық  қызмет  көрсету,  қалпына  келтіру  жəне 
мұражайландыру бөлімдері бар. 
Облыс  аудандарында  мұражайда    қарасты    Индер  аудандық,  Исатай  аудандық, 
Құрманғазы аудандық, Елтай ауылдық, Хамит Ерғалиев ауылдық, Көктоғай ауылдық 
Б.Нсанбаев  атындағы«Əскери  даңқ»,  Махамбет  Өтемісұлы  тарихи-қорығы  жəне 
Махамбет  Өтемісұлы  əдеби-мемориалдық  мұражай  бөлімшелері,  қалалық 
Палеонтология  мұражайы  өлкеміздің  тарихи-мəдени  құндылықтарын  халыққа 
насихаттау бағытында қызмет етіп келеді.
Мұражайдың  ғылыми-зерттеу  жұмыстары,  экспозициялық  жəне  көрмелік 
жұмыстар,  мəдени  білім  беру  жұмыстары  бүгінгі  күнде  белгілі  бір  жүйемен  кеңінен 
жолға қойылып келеді.
Еліміз  Тəуелсіздік  алған  жылдардан  бері    сансыз  мұраларымызды  анықтауға, 
реттеуге,  зерттеуге,  үлкен  мəн  беріліп,  мүмкіндік  туғызылып,  Ел  басшысы  мəдениет 
саласында да бастамашы болып «Мəдени мұра»  атты Мемлекеттік бағдарламаны  іске 
асыруды тапсырған еді.  
Осы  орайда  мұражайымыз  соңғы  екі  жыл  бойы  Қазақстан  Республикасы 
Үкіметінің  2007  жылғы  14  маусымдағы  №495  «Тарих  пен  мəдениет  ескерткіштеріне 
археологиялық  жəне  (немесе)  ғылыми-қалпына  келтіру  жұмыстарын  жүзеге  асыру 
жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін жəне оған қойылатын біліктілік талаптарын 
бекіту  туралы»  қаулысы  негізінде  Мəдениет  жəне  ақпарат  министрлігінің  Мəдениет 
комитетінен  тарих  пен  мəдениет  ескерткіштеріне  археологиялық  қазба  жұмыстарын 
жүргізуге  мемлекеттік лицензия алынып, осы бағытта жұмыстар жасалуда.
Бұл  бағдарлама  негізінде    Алтын  орда  дəуіріндегі  Сарайшық  қалашығынан 
шығып Орталық Азияға апаратын ескі Ноғай керуен сауда жолы бойында орналасқан 
қазіргі  Мақат  ауданы,  Сағыз  өзенінің  сол  жақ  жағалауындағы  «Таскешу»    керуен-
сарайына, Индер ауданы, Жарсуат елді мекені маңында орналасқан Қылыш қорғанына 
археологиялық ғылыми-зерттеу экспедициялары жүргізілді.
  Өлкенің  тарихын,  этнографиясы  мен  археологиясын  ғылыми-зерттеу  істері 
бойынша  мұражай  қорында    жинақталған  археологиялық  жəне  этнографиялық 
құндылықтар  мəліметтері    сұрыпталып,    зерттеліп  2009  жылы  «Мəдени  мұра» 
бағдарламасы  аясында    «Атырау  облысы  тарихи-өлкетану  музейінің  археологиялық 
жəне этнографиялық коллекциясы» атты тұңғыш   кітап   альбомы каталогы   баспадан 
шығарылып,  көпшілікке  ғылыми танымдық бағытта ұсынылып отыр. 
Облыс  көлеміндегі  «Мəдени  мұра»  бағдарламасы  аясында  мұражайлардың  ісін 
заман  талабына  сай  жəне  мұражайаралық  қарым-  қатынасты  дамыту  мақсатында   
мұражай қызметкерлерінің «Музей ісін дамытудағы өзекті мəселелер» атты облыстық, 
«Музей жəне  Мəдени мұра: мəселелер, жетістіктер, болашақ жоспарлар», «Тəуелсіздік 
106

кезеңіндегі    өлке  тарихын  насихаттаудағы    мұражайлардың  рөлі»  тақырыбында 
аймақтық  семинар    кеңестер  ұйымдастырылып,    материалдары    баспадан  кітапша 
болып шығарылды. 
Мұражайдың мəдени-ағарту жұмысы түрлерінің бірі - экспозиция ұйымдастыру.            
Экспозиция    мұражайдың  коммуникациялық  негізін  құрайды,  ол  ең  алдымен 
келушілердің  нақты  бір  кеңістікте  орналасқан  экспозициялық  материалды  көріп 
қабылдауы арқылы жүзеге асады.
  Мұражай  экспозицияларында  орналасқан  əрбір  мұра-мұрағаттың,  жəдігердің 
астарында  халықтың  тарихы  жатыр.  Сондықтан  мұражайды  əлем  ғалымдары  «ұлт 
тарихының  көрмесі»  деп  атайды.  Əлемдегі  музейге  деген  жоғары  ықыластың  сыры 
да  осында. 
Қазақ  мемлекетінің  тамырын  алғашқы  сақ,  үйсін  тайпаларынан,  түркі 
дүниетанымынан,  Қазақ  хандығынан  іздейміз.  Сол  кезден  бастап  үздіксіз  жалғасып 
келе  жатқан  жетістіктер  мен  тарихи-мəдени  құндылықтарды  бүгінгі  ұрпаққа  мирас 
етілген бай мұра ретінде қарастыру əрбір тарихшының міндеті. Қазақстан мұражайлары 
бұл мұраларды тауып, дұрыс бағалап, ғылыми сұрыптаудан өткізіп, өз қойылымдарына 
қою арқылы халқымыздың тарихы мен мəдениетін бүкіл əлемге көрсетуде.  
Əр халықтың да бүгінімен қоса өткені бар. Өткеніне үңілу арқылы өркенін тауып, 
өшкенін жаңғыртамыз. Ғаламшардағы басқа елдер сияқты Қазақстанның да тарихы, 
адам  сенбес  ақиқат    шындықтары  бар.  Олар  жылдар  өткен  сайын  сырын  ашып, 
тұңғиығына  терең  бойлатуда.  Соның  бір  дəлелі  мұражайдың  «Тылсым  дəуір» 
экспозициялық залында орналасқан сармат көсемінің «Алтын киімді адам» мүсіні.
Ə.  Марғұлан  атындағы  археология  институтының  Батыс  Қазақстан  ғылыми 
экспедициясының  жетекшісі,  тарих  ғылымдарының  кандидаты  З.Самашевтің 
жетекшілігімен 1989 жылдан бастап Атырау өлкесінің археологиялық картасын жасау 
мақсатымен Қайнар бойы, Иманқара, Қойқара, Сарықамыс, Үстірт төңірегіндегі көне 
қорымдар мен қорғандарды картаға түсірген археологтар Ұшқан ата, Қособа, Қызыл 
Үйік  мекендерінде  де  болды.  Көне  қорғандардың    ішінде  Аралтөбе  қорғаны   
ғалымдардың ерекше назарын аударды. Ол Атырау облысы, Жылой ауданының шығыс 
бетінде,  Ақкиізтоғай    ауылынан  шығысқа  қарай  атақты  Ақмешіттің  оңтүстік-
батысынан 6 шақырым қашықтықта орналасқан.
Қорғанға 1999 жылы жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары нəтижесінде 
тарихымыздың тереңдігін, түп-тамырымыздың тектілігін дүние дидарына жария еткен 
асыл қазынамыз - Алтын киімді адам мүрдесітабылды. Ғалымдардың тұжырымдауы 
бойынша бұл алтын киімді адамның өмір сүру   кезеңі осыдан екі мың жыл бұрынғы 
сарматтар  дəуіріне  жатады.  Сарматтар  б.з.б  ІІІ-  ғасырда    Тобылдан  Дунайға  дейінгі 
ұлан-ғайыр  жазықты  мекендеген  иран  тілдес  тайпалардың  жалпы  атауы.  Олар 
көшпенді мал шаруашылығымен айналысқан. Сармат - алан тайпаларын ІҮ ғасырда 
ғұндар талқандады. Табылған көсемнің қаза болу кезеңі біздің дəуіріміздің 129 жылы 
деген ғылыми тұжырымдамалар жасалды.
Мұражайда Ұлы Жеңістің 65 жылдық мерекесіне орай «1941-1945 жылдардағы 
Ұлы  Отан  соғысы»  атты  жаңа  экспозициялық  зал  жəне  ҚР  Тəуелсіздігінің  20 
жылдығына  арналған  өлкеміздің  тəуелсіздік  жылдарындағы  жетістіктерін 
насихаттайтын «Тəуелсіздік» тақырыптық-экспозициялық көрмелер жасақталды.
  
2008  жылы  Қазақстан  Республикасы  Тұңғыш  Президенті  музейінде 
ұйымдастырылған  «Алға  ұмтыған  Қазақстан»  атты  аймақаралық  көрме  жобасына 
Ат ы р ау   о б л ы с ы   а л ғ а ш қ ы   б о л ы п   « Ж а й ы қ   ж а ғ а л ау ы   с ы р   ш е р т е д і »  
көрмесімен  қатынасты.
2010  жылы  Ресей  Федерациясының  Астрахань  облысында  тарихи  жəне 
19
107

этнографиялық  жəдігерлерден    «Атыраудың  айшықты  мұралары  сыр  шертеді»  атты   
көшпелі көрмесі ұйымдастырылды.
Ал    «Мəдени  мұра»  бағдарламасы  шеңберінде  ЮНЕСКО    ның  Бүкіл  əлемдік 
мұралар тізіміне енгізілген Түркі əлемінің рухани астанасы киелі Түркістан қаласының 
ХІҮ  ғасырдағы  Əмір  Темір  заманынан  жеткен  тарихи  ескерткіш  Қожа  Ахмет  Ясауи 
кесенесінде    жинақталған  жəдігерлерді  насихаттау  мақсатында  Оңтүстік  Қазақстан 
облысынан «Қожа Ахмет Ясауи мұралары» жəне облыстың бірінші басшыларының бірі  
Нұртас Оңдасыновқа арналған «Гурьевте өткен жеті жыл» атты жылжымалы көрмелер 
мұражайымызда ұйымдастырылып,  облыс  тұрғындары тамашалады. 
Қазақстан Республикасы Тəуелсіздігінің 20 жылдығына орай облыс аудандарына 
«Бейбітшілік пен жасампаздықтың 20 жылы» атты көрме ұйымдастырылды.
Биылғы жылы Батыс Қазақстан облысының Орда ауданындағы тарихи мұражай 
кешенінің басшысы бір топ   қызметкерлерімен біздің облысымызда іс сапарда болып, 
мұражай келіп қызметкерлерімен тəжірибе алмасу мақсатында кездесу өткізілді. 
Елбасы  Н.Назарбаевтың  «Қазақстаннның  əлеуметтік  жаңғыртылуы:  Жалпыға 
ортақ еңбек қоғамына 20 қадам»   бағдарламасы аясында алдағы жылдарға жоспарлар 
жасалып, осы бағытта іс-шаралар ұйымдастыру көзделуде.
Ғасырдан-ғасырға, ұрпақтан-ұрпаққа аманатталып келген ұлттық сана-сезімімізді 
өшірмеу, тарихын ұлықтау, салт-дəстүрін насихаттау, елдің рухани  мəдениетін  көтеру 
мақсатында  əлі де атқарылатын істер аз емес.
108

С
 получением независимости Казахстан направил курс на вхождение суверенного 
государства к 2030 году  в число пятьдесят лидеров мировых стран. Так, одним из 
значимых  этапов  осуществления  политики  Елбасы  было  строительство 
новой столицы. 
Астана за свою недолгую историю преобразилась до неузнаваемости. Новейшие 
коммуникации, современная архитектура с использованием технических достижений и 
многое другое. 
Становление  современного  общества  такой  же  долгий  процесс,  как  и 
строительство  нового  города.  Граждан  необходимо  подготовить  к  изменениям  как  в 
экономическом, социальном так и в духовном плане.
По инициативе Елбасы в Астане были открыты новые университеты, отвечающие 
всем  европейским  стандартам.  В  том  числе  открыт  университет  искусств  «Шабыт», 
готовящий профессиональных деятелей культуры. В университете готовят музыкантов, 
художников, работников театра и кино, арт-менеджеров, культурологов, библиотекарей 
и т.д. Набор такого большого количества творческих специальностей (напомним о том, 
что в Алматы есть академия искусств им. Т. Жургенова) обусловлено необходимостью 
подготовить кадры для работы в просветительском русле, обогащение нации в духовном 
плане. Так как люди искусства наиболее открыты ко всем изменениям. С появлением 
музыкальной  базы  в  Астане  стали  проводится  многочисленные  концерты, 
строительство концертных залов, театров, как на правом, так и на левом берегу столицы. 
На базе университета был открыт театральный факультет.  Дипломированные актеры и 
режиссеры    направляются  в  русский  драматический  театр  им.  М.  Горького  или   
казахский  драматический  театр  К.  Куанышбаева.    Также  во  дворце  юношества  был 
открыта экспериментальная площадка для пластического театра, театра модерн, здесь 
актеры    могут  пробовать  себя  в  неклассических  постановках.  И  по  проектированию 
Астаны  на  2030  год  строятся  новые  здания  для  театров  на  левом  берегу.  «Шабыт» 
готовит и художников, скульпторов. Но на сегодняшний день, к сожалению, в Астане нет 
ни  одной  площадки  для  творческой  молодежи  столицы,  где  они  могли  бы  работать, 
смотреть, проводить выставки, зарабатывать, участвовать в международных проектах, 
ЛУЗЯНИНА Г. Р.
Зам. директора ГККП  «Тəуелсіздік сарайы»
МУЗЕИ, ЦЕНТРЫ СОВРЕМЕННОГО ИСКУССТВА,  ГАЛЕРЕИ.
НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ, ПЕРСПЕКТИВЫ, 
РЕАЛИИ СЕГОДНЯШНЕГО ДНЯ
19
109

которая была бы на субсидирование государства.
Так  в  крупнейших  развитых  странах  есть  отдельные  выставочные  залы, 
предназначенные  для  художников,    работающих  в  разных  направлениях.  В  России 
открыт  Государственный  центр  современного  искусства  (ГЦСИ),    деятельность 
которого направлена на развитие современного отечественного искусства в контексте 
мирового  художественного  процесса,  формирования  и  реализацию  программ  и 
проектов  в  области  современного  искусства,  архитектуры  и  дизайна.  Во  Франции 
Центр Искусства и Культуры им. Ж. Помпиду, такие же центры, галереи есть в Лондоне, 
Америке,  в  Испании  и  т.д.  Наряду  с  государственными  галереями  современного 
искусства,  существуют  и  частные,  так  в  Китае  Ullens  Center  for  Contemporary  Art   
UCCA,  был  открыт  коллекционером  Ги  Улленс,  создавший  экспериментальную 
площадку для молодых художников КНР.  
За последнее время в Астане были открыты концертные залы, центры культуры, 
библиотеки, музеи, дворец детей и юношества и т.д. Но в столице нет ни одной галереи, 
экспериментальной площадки для   современного искусства. Contemporary Art Center 
требует больших пространств с профессиональной технической базой. 
Художественные выставочные залы, галереи, салоны в Астане есть  и перед ними 
стоит большой спектр задач. Но Contemporary Art Center это чуть больше, чем то, что на 
сегодняшний день представлено в Астане.
Отдельная тема для обсуждения, это та зрительская аудитория, для которой все 
это  создается.  Как  развить  у  наших  соотечественников  любовь  и  потребность  к 
созерцанию современного искусства?
Одним из путей решения этой проблемы видится в усовершенствовании  системы 
образования Казахстана, касательно именно эстетического развития детей. 
Казахстан  перешел  на  новые  стандарты  учебного  процесса,  вводится  опыт 
зарубежных  стран  дошкольного,  школьного,  ВУЗовского  и  послевузовского 
образования.  
Если перенимать опыт развитых стран в системе образования, то можно учесть 
тот факт что дети дошкольного возраста посещают музеи и галереи с раннего детства. 
Так  дети  с  2-3  лет  сидят  на  полу  под  подлинниками  картин  эпохи  Возрождения, 
Классицизма,  Барокко  и  т.д.  Воспитание  вкуса  происходит  с  самого  начала 
становления личности. К определенному возрасту ребенок, студент сможет понимать, 
воспринимать  современное  искусство,  быть  к  нему  подготовленным,  так  как 
современное искусство воспринимать гораздо сложнее. 
В нашей же стране посещение музеев детям дошкольного возраста даже не входит 
в  календарь  проводимых  мероприятий.  В  средней  школе  уроки  изобразительного 
искусства носят чисто технический характер. Посещение музеев, театров, культурных 
мероприятий проводятся для отчетности и носят формальный характер, и занимает не 
больше времени работы гида. И это только для детей средней школы, реже старшей. 
Да  и  сами  музеи  не  подготовлены  к  проведению  таких  мероприятий.  Они  не 
готовы встречать и проводить беседы на том уровне, чтобы было интересно публики 
младше 16 лет. 
Опыт проведения в музеях и галереях уроков можно перенять и нашей стране, 
подготовить  экскурсоводов,  работников  музеев  и  галерей.  Оснастить  помещения 
дополнительным  оборудованием.  Проводить  занятия  в  игровой  форме  для  детей 
младшего возраста, детям постарше читать лекции,   рассказывать и главное смотреть 
на  имеющиеся  подлинники.  Заинтересовать  подрастающее  поколение  не  только 
развлечениями в торгово-развлекательных домах, но и также открывать для них мир 
искусства живописи, скульптуры, фотографии.

жүктеу/скачать 11,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: