Оқушылардың сенсорлық жүйесінің анатомиясы

42 
рецепторлары 
тітіркендіргіштердің 
күші 
ӛзгергенде 
тітіркендіргіштердің жаңа күшіне тез бейімделеді. 3. 
Талдағыштар бір-бірімен байланысты қызмет атқарады. 4. 
Бір талдағыштың қызметі бұзылса, қалғандары оның 
қызметін 
жартылай 
болса 
да 
ӛзіне 
алады. 
5. 
Талдағыштардың 
рецепторларының 
сезімталдығын 
жаттықтыру арқылы не күшейтіп, не тӛмендетуге болады. 
Кӛру талдағыштары
. Кӛру талдағышының сезгіш 
бӛлімі кӛз алмасында орналасқан. Оларға торлы қабықтағы 
таяқша мен сауытша пішінді 
фоторецепторлар
жатады. 
Ӛткізгіш 
бӛліміне 
кӛру 
жүйкесі 
жатады. 
Кӛру 
талдағыштардың қыртыс бӛліміне ми қыртысының желке 
тусында орналасқан оң және сол жақ кӛру орталықтары 
жатады. Кӛз ӛте сезімтал, нәзік және сезім мүшесі. 
Құрылысы бойынша кӛру талдағышы 3 мүшеге бӛлінеді: 
кӛздің қосымша құрылымдары, жарық ӛткізгіш және жарық 
сындырғыш 
құрылымдары, 
жарық 
қабылдағыш 
құрылымдар. 
Қосымша
құрылымдарға қас, кірпік, кірпік 
еттері, кӛз жасының безі мен оның қапшығы, кӛз еттері 
жатады. 
Кӛру талдағышының қалған екі топ құрылымдары кӛз 
алмасында орналасқан. Кӛз алмасы – күрделі құрылысты 
мүше. Ол бас сауытының кӛз шарасында орналасқан, пішіні 
шар тәрізді, тек алдыңғы жағы сәл дӛңестеу келеді.
Кӛздің сыртын тығыз 
ақ қабық
қоршаған. Ол кӛз 
алмасының алдыңғы жағында мӛлдір, дӛңестеу 
қасаң
қабыққа айналады. Ақ қабықтан соң кӛз алмасын қанмен 
қамтамасыз етіп тұратын 
тамырлы 
қабат бар. Ол қан 
тамырларының торынан тұрады. Тамырлы қабаттың ішкі 
бетінде жұқа бояу зат – пигмент болады. Кӛз алмасының 
алдыңғы жағында тамырлы қабат 
нұрлы қабыққа 
айналады. 
Нұрлы қабықтың алдыңғы дәл ортасында тесік болады. Оны 
кӛздің 
қарашығы 
деп атайды. Қасаң қабықтың артқы 
жағында кӛздің сұйық екі 
камерасы
және 
кӛз бұршағы

43 
орналасқан. Кӛз алмасының ішіндегі қалған кеңістік 
қоймалжың, іркілдеген мӛлдір шыны тәрізді денеге толы 
болады.
Ішкі торлы қабығының құрылысы ӛте күрделі. Негізінен 
алғанда, ол жарық клеткалардан тұрады. Фоторецепторлар 
торлы қабықтың бойында орналасқан. Саны 137 миллион, 
оның 130 миллионы таяқша, ал 7 миллионы – сауытша 
клеткалары. Торлы қабықтың дәл ортасында 
сары дақ 
бар. 
Кӛздің қасаң қабығы, бұршағы және шыны тәрізді денесі 
– негізгі жарық сындырушы оптикалық жүйе. Жарық 
сындыру қабілеті 
диоптрия 
деп аталатын. Сәулелердің 
ауытқу мӛлшерін анықтайтын ӛлшеммен есептеледі. 
Әртүрлі қашықтықта орналасқан заттың бейнесін торлы 
қабыққа түсіру үшін кӛз бұршағы 
аккомодациялық 
қызмет 
атқарады. Аккомодация деп кӛзден әртүрлі қашықтықта 
орналасқан заттардың бейнесін қабылдау қабілетін айтады.
Кӛру талдағышының жас ерекшелігі. 
Метепке дейінгі 
жастағы балалардың кӛру аймағы қарқынды дамиды және 7 
жасқа қарай шамамен алғанда ересектердің кӛру аймағының 
80% құрайды. Кӛру аймағының дамуында жыныстық 
ерекшеліктер бар. 6 жастағы ұл балалардың кӛру аймағы 
қыздардан жақсы, 7-8 жаста бұл кӛрсеткіштер кері бағытта 
ӛрбиді. Одан кейінгі жылдары кӛру аймағы бір деңгейде 
болып, 13-14 жаста қыздарда ол кӛрсеткіштер жоғарылайды. 
Онтогенез үдерісінде, кӛрудің сенсорлық жүйесінің ӛткізу 
қабілеті де ӛзгереді. 12-13 жасқа дейін қыздар мен ұлдарда 
соншалықты айырмашылық байқалмайды, ал 12-13 жастан 
бастап қыздардың кӛру талдағышының ӛткізу қабілеті 
жоғарылайды да, сол айырмашылықтар одан кейінгі 
жылдары сақталады.
3 жаста кӛз алмасы ересек адамның кӛзінің 90% болады. 
6 жаста ересек адамның кӛзімен теңеседі. Дегенмен кӛз 
шарасының алдыңғы-артқы диаметрі ересек адамның 
кӛзінің 95%
 
ғана болады, яғни сәл жалпақтау келеді.

44 
Кӛз бұршағының 
аккомодация күші
жасына лайық 
ӛзгереді: 1 жаста 25 диоптрия, 3 жаста – 20, 5-6 жаста – 15, 
7-15 жаста – 12, ересек адамда 10 диоптрияға тең. 
 
Кӛру гигиенасы.
Кӛру гигиенасының талаптары:
- кітапты оқығанда, қағазды жазғанда баланың кӛзі мен 
қағаз аралығы 35-40 см болуы тиіс. Ең тиімдісі 37 см;
- баланың жұмыс орнының жарығы дұрыс қосылуға тиіс. 
Ең тиімді жарық мӛлшері 150-300 люкс шамасында. 
- үстелде, партада бала дұрыс отыруы керек. 
- жүріп келе жатқан кӛлікте кітап оқуға болмайды. 
- теледидар кӛрсетулерін қарағанда ең кемінде 2,5-3 м 
қашықта отырған жӛн. 
- баланың жасына лайық жазу,оқу еңбектерінің, 
теледидарды қарау ұзақтығын, әсіресе кӛзге күш түсіретін 
еңбектің түрлерін, олардың ұзақтығын мұқият қадағалаған 
жӛн. 
- баланың жасына лайық кітапты оқу ұзақтығын сақтау:
6 -7 жаста – 10 минут, 7-10 жаста – 15 минут, 
10-12 жаста – 20 минут, 12-15 жаста – 25 минут, 
15-18 жаста – 30 минут, яғни осы кӛрсетелген уақыттан 
соң аз да болса, кӛзді демалдырып отыру қажет немесе кӛз 
талмайтын жұмыспен айналысқан жӛн. 

жүктеу/скачать 0,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: