В. Т. Кольев, В. В. Кольева

12 
15–20 м  қалғанда  тұрады.  Басын  артқа  қарай  бұрып, 
қабылдаушы,  жақындап  жүгіріп  келе  жатқан  жүйрікке 
қарайды,  содан  кейін  оны  3–6  см  өзіне  қарай  жақындатып 
эстафетаны қабылдау үшін жүгіре бастайды. 
Орта  қашықтыққа  эстафеталық  жүгіруде  эстафета  сол 
қолмен астынан қабылдаушының оң қолына беріледі. Қажетті 
жылдамдыққа  жетіп  жүйрік  эстафетаны  оң  қолынан  сол 
қолына ауыстырады. 
Эстафетаны  қабылдаушы  жүгірудің  алдында  эстафетаны 
алу үшін аумақтың ішінде тұру керек. 
Этаптар  бойынша  жүйріктерді  күштеріне  қарай  қойған 
өте  маңызды,  әсіресе,  қатысушылары  көп  эстафеталарда, 
мысалы, 10х1000 м. 
Жарыстар  кезінде  жалпы  ережелер  міндетті  түрде 
орындалады. 
Жүгіру түзу немесе шеңберлі жол бойынша жасалады. Түзу 
жол  дистанциядан  18–20  м  шамасында  ұзынырақ  болу  керек 
(старт сызығына дейін 3–5 м және 15м жуық мәре сызығынан 
кейін). 
Таза  ауада  өткізілетін  жарыстар  үшін  жасалған  шеңберлі 
жолдардың  ұзындығы  200–400 м.  400-метрлік  шеңбер 
ұзындығы  тең  паралельді  түзу  кескінділерден  (85,96 м) 
тұратын тұйық контурды білдіреді. 
Жеке  жолдар  бойынша  жүгіруде  олардың  жалпақтығы 
1,25  м  тең  болады.  Жолдар  шекаралы  сызықтармен  (50  мм) 
белгіленеді. Қалалық және аудандық жарыстарды  өткізу үшін 
стадионда  алты  жолдан  кем  болмауы  керек.  Республикалық 
жарыстар  «шеңбер»  бойынша  сегіз  жолда  және  сегіз-он 
мәрелік түзуде өткізілу керек. 
Шекаралық  сызықтардан  басқа  жалпы  және  жеке 
жолдарды, 
барлық 
дистанциялардың 
мәрелерін, 
жеке 
жолдардан  жалпы  жолға  ауысу,  қатысушылардың  жиналу, 
эстафетадағы  беру  аумақтарының  шекараларын,  сонымен 
қатар,  мәренің  алдындағы  соңғы  бес  метрлікті  белгілейтін 
сызықтар бар. 
Старт  сызығына  3–5  м  артқа  қарай  көрермендер  мен 
төрешілерге  жақсы  көрінетіндей  жолдардың  реттік  нөмірлері 
қойылу керек. 
Жеке  жолдар  бойынша  өткізілетін  жүгіру  стартында 
қатысушылар  400  метрге  дейін  қашықтықта  стартап 
колодкалармен қолдана алады. 

13 
Мәреде 30 сантиметрден кем емес жерде жүгіру жолының 
екі  жағынан  көлденеңінен  8х12 см  және  биіктігі  1,4  м  екі 
мәрелік  баған  қойылады.  Бағандар  жолға  қысаң  жағымен 
бағытталу  керек,  олардың  жақынырақ  қыры  мәренің 
жазықтығына  сәйкес  болу  қажет.  Бұл  қырға  1,22  м  биіктікте 
ерлер  мен  үлкен  жастағы  жасөспірімдер,  ал  1,1  м  биіктікте 
қалған қатысушылар үшін ақ қысаң тоқыма бау немесе жүнді 
жіп тағылады. 
Жолға  көлденеңінен  тағылған  тоқыма  бауды  (лента) 
мәредегі  төрешілер  екі  жақтан  ұстап  тұрады.  Жіп  бағандарға 
бекітіледі. 
400  метрге  дейінгі  дистанцияға  жарыстарды  өткізу 
кезінде  қатысушылар  жеке  жолдарда  жүгіру  керек.  600,  800 
және  1000  м  спортшылар  старттан  бірінші  бұрылыстың 
аяқталуына  дейін  жеке  жолдардан  жүгіреді,  ал  қалған 
дистанцияны – жалпы жолмен. 600, 800 және 1000 м жүгіруді 
жалпы старттан өткізуге болады. 
Жалпы  жолдар  бойынша  жарыстарда  старттаушылардың 
саны  қашықтықтың  ұзындығына  байланысты.  Әйелдер, 
ересек  және  кішкентай  қыздарда  500  м  жүгіруде  8  адамға 
дейін қатысады, 600–1000 метрге – 10, 1500–3000 метрге – 20. 
Ерлер,  жасөспірімдер  мен  балаларда  600–1000  метрге  –  10, 
1500–2000 метрге – 15, 3000 метрге – 20, 5000 м – 25-тен көп 
емес. 
Кросста  қатысушылардың  саны  жарыс  басталғанға  дейін 
төрешілер алқасымен белгіленеді. 
Спринттегі  қатысушылар  саны  бір  қарқында  старт 
жасауға мүмкіндік бермесе, онда жарысты бірнеше шеңберде 
откізуге  болады:  қарқындар,  төртфиналдар,  жартылай 
финалдар  және  финал.  Финалға  (келесі  кезеңге)  2–3  қатысу- 
шы –  алдыңғы  қарқынның  жеңімпаздары,  сонымен  қатар,  ең 
жақсы  уақыт  көрсеткен  қатысушылар  қатысады.  Финал 
қатысушыларының іріктелуін қарқында көрсетілген ең жақсы 
нәтижелер  бойынша  да  өткізуге  болады.  Тең  нәтиже 
жағдайында  өзінің  қарқынында  ең  жоғары  орынды  алған 
басымдықты  алады.  Егер  жарыстар  финалсыз  өткізілсе  (орта 
және  ұзын  қашықтыққа),  жеңімпаздар  әр  қатысушының 
көрсеткен уақыты бойынша анықталады. 
Стартқа  дайындалу  үшін  жүйрікке  2  минуттан  көп  емес 
уақыт  беріледі.  Егер  қатысушының  біреуі  старттық  қалыпты 
алуға  дайын  болмаса  төреші-стартер  ескерту  жасауға,  ал 
қайталанған жағдайда жарыстан босатуға құқылы. 

14 
Стартер  алдын-ала  «Стартқа»,  «Назарлан»  командаларын 
және жалаушаның жедел төмен түсуімен «Марш» командасын 
немесе атумен жүгірудің басталуына сигнал береді. Алдын-ала 
командаларды  екі  сықырумен  («Стартқа!»)  немесе  бір  ұзақ 
(«Назарлан!») сықырумен бастауға болады. 
Орта  және  ұзын  қашықтыққа  жүгіруде  «Назарлан» 
командасы берілмейді. 
Атуға  дейін  қолын  немесе  аяғын  жерден  бірінші  алған 
қатысушы  стартты  қате  қабылдаған  болып  есептеледі  және 
ескерту  алады.  Қайталанған  қарқында  старттан  шешіледі. 
Егер  спортшы  тіркеуге  келмей  қалса,  кеудесінде  және 
арқасында 
нөмірі 
болмаса, 
жүгіру 
кезінде 
басқа 
қатысушыларға кедергі жасаса, басқаның жолына кіріп кетсе, 
қашықтықты қысқартса, онда ол мамандығынан айырылады. 
Жолдың  ішкі  бровкасына  да  басуға  болмайды,  сол  жақтан 
қуып жетуге де болмайды. 
Кезеңдері 200 метрден қысқа эстафеталық жүгірулерде әр 
команда  өзінің  дистанциясын  өз  жолында  өту  керек.  Әр 
қатысушы бір ғана кезеңді өте алады. Эстафеталық таяқшаны 
20  метрлік  аумақта  қолдан  қолға  береді.  Таяқшаны  түсіріп 
алған,  басқаларға  кедергі  жасамай  оны  көтеріп  алу  керек. 
Соңғы  кезеңде  жүгіріп  келе  жатқан  қатысушы  таяқшамен 
бірге  мәрелік  сызықты  өту  керек,  қашықтықтың  аяқталуы 
спринтердің  денесімен  мәре  сызығынан  өтетін  вертикальды 
жазықты өткенде қойылады. 
Қашықтықтың  аяқталу  тәртібі  мен  спортшылардың 
нәтижесін 
мәредегі 
төрешілер 
мен 
хронометристер 
анықтайды, сонымен қатар, фотофиниш жүйесінің көмегімен 
анықталады. Қолды хронометражда қашықтықты аяқтаған әр 
қатысушының  уақыты  жеке  секундомермен  анықталады,  ал 
бірінші  келгеннің  нәтижесі  –  үшеумен.  Секундомерлер 
көрсетулерінің  айырмашылығында  уақыттары  бірдей  екі 
секундомердің 
көрсеткіштері 
алынады. 
Барлығының 
көрсетулері  әртүрлі  болса  орташа  нәтижесі  алынады.  Егер  де 
нәтиже  тек  қана  екі  секундомермен  анықталса,  онда  ең  көп 
көрсеткіші алынады. 
Төрешілік  бригада  старттағы,  дистанциядағы  және 
мәредегі  төрешілерден,  төреші-хронометрист  және  хатшыдан 
тұрады. 
Төреші-стартер бір немесе бірнеше көмекшілермен жұмыс 
істейді.  Негізгі  стартердің  басты  міндеті  –  қатысушылардың 
біреуі  де  уақыттан  бұрын  жүгіруді  бастап  қалмағандай 

15 
стартты  беру,  ал  қосымшалардың  –  старт  ережелерін  бұзған 
кезде негізгі стартер жасамаған кезде спортшылардың қайтып 
келуі  мен  тоқтауына  сигнал  беру.  Дистанциядағы  төрешілер 
оны  дұрыс  өтуін  бақылайды,  хаттамада  ереженің  бұзылу 
фактілерін  тіркейді.  Әр  бұзушылық  екі  төрешімен  тіркелу 
керек. 
Мәредегі 
төрешілер 
арнайы 
аппаратура 
арқылы 
қатысушылардың  келу  тәртібін,  сонымен  қатар,  5  метрлік 
белгі  аумағында  (тек  қана  спринтте)  қарқынның  жеке 
қатысушыларының  арасындағы  қашықтықты  анықтайды. 
Орта және ұзын қашықтыққа жүгіруде мәредегі төрешілердің 
міндетіне  әр  спортшы  өткен  шеңберлердің  санын  есептеу 
кіреді.  Төрешілер  стадионның  трибунасында  орналасқан 
төрешілік ложада орналасады. 
Төреші-хронометристтер 
жарысқа 
қатысушылардың 
қашықтықты  өту  уақытын  анықтайды.  Әр  қайсысы  бір-екі 
секундомерді  қолданып  бір  немесе  бірнеше  спортшының 
нәтижесін  анықтай  алады.  Одан  басқа,  хронометристер 
арадағы кескінділердің уақытын анықтайды және ақпаратпен 
төрешіге хабарлайды. 
Төреші-хронометристер 
мәредегі 
төрешілерге 
қарсы 
жақтағы мұнарада немесе стадион трибунасындағы төрешілік 
ложада орналасады. 
Секундомерлер  уақытты  пистолеттен  от  (түтін)  шығу 
кезінен, жалауша қозғалғаннан кейін есептей бастайды. 
Қиылысқан  жерде  жүгіру  (кросс)  дала,  орман  және 
сайларда  өткізіледі.  Дистанцияда  табиғи  және  жасанды 
кедергілердің  аздаған  саны  болуы  мүмкін:  орлар,  жыралар 
немесе 1 метрден биік емес шарбақтар. 
Кроссты  тұйық  немесе  алшақтанған  маршрут  бойынша 
(старт пен мәре бір жерде) өткізуге болады. 
2  км  және  одан  да  көп  дистанциядағы  старт  пен  мәре 
стадионда  орналасуы  мүмкін.  Бұл  жағдайда  спортшылар  бір 
жолмен дистанцияның басында және соңында бір шеңберден 
көп емес жүгіру керек. 
Кросстың  өту  орны  ағаштар  мен  бұталарда  ілінген  түсті 
жалаушалармен,  ленталармен,  түсті  қағаз  үзінділерімен, 
жіптер  және  жалаушалармен  (сол  жағынан  қызыл,  оң 
жағынан  ақ),  сонымен  қатар,  бағытты  және  мәреге  дейінгі 
қашықтықты көрсететін көрсеткіштермен белгіленеді. 

16 
Кросс  белгіленбеген  маршрут  бойынша  да  өткізіле  алады. 
Бұл жағдайда стартта қатысушыларға тек қана мәренің орны 
және бақылау пунктілерінің орналасуы айтылады. 
Төрешілер 
алқасына 
дистанция 
бастығы, 
оның 
көмекшілері және бақылаушылары кіреді. Бас төрешімен бірге 
ол  қашықтықты  таңдап,  50–100  метрлік  рулеткамен  өлшейді, 
белгілейді,  трасса  бойынша  бақылаушыларды  қояды  және 
жарыс аяқталған соң оларды шешеді. 
Жарыстар  масштабына  және  мәре  мен  старттың 
орналасуына  байланысты  төрешілер  алқасының  құрамына 
бірнеше бригада кіре алады. Старт пен мәре бірлеспеген болса, 
онда  жұмыстың  оперативтігі  үшін  төреші-хронометристтер 
және мәредегі төрешілердің аз дегенде екі бригадасы қажет. 
 
 
1.2 Ұзындыққа және биіктікке секіру техникасы, 
жарыстар ережелері 
 
Секірудің  үш  тәсілі  бар  –  «аяқты  бүгіп»,  «керіліп»  және 
«қайшылай». 
Нәтиже  соққы  орнына  аяқтың  қою  кезінде  қарқынның 
горизонтальды 
жылдамдығына 
және 
қағажытудағы 
вертикальды  жылдамдыққа  байланысты.  Секіруге  қағажыту 
бұрышы,  ұшуда  спортшының  тепе-теңдікті  сақтай  білуі  және 
жерге  қону  кезінде  аяқтарын  әрі  қарай  алға  шығаруы  әсер 
етеді. 
Ұзындыққа 
секіру 
қарқыннан, 
қағажытудан, 
ұшу 
фазасынан  және  жерге  қонудан  тұрады.  Қарқынның 
ұзындығы  Жүгіру  дайындығының  деңгейімен,  максималды 
жылдамдықты  ала  білумен  анықталады;  әйелдерде  30–35 м, 
ерлерде – 40–45 метрге тең. Жатттыққандықтың көтерілуімен 
қарқынның жылдамдығы мен ұзындығы үлкейеді. 
Балаларда  қарқынның  ұзындығы  қысқарады  және  кіші 
жастағы  оқушыларда  15–20  метрге,  үлкен  оқушыларда  25–30 
метрге тең. 
Қарқынның  басында  екі  бастапқы  қалып  қолданылады. 
Бірінші қалыпта бір аяқты алға бақылау сызығына қою керек, 
екіншісін  –  артқа.  Екінші  нұсқада  аяқты  аздап  бүгіп  10–15 
сантиметрге  арасын  ашып  денені  алға  қарай  еңкейтіп 
қолдарын төмен түсіру керек. Қозғалыс «құлаумен» басталады. 
Қарқын  бірте-бірте  немесе  шапшаң  жылдамдықтың 
үлкеюімен  орындалады.  Қағажыту  кезінде  жүйрік  ешқандай 

17 
кернеусіз 
қағажытуға 
көше 
алатындай 
жылдамдық 
максималды болу және дененің вертикальды қалыпта болғаны 
өте маңызды. 
Аяқ  барлық  бунақпен  АЖО  кескініне  жақынырақ,  денеге 
қарағанда  жоғарыға-төменге-артқа  қарай  шапшаң  күреу 
қимылымен  қырлы  ағашқа  қойылады.  Жерге  қатысты  ол 
әрдайым  төменге-алға  қарай  жолға  65–70°  бұрышымен 
кернелген 
бұлшықеттерімен 
қойылады. 
Дене 
салмағы 
инерциясының  әрекетінен  аяқтың  барлық  буындарында 
вертикаль моментінде тіктелумен шағын бүгілуі басталады. 
Соққы  аяқтың  тіктелуімен  бірге  сермеулік  аяқ  белсенді 
қимылмен  жамбастан  алға-жоғарыға  шығарылады.  Аттас  қол 
жаққа және аздап артқа қарай қойылады, ал басқасы  – алға-
жоғарыға және шамалап ішке қарай қойылады. Сермеулік аяқ 
шамалап тізеде тіктеледі. 
Ұшудан  кейін  дене  қағажытудан  кейінгі  қалыптағыдай 
жағдайда  болады.  Қолдар  аздап  түсірулі  және  дененің  тепе-
теңдігін  ұстайды.  Бұндай  қалып  «ұшу  қадамы»  деп  аталады 
және секіру ұзындығының ширегінен астам созылады. 
«Қадамдағы»  ұшудан  кейін  сермеулік  аяқ  төмен  түседі, 
оған  соққы  аяқ  жақындайды,  ал  тізе  кеудеге  қарай 
жақындайды. 
Жерге  қонуға  жақындағанда  секіргіш  қолдарын  төменге-
артқа  жібереді,  тізе  буындарында  аяғын  тіктейді  және 
шамасы жеткенше алға қарай шығарады. Жерге қону барлық 
буындарда  аяқтың  бүгілуімен,  дененің  алға  қарай  еңкеюімен 
және  шұңқырдан  шығумен  немесе  бір  жаққа  құлаумен 
аяқталады. 
Секіруге  арналған  сектор  шұңқырмен  (ені  2,75  метрден 
кем емес, ұзындығы 6 метрден және тереңдігі 0,5 метрден кем 
емес),  жерге  қону  үшін  құммен,  құммен  бір  деңгейде 
орнатылған  қағажыту  үшін  ағаш  кесегімен  (ені  19,8–20,2 см, 
ұзындығы  –  1,21–1,22  және  жуандығы  –  0,1  м)  және  қарқын 
үшін  жолмен  (ұзындығы  40  метрден  кем  емес,  ені  –  1,22 м) 
жабдықталған.  Стадионда  қағажытуға  арналған  ағаш  кескіні 
1–3  метр  қашықтықта  ал  залдарда  3  метрден  кем  емес 
қашықтықта орнатылады. 
Ағаш  кескінінің  арғы  шетінен  пластилин  текшесі  немесе 
ені  10  см  және  биіктігі  0,7  см  дымқыл  құм  жапсырылады, 
алдыңғы шеті 30° бұрышта қисатылған. 
Егер  жарысқа  сегіз  немесе  одан  да  аз  қатысушылар 
қатысса онда олардың алты әрекет жасауға құқығы бар. Егер 

18 
қатысушылардың  саны  сегізден  асып  кетсе,  оларға  үш 
секіруге  құқық  беріледі.  Ең  жақсы  нәтиже  көрсеткен  сегіз 
спортшы  үш  әрекет  жасауды  қолданып  финалда  секірулерін 
жалғастырады. 
Финалға  қатысу  міндетті  түрде.  Тек  қана  ауырған 
жағдайда  ғана  секіргіш  жарыстарға  қатысудан  бас  тарта 
алады. Спортшылар әр әрекетті кезекпен төрешінің шақыруы 
бойынша жасайды. Шақыру кезінен кезекті секіруді жасауға 1 
минуттан көп емес уақыт беріледі. 
Жеңімпаз 
алтыдан 
ең 
жақсы 
нәтиже 
бойынша 
анықталады.  Нәтижелердің  тең  болуында  басқа  әрекеттерде 
бәрінен алысырақ секірген спортшы жеңімпаз аталады.  
Нәтижені  өлшеу  ағаш  кескініне  секіргіштің  кез  келген 
дене  бөлігімен  қалдырылған  орын  нүктесіне  нөлдік  белгі 
қойылған  рулеткамен  жасалады.  Азаю  жағына  толық 
сантиметрлерге  дейін  жұмырланумен  мәліметтер  хаттамаға 
енгізіледі. 
Жарысқа  аға  төреші,  төреші-өлшеуші  және  хатшыдан 
тұратын бригада қызмет етеді. 
Сәтті  әрекет  жағдайында  аға  төреші  ақ  жалаушаны 
көтереді  және  «Бар!»  командасын  береді,  ал  хатшы  нәтижені 
хаттамаға енгізеді. Сәтсіз жағдайда жоғарыға қызыл жалауша 
көтеріледі,  «Жоқ!»  командасы  беріледі,  хаттамада  «Х» 
қойылады.  Әрекет  пропускі  прочеркпен  белгіленеді.  Егер 
қатысушы: 
а) ағаш кескінінен немесе жанынан жүгіріп өтсе; 
б) пластилин (құм) сызығын басып кетсе; 
в) секіру кезінде шұңқырға дейін жерге тиіп кетсе; 
г) екі аяқпен қағажыту жасаса; 
д) секіруде сальто жасаса – онда секіру есептелмейді. 
Биіктікке  секірудің  бес  тәсілі  бар:  «фосбюри-флоп», 
«алмалы-салмалы», «толқын» «аунатпа» және «аттап өту». Бастап 
келе  жатқан  спортшыларды  жаппай  оқытуда  жиі  соңғы  тәсіл 
қолданылады. 
Секіру  қарқыннан,  қағажытудан,  планкадан  өту  және 
жерге қонудан тұрады. 
Қарқын  30–45°  бұрыштан  жанынан  жасалады  және  7–9 
жүгіру 
қадамнан 
тұрады. 
Ол 
бір 
орыннан 
немесе 
жақындаудан  секіргіш  бірнеше  тезделген  қадамдардарды 
жасаған  кезде  орындалады  және  бақылау  белгісіне  тұрып 
жүгіруді бастайды. Қарқынның бірінші бөлігінің жеделдетілген 

19 
жүгіруден  ешқандай  айырмашылығы  жоқ.  Жылдамдықтың 
өсуімен қадамдардың ұзындығы да өседі. 
Қағажытуға  дайындық  қарқынның  соңғы  қадамдарында 
жүйріктің 
АЖО-ң 
төмендеуінің 
есебінен 
жасалады. 
Қағажытудың  алдында  соңғыдан  бұрыңғы  қадам  ұзарады,  ал 
соңғы қысқарады. 
Соңғы  қадамның  азаюы  секіргішке  денесін  соққы  аяққа 
тез  жылжытуға,  жамбасын  алға  шығарып  қарқынның 
жылдамдығын  жоғалтуды  минимумға  әкелуге  мүмкіндік 
береді.  Қағажыту  алдында  аяқ  тіктеліп  АЖО  проекциясының 
алдындағы жерге қойылады. Жамбас иық осін озады, ал соққы 
аяқ жамбас  сызығын озады. Оны  соққы  аяқта алға-жоғарыға 
қозғалтып спортшы сермеулік аяқты еркін шапшаң қимылмен 
жоғарыға  көтереді,  тізеде  бүгіп  сырт  жаққа  бунағын  бүгеді. 
Шынтақ  буындарында  бүгілген  қолдары  жоғарыға  көтеріледі. 
Осылай 
планка 
проекциясының 
орнынан 
60–70 
см 
қашықтықта жасалатын белсенді қағажыту аяқталады. 
Қағажытуды жасап  секіргіш  денесін  вертикалды  қалыпта 
ұстап  жоғарыға  мінеді,  тізеде  аздап  бүгілген  сермеулік  аяғын 
биігiрек  көтереді,  соққы  аяғы  еркін  түсірілген.  Ұшудың 
жоғарғы  нүктесінде  сермеулік  аяқ  аяқ  ұшын  ішке  қаратып 
төменге  қарай  түседі,  ал  соққы  аяқ  сыртқа  қарай  бұрылумен 
жоғарыға  көтеріледі.  Бір  мезгілде  дене  планкаға  бұрылып 
соққы  аяққа  қарай  еңкейеді,  жамбас  шапшаңдап  планка 
үстінен  өтеді,  қолдар  төменге  түсіріледі,  сермеулік  аққа  қону 
басталады. 
Бастап  келе  жатқан  жеңілатлеттер  мен  төменгі  дәрежелі 
спортшылардың  жарыстарында  жерге  қону  орны  ретінде 
құмы бар шұңқыр бола алады (тереңдігі 0,5 м). Құм жақсылап 
қопсытылған және тегістелген болу керек. 
Секіруге 
арналған 
бағандар 
стационарлық 
немесе 
қозғалмалы  бола  алады.  Еркінше,  қатты  құрылыс  олардың 
беріктігін  қамтамасыз  етеді  және  2,5  м  биіктікте  планканы 
құруға  мүмкіндік  береді.  Бағандар  арасындағы  қашықтық  – 
4,00–4,02 м. 
2,5–30 сантиметрлік көлденеңденген домалақ планка ағаш 
немесе металлдан жасалады. Оның шеттерінде бағаның қарсы 
жағына бағытталған пластиналарды берік орнату үшін ені 2,5–
30  см  және  ұзындығы  15–20  см  тегіс  айдын  болу  керек. 
Планканың ұзындығы – 3,98–4,0 м, ал салмағы – 2 кг көп емес 
болу керек. 

20 
Жерге  қону  орны  (5х3х0,5–0,75 м)  губкалы  резенкеден, 
паролоннан 
немесе 
басқа 
жұмсақ 
синтетикалық 
материалдардан 
жасалады. 
Айдынның 
беті 
қарқынға 
жеткілікті  қылатындай  түзу  және  тегіс  (15  метрден  кем  емес) 
болу керек. 
Биіктікті  анықтау  үшін  ұзындығы  0,5  м  және  ені  4  см 
баспалдақпен  қолданады.  Өлшеуіш  тек  қана  вертикальды 
орнатылады. Оның бағанына тығыздалып металлдан жасалған 
өлшеуіш 
лента 
жабыстырылады 
немесе 
сантиметрлік 
жіктеулер  жасалады.  Нөлдік  белгі  баспалдақтың  астыңғы 
айдынына  сәйкес  болу  керек.  Бағанда  лентадағы  планканың 
биіктігін көрсететін көшпелі көрсеткіш бар. 
Жарыста аға-төреші, 2–3 төреші-өлшеуші және хатшыдан 
тұратын бригада қызмет етеді. 
Есепке  алынған  әрекетте  аға-төреші  «Бар!»  командасын 
береді  және  бір  мезгілде  ақ  жалаушаны  жоғары  көтереді,  ал 
хатшы хаттамаға «О» деп жазады. Есепке алынбаған әрекетте 
«Жоқ»  командасы  беріледі,  қызыл  жалауша  көтеріледі, 
хаттамаға  «Х»  жазылады.  Өтіп  кеткен  әрекет  сызықшамен 
белгіленеді. 
Планка  қойылатын  бастапқы  және  содан  кейінгі  барлық 
биіктіктер  жарыс  туралы  ережемен  немесе  төрешілер 
алқасымен  анықталады  және  секіру  басталуға  дейін 
хабарланады.  Әр  сайын  планка  2  см  кем  емес  биіктікке 
көтерілу керек. Егер секторда бір  ғана  қатысушы қалса, онда 
төреші келесі биіктікті оның рұқсатымен орнатады. 
Кез  келген  биіктікті  кешу  үшін  секіргішке  үш  әрекет 
беріледі,  әр  қайсысына  төрешінің  шақыруынан  бастап  1 
минуттан көп емес уақыт беріледі. 
Егер  қатысушы  секіруге  дайын  болмаса  немесе  негізсіз 
оны  бөгелтсе,  онда  оның  әрекеті  сәттіге  теңеледі,  ал 
қайталанған  жағдайда  спортшы  мамандығынан  босатылады. 
Жарыс  орнында  тіркеу  кезінде  немесе  бірінші  шақыруда 
спортшы  қандай  биіктікке  секіретінін  айту  керек.  Жарыс 
кезінде  қатысушы  әрі  қарай  қатысуға  құқығын  жоғалтпай 
өзінің заявкасын  өзгертуге, кейбір алдағы биіктіктерді өткізіп 
жіберуге  құқылы.  Секіргіш  берілген  биіктікте  есепке 
алынбаған  бірінші  немесе  екінші  әрекетті  жасағаннан  кейін 
қалғандарын  қолданбай  келесіде  секіруге  құқылы.  Есепке 
алынбаған үш әрекетті қатарынан жасаса, спортшы жарыстан 
шығарылады. 

21 
Алынған  орындар  ең  биік  алынған  биіктік  бойынша 
анықталады. Егер бірнеше қатысушы бірдей нәтиже көрсетсе: 
а)  соңғы  биіктікте ең  аз  әрекет санын  қолданған  жетекші 
деп есептеледі; 
б)  соңғы  алынған  биіктікте  әрекеттердің  тең  жағдайында 
ең аз сәтсіз секіруді жасаған жеңімпаз атанады; 
в)  екі  бірінші  көрсеткіштердің  тең  жағдайында  соңғыдан 
басқа  барлық  биіктікте  (сәтті  және  сәтсіз)  әрекеттерді  аз 
қолданған жеңімпаз атанады. 
Барлық  аталған  көрсеткіштер  екі  немесе  одан  да  көпте 
болуы  мүмкін.  Онда  бірінші  орынды  анықтау  үшін  қайта 
секіру өткізіледі. Қатысушыларға әр биіктікке бір да спортшы 
ала  алмаған  соңғы  биіктіктен  бастап  бір  әрекет  жасауға 
мүмкіндік беріледі. Егер барлық немесе бірнеше спортшы сәтті 
орындаса,  планканы  көтереді  (орнатылған  тәртіпке  сәйкес), 
қарсы жағдайда – түсіріледі. Планканың көтерілуі мен түсірілуі 
2 сантиметрге жасалады. 
Басқалар  ала  алмаған  биіктікті  алған  қатысушы  бірінші 
орынға ие болады. 
Қайта  секіру  жарыстың  жалғасы  болып  есептеледі.  Егер 
спортшы планканы қағып кетсе, жерден екі аяқпен қағажыту 
жасаса,  қағажыту  кезінде  жерге  қону  аумағына  тиіп  кетсе 
секіру есептелмейді. 
 
 
1.3. Гранатаны (допты) лақтыру техникасы 
және жарыс ережелері 
 
Кіші  допты  және  гранатаны  лақтыру  оқушылардың 
арнайы  дайындығының  және  дене  дайындығы  дамуының 
маңызды  құралы  болып  саналады.  Бұл  жаттығу  Президенттік 
тесттер бағдарламасына енгізілген. 
Гранатаны  қолдың  негізімен  бүгіліп  алақанға  жабысқан 
шынашақ  саусаққа  тірелгендей  ұстайды.  Қалған  саусақтар 
рукоятканы тығыз ұстап алады, бас бармақ граната белағашы 
бойы орналасады, алақан босаң болады. 
Допты  саусақтар  жұмсақ  және  бір  бірінен  бірдей 
қашықтықта  орналасқандай  алады.  Қарқындап  лақтырушы 
гранатаны  ийық  үстінде  әкеледі.  Қарқынды  шартты  екі 
бөлімге  бөлуге  болады:  алдын-ала  (старттан  бақылау  белгісіне 
дейін  –  14–20  м)  және  ақырғы  (қарқынды  шектейтін 
планкадан  бақылау  белгісіне  дейін  7–9  м).  Алдын-ала  бөлімде 

22 
қарқын  еркін  және  серпілмелі  орындалады.  Сол  қол 
қарапайым жүгірудегідей жұмыс істейді, ал оң қол гранатамен 
алға – артқа шағын қимылдар жасайды. 
Ақырғы  бөлімдегі  қадамдарды  лақтырмалы  деп  атайды. 
Жүгіру  жылдамдығын  азайтпай  спортшы  гранатаны  әкетеді 
және  лақтырудың  басында  финалдық  жігерді  орындау  үшін 
пайдалы қалыпқа тұрады. Лақтырмалы қадамдардың саны (4–
6) лақтырушының жеке қасиеттеріне байланысты. 
Гранатаны  4  қадамға  апарып  лақтыру  нұсқасы  көп 
таралған.  Граната  алға-төменге  –  артқа  немесе  тура  артқа 
апарылады, қозғалыс 2 қадамға орындалады. 
Қарқынның  алдын-ала  бөлігін  аяқтап  және  оң  аяғын 
бақылау  сызығына  қойып  лақтырушы  иықтарын  оңға  қарай 
бұрады және бір мезгілде граната ұстаған қолын алға-төменге 
түсіреді. Сол аяғын қоюының аяқталу кезінде граната ұстаған 
қол  толығымен  тіктеледі,  дене  вертикальды  қалыпқа  келеді, 
назар алға-жоғарыға бағытталады. Үшінші лақтырмалы қадам 
шағылысқан  деп  аталады.  Оның  дұрыс  орындалуынан 
лақтырушының  дене  мүшелерінің  және  финалдық  жігер 
алдындағы  снарядтың  орналасуының  тиімділігі,  сонымен 
қатар,  жүгіру  жылдамдығын  сақтау  және  спортшының 
лақтыруға дайындығы тәуелді. 
Шағылысқан  қадам  сол  аяқтың  қағажытуымен  және  оң 
аяқтың  сермеуінен  басталады.Ол  тез  алға  шығарылып 
өкшеден аяқтың ұшымен сыртқа қарай қойылады. Осы кезде 
лақтырушының  денесі  қарқынға  қарсы  жаққа  таяды,  ал 
иықтары оң жаққа бұрылады. 
Сол  аяғы  тез  алға  шығарылады  және  өкшеден  аяқтың 
ұшымен лақтырудың бағыты бойынша қойылады. 
Содан  кейін  спортшы  оң  аяғын  түзеп  өкшесін  сыртқа 
қарай  бұрады,  жамбас  пен  ийықтың  оң  жағын  алға  қарай 
жібереді және дененің салмағын сол аяққа аударады. Сол қол 
шынтақ  буынында  бүгіліп  гранатаны  өзіне  алады.  Иық  пен 
қолдардың  алға-жоғарыға  шапшаң  қимылымен  лақтырушы 
алақанмен  аяқтаумен  лақтыруды  жасайды.  Граната  40–42° 
бұрышында  горизонтқа  қарай  жіберіледі  және  вертикалды 
айдында айналады. 
Лақтырудан кейін тепе-теңдікті ұстап қалу үшін аяқ ұшын 
ішке  бұрумен  және  тізе  буынында  аяқтың  бүгілуімен  алға 
қарай  оң  аяқпен  шапшаң  қадам  жасау  керек.  Қолдардың 
және сол аяқтың компенсаторлық қимылдары лақтырушының 
алға жүруіне бөгет жасайды. 

23 
Тізе  қалпынан  лақтыруда  оқушы  лақтыру  бағыты 
бойынша  сол  бүйірімен  бұрылып  бастапқы  қалыпқа  тұрады 
және жерге аяқтың ұшымен тіреліп оң аяқтың тізесіне түседі. 
Сол  аяқ  тура  бұрыш  қалпында  тізе  буынында  бүгіліп 
лақтыруға  қолайлы  қашықтықта  барлық  бунаққа  алға 
қойылады.  Граната  ұстаған  қол  жерге  тимей  төменге-артқа 
апарылады,  содан  кейін  ийықтан  «арқадан»  лақтыру 
жасалады.  Граната  ұшқаннан  кейін  лақтырушы  дененің 
қозғалысын жалғастырып алға қарай қатты еңкейеді. 
Жатқан  қалпынан  лақтыруға  дайындық  жасау  үшін 
спортшы  келесі  жағдайды  алады:  кеуде  жерге  тиеді,  сол  қол 
бүгіліп алақанмен жерге тіреледі, оң қол  (гранатамен) кеудеде 
маңында  бүгілген.  Жамбас  біраз  оңға  қарай  бұрылған, 
аяқтарының  арасы  шамалап  ашылған;  оң  аяғы  аяқтың 
ұшымен  және  бунақтың  ішкі  жағымен,  сол  аяғы  –  сыртқы 
жағымен жерге тірелген. 
Гранатаны түзу қолымен артқа-оңға апарумен лақтырушы 
денесі  мен  аяқтарын  бүгіп  шамалап  оңға  қарай  бұрылады 
және сол қолын тіктейді. 
Лақтыру  алдында  кеуде  бүгілген  оң  аяқтың  тізесінің 
маңында болады, граната  ұстаған қол артқа-оңға апарылады, 
сол қолы тіктеліп алақанымен жерге тіреледі. 
Лақтыру  дене  және  аяқтың  тіктелуімен  бір  уақытта 
орындалады.  Сол  қолға  тіреліп  спортшы  денесін  алға  апарып 
және астынан-үстіне оң қолының қимылын жеңілдетіп жерден 
көтереді. Тік қолмен лақтыруды жасағаннан кейін қолды бүгіп 
кеудеде жату қалпына келу керек. 
Гранатаны  лақтыру  тік  планкадан  жерге  қонуға  арналған 
коридор – белгіленген секторға жасалады. 
Ені  7  см  және  ұзындығы  4  метрлік  планка  фанерадан, 
ағаштан,  металлдан  немесе  жерге  краскамен  салудан 
жасалады.  Планканың  шеттерінде  түрлі  түсті  жалаушалар 
орнатылады. 
Допты  лақтыру  қисықсызықтық,  дөға  тәрізді  планкадан 
снарядтардың  қонуы  үшін  белгіленген  секторына  жасалады. 
Сектор бұрышы 29° тең. Снарядтың қону орнында лақтырулар 
есептелетін шекте ені 10 метрлік коридор белгіленеді. 
Коридордың  жақтағы  шекаралары  қарқынға  деген 
жолдың 
белағашына 
семметриялы 
және 
параллельды 
орналасқан ені 5 сантиметрлі ақ сызықтармен көрсетілген. 
Сондай  сызықтармен  планкадан  15–30  метр  параллелде 
коридордың  өзі  де  жасалады.  Сызықтар  мен  коридор 

24 
жақтарының  шекараларымен  қиылысу  орнында  планкадан 
қашықтық көрсеткіштері орнатылады. 
Жолдың ұзындығы – 30 м, ені – 4 м. Доп немесе гранатаны 
лақтыру кезінде жолдың ені 1,25-ке дейін азаюы мүмкін, бірақ 
планканың алдындағы соңғы алты-сегіз метрде 4 метрге дейін 
үлкейеді. 
Жерге қону секторы шөпті немесе топырақты болу керек. 
Жарыстарда  аға–төреші,  алаңдағы  төреші,  төреші-
өлшеуші және хатшы бригадасы қызмет етеді. 
Есепке  алынған  әрекетте  аға-төреші  «Бар!»  командасын 
береді  және  бір  мезгілде  ақ  жалаушаны  жоғары  көтереді,  ал 
хатшы хаттамаға «О» деп жазады. Есепке алынбаған әрекетте 
«Жоқ»  командасы  беріледі,  қызыл  жалауша  көтеріледі, 
хаттамаға  «Х»  жазылады.  Өтіп  кеткен  әрекет  сызықшамен 
белгіленеді. 
Егер жарыста сегіз немесе одан аз спортшы қатысса, онда 
олардың  алты  рет  әрекет  жасауға  құқығы  бар.  Егер 
қатысушылар  саны  сегізден  артса,  онда  олар  үш  рет 
лақтыруға құқылы. Ең жақсы нәтиже көрсеткен сегіз спортшы 
үш әрекетті қолданып финалда лақтыруларын жалғастырады. 
Финалға  қатысу  міндетті  түрде.  Тек  қана  ауырған  жағдайда 
ғана  лақтырушы  жарыстарға  қатысудан  бас  тарта  алады. 
Спортшылар  әр  әрекетті  кезекпен  төрешінің  шақыруы 
бойынша  жасайды.  Шақыру  кезінен  кезекті  секіруді  жасауға 
бір  минуттан  көп  емес  уақыт  беріледі.  Жеңімпаз  алтыдан  ең 
жақсы  нәтиже  бойынша  анықталады.  Нәтижелердің  тең 
болуында  басқа  әрекеттерде  бәрінен  алысырақ  лақтырған 
спортшы  жеңімпаз  аталады.  Егер  жеңілатлетикалық  снаряд 
сектордың  арғы  жағына  қонса  және  қатысушы  лақтыруды 
жасағаннан кейін планкадан алға қарай шығып кетсе лақтыру 
есептелмейді.  Нәтиже  гранатаның  түсу  орнын  белгілейтін 
ағаштан ең жақын орналасқан планканың ішкі шетіне дейнгі 
ең  қысқа  қашықтықты  өлшеу  жолымен  лақтырудан  кейін 
қолма-қол анықталады. 
 
 

25 
2. Жеңілатлетикалық түрлерде оқыту мен жаттықтырудың 
жүйелілігі 
 
Жеңілатлетикалық  жаттығулардың  күрделі  және  алуан 
түрлі  техникасын  меңгеру  темпы  тек  қана  күрделендірілген 
әрекеттердің  жүйесінен  байланысты  емес,  берілген  жеңіл 
атлетика түрі қандай жүйелілікте меңгерілетінен де тәуелді. 
Ертеде  пайда  болған  дағдылар  ауыстыру  механизмі 
бойынша  жеңіл  талетика  түрінің  техникасын  сәтті  игеруге 
(жаратымды  ауыстыру)  немесе  жаңа  қимыл  дағдыларын 
қалыптастыруға  себепші  бола  болады.  Осыған  байланысты, 
жаңа  қимыл  дағдыларын  игеру  процесі  дағдылардың 
жаратымды  әсерін  максималды  қолдануға  болатындай  және 
жаңадан  қалыптасатын  дағдыларға  меңгерілген  дағдылардан 
жаратымсыз әрерінен аулақ болатындай құрылу керек. 
Меңгеріліп 
отырған 
түр 
техникасының 
әдістемеіл 
жүйелілігінен  жеңіл  атлетикалық  жаттығуларды  меңгерудің 
сапасы мен жылдамдығы тәуелді. 
Оқытудың тиімділігі ұсынысты жақсартатын және оқылып 
отырған 
қимыл 
әрекетінің 
уақытша 
және 
кеңістік 
сипаттамаларын  жеңілдететін  әдістемелік  приемдардың  бір 
қатарын  дұрыс  және  уақытында  қолданғанда  көтеріледі. 
Мұндай приемдарға жататындар: 
а) жаттығуларды жасаудағы жағдайды жеңілдету; 
б) қимыл жылдамдығын төмендету; 
в) жаттығуды бөлшектеп-жүйеленіп жаңғырту; 
г) дыбыс сигналдарын және көретін ориентирді қолдану; 
д) тікелей физикалық көмек; 
е) қимылдарды имитациялау; 
ж) біртұтас жаттығуларды тек қана техникаға орындау. 
Төменде  жеңіл  атлетикалық  жаттығуларды  оқытудың 
жүйелілігі  көрсетілген,  жеке  мәселелер  және  оларды  шешу 
құралдары  аталған,  сонымен  қатар  әдістемелік  нұсқаулар 
берілген. 
 
 

26 
2.1. Қысқа қашықтыққа жүгіруге оқыту мен жаттықтырудың 
жүйелілігі 
 
Түзу бойынша жүгіруге оқыту 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Бір  орында  тұрып  қол 
қимылдарын имитациялау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету,  күш,  жылдамдық, 
иілгіштік,  қимылдарды  координациялауға  және  бұлшық  еттерді 
босатуға қабылеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–4 х 10 с. 
Әдістемелік нұсқаулар: Шынтақта бүгілген қолдың артқа қарай 
– безгенше, алға қарай – иек деңгейіне дейін кернеусіз қозғалуы. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: Жеделдетіп жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету,  күш,  жылдамдық, 
иілгіштік,  қимылдарды  координациялауға  және  бұлшық  еттерді 
босатуға қабылеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 40 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Бунақтар «қатарлас» қойылады. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Жамбасты  жоғарыға  көтерімен 
және жолға «күреу» аяқты қоюмен жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету,  күш,  жылдамдық, 
иілгіштік,  қимылдарды  координациялауға  және  бұлшық  еттерді 
босатуға қабылеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 1–3 х 40 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Өкешемен  тимей  жоғарыдан-төменгіге 
– артқа бунақты қою. 
 
4. Қолданылатын  жаттығулар:  Жамбасты  артқа  қою  және 
балтырды кейінгі төнумен жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету,  күш,  жылдамдық, 
иілгіштік,  қимылдарды  координациялауға  және  бұлшық  еттерді 
босатуға қабылеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 40 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жаттығуларды кернеусіз орындау. 
 
5. Қолданылатын жаттығулар: Секіру қадамдармен жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Қозғалыс  координациясы  мен 
секіргіштік қасиетін дамыту. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Бүкіл  бунаққа  қону.  Соққы  аяқтың 
толық тіктелуі. 
 

27 
Бұрылыс бойынша үйрету 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Бұрылыс  бойынша  жүгіру 
техникасына үйрету. 
Жаттығулардың  бағыты:  Үлкен  радиуспен  (4-ші  6-ші  жол  ¾ 
қарқындылықта  50–80  м  бойынша)  жолдың  бұрылысында 
жеделдетіп жүгіру. 
Мөлшерлеу: 4–5 рет. 
Жаттығулардың бағыты: ¾ қарқындылықта (50–80 м бойынша) 
бірінші жолдың бұрылысында жеделдетіп жүгіру. 
Мөлшерлеу: 2–3 рет. 
Жаттығулардың  бағыты:  Әр  түрлі  жылдамдықпен  20–10  метр 
радиуспен шеңбер бойынша жүгіру. 
Мөлшерлеу: 2–3 рет. 
Жаттығулардың  бағыты:  Әр  түрлі  жылдамдықпен  бұрылысқа 
шығумен түзу бойынша жеделдетіп жүгіру. 
Мөлшерлеу: 2–3 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жолдың  бұрылысында  еркін  жүгіру, 
сондықтан  үлкен  радиус  бұрылысында  жүгіру  техникасы  дұрыс 
болғанда ғана бұрылыс радиусын азайту керек. Бірінші сабақтарда 
бұрылыстардағы  жүгіру  техникасының  ерекшеліктері  туралы 
ескерту жасау керек. 
Бұрылысқа  шығумен  жүгіруде  жеңіл  атлеттерді  сыртқа  тебуші 
күштің пайда болуын озумен бұрылыс орталығына денені еңкейтуге 
үйрету керек. 
 
Старттық жеделдетуге, 
бір қолға тірелумен жоғары стартқа үйрету 
 
1. Қолданылатын 
жаттығулар: 
«На 
старт!» 
командасын 
орындау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету  және  жылдамдық-
күш қасиеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Әлді  аяқ  1,5  бунақ  қашықтығында 
старттық  сызықтан,  әлсіз  аяқ  алдыңғы  аяқтың  өкшесінен  1  бунақ 
қашықтығында  орналасқан.  Жүйріктің  соққы  және  сермеулік 
аяғын анықтау. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: 1 пункт, бірақ өздігінше. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету  және  жылдамдық-
күш қасиеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Әлді  аяқ  1,5  бунақ  қашықтығында 
старттық  сызықтан,  әлсіз  аяқ  алдыңғы  аяқтың  өкшесінен  1  бунақ 

28 
қашықтығында  орналасқан.  Жүйріктің  соққы  және  сермеулік 
аяғын анықтау. 
 
3. Қолданылатын 
жаттығулар: 
«Внимание!» 
командасын 
орындау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету  және  жылдамдық-
күш қасиеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Алға  еңкею,  тізе  буынында  шағын 
бүгілу. 
 
4. Қолданылатын жаттығулар: 3 пункт, бірақ өздігінше. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету  және  жылдамдық-
күш қасиеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Алда  тұрған  аяққа  әр  аттас  қол 
старттық сызықта. Екінші қол, біраз бүгілген – дене бойында. 
 
5. Қолданылатын жаттығулар: «Марш!» командасын орындау 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету  және  жылдамдық-
күш қасиеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Аяқ  соққысымен  және  шынтақта 
бүгілген қолдың жедел сермеуімен старттан шығу. 
 
6. Қолданылатын жаттығулар: 5 пункт, бірақ өздігінше. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету  және  жылдамдық-
күш қасиеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік 
нұсқаулар: 
Қол 
және 
аяқтардың 
еркін 
қимылдарын өздігінше бақылауға үйрету. 
 
Старттық қарқынға және төменгі стартқа үйрету 
 
1. Қолданылатын жаттығулар: «На старт!» командасын орындау 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  үйрету,  күш,  жылдамдық, 
иілгіштік,  қимылдарды  координациялауға  және  бұлшық  еттерді 
босатуға қабылеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Старттық  сызықтан  1,5  бунақта  –  әлді 
аяқ,  артта  тұрған  аяқтың  тізесі  алдыңғы  аяқ  ұшының  жанында. 
Қолдар старттық сызық маңында иық көлемінде. 
 
2. Қолданылатын 
жаттығулар: 
«Внимание!» 
командасын 
орындау. 

29 
Жаттығулардың бағыты: Стартердің сигналына назар аудару. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Аяқтың  шағын  тіктелуі,  тізені  жерден 
көтерілуі. 
 
3. Қолданылатын жаттығулар: «Марш!» командасын орындау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Старттық  колодкалардан  қағажыту 
жылдамдығы мен реакцияның жылдамдығын дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жамбасты көтеру иық деңгейінен аздап 
жоғары. Арқа түзу. Қолдардың шынтақта бүгілуімен және аяқ соқ- 
қысымен шапшаң сермеулікпен старттан шығу (жүгірудің басы). 
 
4. Қолданылатын  жаттығулар:  «Марш!»  командасы  бойынша 
жүгірудің басталуы, бірақ жамбастың жігерлі шығарылуымен. 
Жаттығулардың  бағыты:  Координациялық  қабілетті  дамыту 
және бұлшық еттерді әлсірете білу. 
Мөлшерлеу: 3–5 х 20 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Дененің  еңкеюін  үлкейту.  Алдыңғы 
аяққа басқа аттас қолмен иықты алға қарай шығару. 
 
Старттық қарқыннан дистанция бойынша 
жүгіруге көшуге үйрету 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  1,5  м  инерциясы  бойынша 
жүгіру, содан кейін толық жылдамдықпен қысқа кескінді жүгіру. 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Спринтердің 
жылдамдық-күш 
қасиеттерін  дамыту  және  техникаға  үйрету:  қозғалыстар 
жылдамдығы және бұлшық еттер күші (жамбасты көтеретін аяқты, 
жамбастың  артыңғы  айдыны,  қарын  бұлшық  еттері,  иық  бұлшық 
еттері). 
Мөлшерлеу: 3–5 х 20 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Еркін  жүгіруде  жылдамдықты  ұстау. 
Қолдардың  жұмысына  назар  аудару.  Басында  инерция  бойынша 
еркін  жүгіруге  60–100  метр  кескінінде  түзу  дистанция  бойынша 
үйрету қажет. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: 2–3 метрге дейін жылдамдықты 
көбейтумен  кескінді  бірте-бірте  азайтып  инерция  бойынша  еркін 
жүгіруден кейін жылдамдықты өсіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  60–80  метр  кескінінде  жүгірудің 
жылдамдығын 
өзгерту 
(максималды 
жылдамдықты 
¾ 
қарқындылықпен кезектестіру). 
Мөлшерлеу: 3–5 х 15 м. 

30 
Әдістемелік 
нұсқаулар: 
Жұмыс 
тәртібінің 
ауысуында 
қозғалыстардың  кернеусіздігі  (максималдық  жігер  –  инерция 
бойынша еркін жүгіру) міндетті. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Төменгі  старттағы  қарқыннан 
соң  жасалған  инерция  бойынша  еркін  жүгіруден  кейін 
жылдамдықты өсіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  60–80  метр  кескінінде  жүгірудің 
жылдамдығын 
өзгерту 
(максималды 
жылдамдықты 
¾ 
қарқындылықпен кезектестіру). 
Мөлшерлеу: 3–5 х 10 м. 
Әдістемелік 
нұсқаулар: 
Қозғалыстың 
кернеусіздігіне, 
жеңілдігіне жету. 
 
4. Қолданылатын  жаттығулар:  Инерция  бойынша  максималды 
жігерден еркін жүгіруге 3–5 өтумен ауыспалы жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  60–80  метр  кескінінде  жүгірудің 
жылдамдығын 
өзгерту 
(максималды 
жылдамдықты 
¾ 
қарқындылықпен кезектестіру). 
Мөлшерлеу: 3–5 х 10 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Бір  жұмыс  тәртібінен екіншіге  жұмсақ 
көшу. 
 
Бұрылыстан түзуге шығу кезіндегі жүгіру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Бұрылыстан  жолдың  түзу 
бөлігіне шығудағы дұрыс жүгіруге үйрету. 
Жаттығулардың  бағыты:  50–80 м  х  4–8  рет  түзуге  шығуда 
инерция  бойынша  жүгірумен  кезектесетін  бұрылыстың  соңғы 
бөлігімен жеделдетіп жүгіру. Инерция бойынша жүгіруден кейін 2–
3  қадамға  80–100  м  х  3–6  рет  оны  бірте-бірте  қысқартумен  жыл- 
дамдықты өсіру. Екінші жаттығуды жасағанда түзуге шығу алдын- 
да жылдамдықты өсіруге талпынып бүкіл бұрылысты жүгіріп өту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Бұл  мәселені  жаттығушы  бірінші  екі 
жаттығуды  меңгергеннен  кейін  пайдалы  шешу  керек.  Инерция 
бойынша  еркін  жүгірудің  ұзақтылығын  қысқартуды  бірте-бірте 
жасау керек. 
 
Бұрылыстағы төменгі старт 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Бұрылыста  төменгі  стартқа 
үйрету. 
Жаттығулардың  бағыты:  Бұрылыста  старт  үшін  колодкаларды 
орнату. Түзу бойынша бровкаға шығумен старттық жеделдету және 

31 
бұрылысқа кіру. Толық жылдамдық бойынша старттық жеделдетуді 
орындау. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Бұрылыстағы  төменгші  стартты  түзу 
бойынша  жүгіру  техникасын  меңгергеннен  кейін  ғана  үйрену 
керек. Басында жүйрік жылдамдықты алған соң біраз тіктелгеннен 
кейін  бұрылысқа  кіруді  бастау  үшін  стартты  жолдың  тегіс  бөлігіне 
шығаруға,  содан  кейін  старттық  колодкаларды  бұрылыстың 
басындағы жолдың оң шетіне көшіруге болады. 
 
Мәрелікке үйрету (мәрелік лақтыру «Ленточкаға») 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Жүру  кезінде  қолдарды  ортқа 
апарумен алға еңкею. 
Жаттығулардың  бағыты:  Спринтердің  қозғалыс  жылдамдығын 
дамыту және техникаға үйрету. 
Мөлшерлеу: 5–6 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  «Ленточкаға»  «кеудемен  лақтыру». 
Кеудемен алға кенет еңкею, қолды артқа лақтыру. Сермеулік аяқты 
мәрелік лентаға тиген соң жедел шығару. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: 30 м қашықтыққа дейін баяу (2–
3 рет) және жедел (5–6 рет) жүгіруде «ленточкаға» алға қарай еңкею. 
Мөлшерлеу: 5–6 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Мәреден  кейін  жүгірудің  бірте-бірте 
баяулануы. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Толық  жылдамдықта  мәрелік 
жарманы жүгіріп өту. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жүгіру  техникасын  жетілдіру. 
Жылдамдықты дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Мәрелік лақтыру кезінде дененің АЖО-
н алға максималды шығару. 
 
4. Қолданылатын  жаттығулар:  Алға  қарай  кейінгі  еңкеюмен 
және бүйірмен мәрелік ленточкаға бұрылумен – иықпен тию мәреге 
шабу. 
Жаттығулардың  бағыты:  Мәреге  дейін  20  метр  қашықтықта 
қол  мен  аяқтың  жұмысының  жиілену  жылдамдығы,  соның  өзінде 
еркін әрекетті сақтау. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет 
Әдістемелік  нұсқаулар:  АЖО  проекциясына  жақынырақ 
жоғарыдан-төменгіге-артқа бунақты қою. 
 

32 
100 метрлік жүгірудегі жетілу 
 
1. Қолданылатын жаттығулар: Жамбасты жоғары көтеріп және 
жолға «күреу» аяқты қоюмен жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Спринтердің  қозғалыс  қабілеттерін 
дамыту және толығымен жүгіруді жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 30 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  АЖО  проекциясына  жақынырақ 
жоғарыдан-төменгіге-артқа бунақты қою. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: Секіру қадамдармен жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Қағажыту техникасын жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 30 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Соққы аяқты толығымен тіктеу. 
 
3. Қолданылатын жаттығулар: 5 х 20–30 м көлбеу түзуге шығу- 
мен еңіске жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Қадам жиілігінің көбеюі. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 30 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Старттан  дененің  үлкен  еңкеюімен 
шығу.  Дененің  еңкеюімен  қолдардың  белсенді  жұмыс  атқаруы. 
Кесінділерді ешқандай кернеусіз жүгіріп өту. 
 
4. Қолданылатын жаттығулар: Төменгі старттан жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Старттан шығу: бірінші қадам – 4,5–5 
бунақ, екінші қадам – 4,5–5 бунақ. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 30 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Старттан  дененің  үлкен  еңкеюімен 
шығу. Қолдардың белсенді жұмыс атқаруы. 
 
Қысқа қашықтыққа жүгірудегі жаттықтыру 
 
1. Қолданылатын жаттығулар: Старттан жүгіру. 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Спринтердің 
жылдамдық-күш 
қасиеттерін дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 20 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Секіру  шұңқырына  немесе  жұмсақ 
жерде жаттығуларды орындау. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: Бірден жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Абсолютті жылдамдықты дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 20 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жүгірудің  бастапқы  белгілеуіндегі 
максималды жылдамдық. 
 

33 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Старттан  өрге  қарай  жүгіру 
(немесе құм бойынша). 
Жаттығулардың бағыты: Жылдамдық-күш қасиеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 40 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Толық  амплитудамен  жаттығуларды 
орындау 
 
4. Қолданылатын 
жаттығулар: 
Секірулер 
және 
секіру 
жаттығулары. 
Жаттығулардың  бағыты:  Уақытқа  және  қайталану  санына 
орындау. 
Мөлшерлеу: 10–12 м. 
Әдістемелік 
нұсқаулар: 
Құм 
немесе 
жұмсақ 
жерде 
жаттығуларды орындау. 
 
5. Қолданылатын  жаттығулар:  Әр  түрлі  қалыптан  іші  толы 
допты лақтыру. 
Жаттығулардың бағыты: Жылдамдық-күш қасиеттерді дамыту. 
Мөлшерлеу: 10–15 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Орындау кезіндегі амплитуда. 
 
6. Қолданылатын  жаттығулар:  ¾  күшке  60  метрге  дейін 
қайталану жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Дистанция  бойынша  жүгіру  ритмін 
өндіру. 
Мөлшерлеу: 3–4 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Секундомер  бойынша  жүгіру  уақытын 
фиксациялаумен кернеусіз жедел жүгіріс. 
 
7. Қолданылатын  жаттығулар:  120  метрге  дейінгі  қайталану 
жүгіріс. 
Жаттығулардың бағыты: Арнайы шыдамдылықты дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–4 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Минутына  160+10  ЖСЖ-гінен  90% 
қарқындылық. 
 
 

34 
2.2. Орта және қысқа қашықтыққа жүгірудегі жаттықтыру 
және оқыту жуйелілігі 
 
Жүгіру техникасы туралы дұрыс ұғымды құру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Дәрежелі  жүйріктің  жүгіру 
техникасын көрсету. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жүгіру  техникасы  туралы  елес  құру: 
қол жұмысы, бунақтың тұрысы, дененің жайы. 
Мөлшерлеу: 1–2 х 30 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Шұғылданушылар  жүгіру  техникасын 
алдынан, артынан көру керек. 
 
Түзу бойынша жүгіру техникасына үйрету 
 
1. Қолданылатын жаттығулар: Қол жұмыстарын имитациялау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жүгіру  кезіндегі  қолдардың  дұрыс 
қозғалуы. 
Мөлшерлеу: 1–3 х 10 с. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Бастапқы  жүгірулерде  жылдамдық 
баяуланған, содан кейін оптималды. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: Тізені жоғары көтерумен жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Сермеулік аяқты дұрыс алға шығару. 
Мөлшерлеу: 1–3 х 30 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Денені артқа қарай еңкейтпеу. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Секірумен  және  орташа 
интенсивтікпен жүгіруге көшумен жүгіру. 
Жаттығулардың 
бағыты: 
(Бунақтың 
алдыңғы 
бөлігіне 
акценттеп барлық бунаққа) дұрыс қағажыту. 
Мөлшерлеу: 1–3 х 30 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жүйріктің жеке кемшіліктерін анықтау. 
 
4. Қолданылатын  жаттығулар:  40–60  м  қашықтыққа  қайталау 
жүгірулер. 
Жаттығулардың  бағыты:  Аяқ  бұлшық  еттерін  бекіту.  Кернеулі 
жүгіруге үйрету. 
Мөлшерлеу: 1–2 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жүгіру қарқындылығы максималдыдан 
90%. 
 

35 
Старттық жеделдету және жоғарғы старт техникасын үйрету 
 
1. Қолданылатын жаттығулар: «На старт!» командасын орындау 
Жаттығулардың  бағыты:  Техниканың  қалыптасуы.  Қозғалыс 
реакцияларын жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Команданы  орындау  жеке-дара.  әлді 
аяқ алда, әлсіз – бір бунаққа артта. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  «Марш!»  командасын  орындау 
(ату). 
Жаттығулардың  бағыты:  Техниканың  қалыптасуы.  Қозғалыс 
реакцияларын жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 3–5 х 20 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Алда  тұрған  аяққа  басқа  аттас  қол 
старт сызығының үстінде. Жүгірудің тез басталуы. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  100  метрден  300  метрге  дейін 
кесінділерді қаталап жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Дем  алу  жүйесі  мен  ЖТЖ-ң 
функционалды мүмкіншіліктерін көтеру. 
Мөлшерлеу: 3–4 рет. Демалу 3–6 минут. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Темп  бірқалыпты,  бунақтардың 
қойылуын бақылау. 
 
Жүгіру техникасын жетілдіру және жалпы мен арнайы 
шыдамдылықты дамыту 
 
1. Қолданылатын 
жаттығулар: 
400 
метр 
қашықтықта 
жеделдету және ауыспалы жылдамдықпен жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Арнайы шыдамдылықты дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–4 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Темп орташа. Жүгіру кернеусіз. Аяқтың 
қағажытуын бақылау. 
 
2. Қолданылатын 
жаттығулар: 
Қашықтық 
соңында 
жеделдетумен  600–800  метр  кесінділерінде  жоғарғы  старттан 
жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  (Еркін)  кернеусіз  жүгіру  және 
жылдамдық сезімін тәрбиелеу. 
Мөлшерлеу: 1–2 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Бір қолға таянып стартты қолдану. 
 

36 
Жүгірудегі арнайы шыдамдылықты дамыту 
 
1. Қолданылатын 
жаттығулар: 
Көтеріңкі 
жарыстық 
жылдамдықпен қайталанған жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жарыстағыдай  жүгіру  жұмысын 
орындау. 
Мөлшерлеу: 2 х 600 м; 2 х 400 м; 3–4 х 300 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жартылай  ашылған  ауыз  және  мұрын 
арқылы демалу. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  Баяу  жүгірудің  100  метрінен 
кейін ауыспалы жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Жылдамдық шыдамдылықты дамыту, 
қарқындылық максималдыдан 90%. 
Мөлшерлеу: 8–10 х 100 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Секундомер бойынша жұмыс жасау. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  200  метрге  қайталанған  жүгіру 
(3–4 реттен сериялы жүгіру). 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Кордио-респираторлық 
жүйені 
жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 5–6 мин. 3 х 5 х 200 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: (пульс  бойынша) организм реакциясын 
тексеру. 
 
 
2.3 Қарқыннан ұзындыққа секіруге жаттықтыру 
және оқыту жүйелілігі 
 
«Аяқты бүгу» тәсілімен қарқыннан ұзындыққа секіру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Толық  қарқыннан  секіруді 
орындау. 
Жаттығулардың бағыты: Секірумен таныстыру. 
Мөлшерлеу: 1–2 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Секірудің  құрамалы  бөліктеріне  назар 
аудару. 
 
«Қадамда» ұшумен қиюласумен қағажытуға үйрету 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Жамбасты  белсенді  алға  қарай 
(қағажытудың  аяқталу  кезінде)  шығарумен  және  сермеулік  аяқтің 
тізесін (30 см дейін) көтерумен қағажытуды имитациялау. 
Жаттығулардың бағыты: Техникаға үйрету. 
Мөлшерлеу: 1–2 рет. 

37 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Баяу  жүгіруде  немесе  жүруде 
жаттығуларды орындау. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  Баяу  жүгіруде  2  қадам  –  3-ке, 
жеделдетілгенде 4-тен 5 қадамға қағажытумен «қадамда» секіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Координациялық  қабілетті,  күшті 
дамыту. 
Мөлшерлеу: 1–2 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Қағажытудан  кейін  жамбасты  алға 
қарай белсенді шағару. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Орынна  секіру,  «қадамда»  ұшу, 
сермеулік аяққа және 2 аяққа қону. 
Жаттығулардың  бағыты:  Координациялық  қабілетті,  күшті 
дамыту. 
Мөлшерлеу: 5–6 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Соққы аяқты толығымен тіктеу. 
 
4. Қолданылатын  жаттығулар:  Қысқартылған  қарқыннан 
секіру 
Жаттығулардың бағыты: Күшті, қуатты соққыны орындау. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  «Үстінен  –  астына  –  артқа»  күреу 
қимылдарымен бунақты жедел қою. 
 
5. Қолданылатын  жаттығулар:  30  м  дейін  кесіндіде  секіру 
қадамдары. 
Жаттығулардың бағыты: Секіргіштікті дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–4 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Барлық  бунаққа  қону,  соққы  аяқты 
толығымен тіктеу. 
 
Жерге қону техникасына үйрету 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Терең  отыруды  жасап  аяқты 
алға  қарай  көбірек  «лақтырып»  жоғарыға-алға  қарай  орыннан 
секіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Серкіргіштікті  дамыту,  техникаға 
үйрету. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жерге  қону  кезінде  қолдардың  жігерлі 
қозғалуы. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  1  пункттей,  бірақ  ийық 
көлемінде қойылған аяққа қону. 

38 
Жаттығулардың  бағыты:  Серкіргіштікті  дамыту,  техникаға 
үйрету. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Денені  алға  еңкейту  және  АЖО-ны 
жедел түсіру. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Терең  отыруды,  алға-төменге 
жамбасты  шығару  және  жаққа  құлауды  орындаумен  бір  орыннан 
секіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Серкіргіштікті  дамыту,  техникаға 
үйрету. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Сақтандыруды қамтамасыз ету. 
 
Қарқыннан қағажытуға, соңғы 4 (2) қадамдарға  
және соққыға көшуге үйрету 
 
1. Қолданылатын 
жаттығулар: 
Соққы 
орнына 
«күреу» 
қимылымен аяқтын белсенді тұрысын акценттеумен қарқынның 3–
5 қадамынан ұзындыққа секіру. 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Секіргіштің 
жылдамдық-күш 
қасиеттерін дамыту, техникаға үйрету. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жаттығуларды  кернеусіз  орындау. 
Сермеулік  аяқтың  шығарылуына  және  бастың  орналасуына  назар 
аудару. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  Бірте-бірте  өсіп  келе  жатқан 
жылдамдықпен қарқынды жасау (секірусіз). 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Қарқын 
жылдамдығы 
мен 
секіргіштікті дамыту, техникаға үйрету. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Белгілер  бойынша  қарқынның  соңғы  2 
қадамын орындау. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  10  м  кесіндіде  максималды 
жылдамдықпен бірден жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Секіргіштің  жылдамдық  қасиеттерін 
дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Соңғы қадамда аяқты ағаш кесіндісіне 
қою. 
 
4. Қолданылатын  жаттығулар:  Екі  соңғы  қадамның  ритмін 
есепке  алып,  қарқынды  кәдімгі  жылдамдықпен  орындап, 

39 
шектегішті  ағаш  кескініне  қойып  орта  қарқыннан  ұзындыққа 
секіру. 
Жаттығулардың бағыты: Бүкіл бунақпен аяқты ағаш кескініне 
қоюды жеделдету. Соққы аяқты ағаш кескініне қою кезінде бүгілуі 
минималды. 
Секіргіштің 
басты 
компонентін 
қағажыту 
техникасына үйрету. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Ағаш  кескініне  аяқты  жедел  қою, 
сермеулік  аяқтың  жамбасын  күшті  қағажыту  және  жедел  алға 
шығару. Орнықты қалып. 
 
Толық қарқынның ұзындығын орнату, бақылау белгілері, 
бунақтың ағаш кескініне дәл түсіруне жаттықтыру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Секірусіз  толық,  қайталанбалы 
қарқындар. 
Жаттығулардың  бағыты:  Секіргіштік  пен  жылдамдықты 
дамыту, техникаға үйрету. 
Мөлшерлеу: 3–4 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Соңғы  қадамда  бунақтың  акценттік 
тұрысы. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  6,4  немесе  2  соңғы  қадамда 
бақылау белгілерін пайдаланып толық қарқыннан секіру. 
Жаттығулардың бағыты: Техниканы жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  10–12  жүгіру  қадамдарынан  кейін 
бақылау белгілеу (негізгі жеделдету). 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Соңғы  қадамда  бунақпен  ағаш 
кескініне түсумен 10 метрлік кескіндіде бірден жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Секіргіштік  пен  жылдамдықты 
дамыту, техникаға үйрету. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Ағаш кескініне түзу аяқтың тұрысы. 
 
«Аяқты бүгу» тәсілі бойынша ұзындыққа секіруді жетілдіру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Қысқа,  орта  және  толық 
қарқыннан ұзындыққа секіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Секіргіштік  пен  жылдамдықты 
дамыту, техниканы жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жеделдетілген  соңғы  қадамға  назар 
аудару. 

40 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  Ұзындыққа  секіру  бойынша 
жарыстар. 
Жаттығулардың  бағыты:  Күшті  қағажыту  және  жоғарғы 
жылдамдықпен  қарқынды  орындау,  ұшудың  биік  траекториясын 
жасау. 
Мөлшерлеу: 3 мүмкіндік. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  «Бірден  жүгіру»  принципі  бойынша 
қарқынды орындау. 
 
«Аяқты бүгу» тәсілі бойынша 
қарқыннан ұзындыққа секіруге жаттықтыру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Жамбасты  жоғарыға  көтерумен 
бір орында жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Жылдамдықты дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–4 х 10 с. 
Әдістемелік нұсқаулар: Қозғалыстардың максималды жиілігі. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: 1 пунтк, біраз тік тұрып тірелуде 
Жаттығулардың бағыты: Жылдамдық-күш қасиеттерін дамыту. 
Мөлшерлеу: 3–4 х 10 с. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Қозғалыстардың  максималды  жиілігі, 
амплитуданы сақтау. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Балтырды  артқа  лақтырумен 
жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Жылдамдықты дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 30 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жаттығуларды кернеусіз орындау. 
 
4. Қолданылатын жаттығулар: Секіру қадамдары. 
Жаттығулардың бағыты: Жылдамдық-күш қасиеттерін дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 30 с. 
Әдістемелік нұсқаулар: Бүкіл бунаққа қону. 
 
5. Қолданылатын жаттығулар: Семеняший жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Жылдамдық-күш қасиеттерін дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 30 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жұмыс  бұлшық  еттерінің  толық 
босаңсуы. 
 
6. Қолданылатын жаттығулар: Қарқыннан, орыннан секіру үш 
рет аунумен секіру. 
Жаттығулардың бағыты: Секіргіштікті жақсарту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 

41 
Әдістемелік нұсқаулар: Жұмсақ жерді қолдану. 
 
7. Қолданылатын  жаттығулар:  30  метрге  дейін  кескінідіде 
«шабыс» тәсілімен секіруді орындау. 
Жаттығулардың бағыты: Секіргіштің күшін дамыту. 
Мөлшерлеу: 4–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жұмсақ жерді қолдану. 
 
8. Қолданылатын жаттығулар: Старттық жеделдетулер. 
Жаттығулардың бағыты: Жүгіру жылдамдығын жақсарту. 
Мөлшерлеу: 4–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Еңкеюде старттан шығу. 
 
9. Қолданылатын жаттығулар: Жүруден жүгіруге көшу. 
Жаттығулардың бағыты: Жүгіру жылдамдығын жақсарту. 
Мөлшерлеу: 4–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Кернеусіз жүгіру. 
 
10. Қолданылатын жаттығулар: Қарқын бойынша жүгіру. 
Жаттығулардың бағыты: Ритм және жылдамдық. 
Мөлшерлеу: 4–5 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Максималды жылдамдықпен. 
 
 
2.4 Гранатаны лақтыруға жаттықтыру және оқыту жүйелілігі 
 
Гранатаны лақтыру техникасы туралы дұрыс елес жасау 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Толық  қарқыннан  граната 
лақтыруды орындау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Техникаға  сипатты  ерекшеліктерді 
айқындау:  қарқын,  лақтыруға  дайындық,  снарядты  қуып  жету, 
финалдық жігер. 
Мөлшерлеу: 2–3 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жарыс  жағдайында,  содан  кейін  баяу 
темпте лақтыруды орындау. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  Орыннан  кіші  допты,  ұсақ 
тастарды  лақтыру.  Б.қ.  –  тұрып,  аяқ  иық  деңгейінде.  Лақтыратын 
қол  доптың  үстінен  иық  буындарында  бүгілген.  Шынтақ  бет 
деңгейінде, бос қол төменге түсірілген: 
а) лақтыруды имитациялау; 
б) лақтыруды жасау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Соққы  тәрізді  талпынысты  игерген 
кезде  қолдың  қимылын  сезу,  қол  бұлшықеттерін  босаңсытуға 

42 
үйрену, иықтың үстінен дәл өткізу және лақтыру бағыты бойынша 
алға-жоғарыға бірте-бірте тіктеу. 
Мөлшерлеу: 8–10 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Алға-жоғарыға үздіксіз және бірте-бірте 
қолды  тіктеумен  лақтыруды  имитациялайтын,  содан  кейін  қол 
төменге,  жаққа,  артқа  және  бастапқы  қалыпқа  қозғалуын 
жалғастырады.  Баяу  темпте  лақтыруларды  жалғастыру,  содан 
кейін үлкен жылдамдықпен. 
 
Жеңілдетілген жағдайда финалдық жігерге үйрету және 
лақтыратын қолдың соққы тәрізді қимылдарын жетілдіру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Орыннан  іші  толы  допты 
лақтыру.  Б.қ.  –  бетімен  алға  қарап,  сол  аяқ  алда,  допты 
лақтыратын қол аздап шынтақта бүгіріп алға-жоғарыға апарылған, 
кеуде  лақтыру  бағытында.  Дене  салмағы  оң  аяққа  көбірек  түскен, 
бунақтар қатарлас, лақтырулар алға-жоғарыға. 
Жаттығулардың  бағыты:  Лақтыратын  қолдың  қимылымен, 
жігердің  көбеюімен,  оның  амплитудасымен  соққы  тәрізді 
талпынысты бекіту. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Берілген  жаттығуға  қатыспайтын 
бұлшық  еттерді  кернеуге  түсірмей  шарды,  допты  лақтыруды 
орындау. 
 
а) Қолданылатын  жаттығулар:  Бастапқы  қалып  –  тұрып, 
лақтыру бағытына сол бүйірмен, допты ұстаған қол иық биіктігінде, 
дене салмағы  оң  аяқта, тізе бүгілген, бунақтар ішке  қарай, оң аяқ 
60 гр., сол аяқ – 170 гр. Сол  қол шынтақта бүгілген, кеуде алдына 
алға шығарылған. Лақтыру алға-жоғарыға жасалады. 
Жаттығулардың  бағыты:  Поза  сияқты  орыннан  лақтыру  үшін 
бастапқы  қалыпты  меңгеру:  дене  салмағын  аяқтарға  бөлу, 
бунақтардың  орналасуы,  оң  аяқты  бүгу,  бүйірлеп  тұруда  дененің 
қалпы,  оң  қолды  тіктеу,  сол  қолдың  орналасуы.  Денені  алға 
қозғалуы. 
Мөлшерлеу: 2 х 8–10 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Б.қ  –  алақан  жоғарыға  қаралған. 
Лақтыру  алғашқыда  дененің  алға  шығарылған  аяққа  қозғалуымен 
содна  кейін  ғана  қол:  ийық  алды,  саусақ,  алақан  кіріседі..  Оң  аяқ 
бунақтың алдыңғы бөлігінде. Бұрылу кезінде сол аяқ бүгілмейді. 
 
б) Қолданылатын  жаттығулар:  Б.қ  –  лақтыру  бағытына  сол 
бүйірмен  тұру,  доп  ұстаған  қол  иық  биіктігінде  тіктелген,  дене 
салмағы  тізеде  бүгілген  оң  аяқта,  бунақтар  ішке  қарауда:  оң  аяқ 
60 гр., сол аяқ 170 гр. Сол қол шынтақта бүгіліп, кеуде алдына алға 
шығарылған. Лақтыру алға –жоғарыға орындалады 

43 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Лақтырушының 
қимыл 
координациясын  жетілдіру.  Дене  бөліктерінің  қозғалыстарына 
бірте-бірте енгізу, тартылған садақтың қалпын орындау. 
Мөлшерлеу: 2 х 8–10 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Допты  ұстаған  лақтыратын  қол 
лақтырушының  бұрылған  кезінде  иықтан  қалып  қояды,  яғни, 
иықтың  үстінен  шынтағын  жоғары  шығарып,  оңға  ось  бойынша 
бұрылады.  Қармаудан  кейін  «тартылған  садақ»  қалпына  көшу  – 
дененің оң жартысына бұлшықеттердің алдын ала кернеуі. 
 
Жеңілдетілген жағдайларда финалдық жігерге сәйкес лақтыру 
қадамдарының ритміне үйрету 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Б.қ  лақтыру  бағытына  сол 
бүйірмен  тұру.  Иық  деңгейінде  допты  ұстаған  қол  артқа 
шығарылған, оң аяқ сол аяқпен қиылысқан. 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Финалдық 
жігердің 
маңызды 
моментін  меңгеру,  «қиылысқан»  қадамды  жасаған  соң  оң  аяқтың 
тізесінің  алға  жалжуы  және  сондай  белсенділікпен  лақтыру 
бағытында сол аяқтың төмен алға жылжуы. 
Мөлшерлеу: 2 х 8–10 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Бунақ  арасындағы  қашықтық  40–50 
см.  Дене  салмағы  тізеде  бүгілген екі  аяққа  бөлінген. Сол  қол  кеуде 
алдында.  Оң  аяқ  тізесінің  алға  жылжуы  және  лақыту  бағытына 
қарай денені бұрмау. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  Орыннан  лақтыру  үшін  қадам 
қалпында  сол  аяқтың  тұрысы,  имитация.  1-дей,  бірақ  лақтыру 
бағыты  бойынша  дененің  бұрылуымен,  лақтырусыз  «қармау»  және 
«тартылған садақ» жасалады. 
Жаттығулардың бағыты: Жеңілдетілген жағдайда имитациялық 
қимылдарды  жасау  (снарядсыз,  немесе  снарядпен,  бірақ  азғантай 
салмақпен). 
Мөлшерлеу: 2–8 рет 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Орыннан  лақтыру  үшін  қадам 
қалпында сол аяқтың тұрысына назар аудару. 
 
3. Қолданылатын жаттығулар: Б.қ., 1-дей. Дене салмағы тізеде 
бүгілген  оң  аяқта.  Сол  аяқ  тіктелген.  Оң  аяқтың  сол  аяқ  алдында 
қиылысып шығуы орындалады, содан әрі аяқ өз орнына бастапқы 
қалыпқа келеді. 
Жаттығулардың бағыты: Жамбас және аяқпен снарядты  қуып 
жету, лақтыру бағыты бойынша дененің қырындап жылжуы. 
Мөлшерлеу: 2 х 8–10 рет. 

44 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Сыртқы  бунаққа  аяқтың  қиылысқан 
қадамы кезінде оң аяқ бунағының тұрысы. 
 
4. Қолданылатын  жаттығулар:  1-дей,  бірақ,  оң  аяқтың 
қиылысып шығарылуынан кейін сол аяқ лақтыру қалпында тұрады 
Жаттығулардың  бағыты:  Қол,  дене,  аяқ  қимылдарының 
синхрондауы. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 6–8 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Қиылысқан  қадамды  орындау  үшін 
алға-солға  қарай  сол  бүйірдің  белсенді  қозғалу  есебінен  дене 
салмағын  сол  аяққа  көшіру  керек.  Шағын  жылдамдықта 
жаттығудың орындалуы. 
 
Финалдық жігер мен лақтыру қадамдарын және гранатаны 
әкету кезіндегі координацияға үйрету 
 
1. Қолданылатын жаттығулар: Б.қ – бетпен алға қарау, сол аяқ 
алда,  кеуде  қозғалу  бағытына  бағытталған,  доп  (граната)  ұстаған 
қол  иық  үстінде.  Дененің  солға  бұрылуымен  бірге  оң  аяқ  қадам 
жасайды,  қол  тура  артқа  апарылып  сол  аяқпен  қадам  жасалады  – 
оңға толығымен бұрылу және иық биіктігінде тура артқа қарай доп 
ұстаған қолды артқа апару. 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Шағын 
жылдамдықпен 
және 
жеңілдетілген  жағдайда  2  лақтыру  қадамында  гранатаны  әкетуге 
үйрету. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 5–8 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Дене  бұрылысын,  аяқтар  мен  қолдар 
қозғалысының  келісімдігіне  жетумен  жаттығудың  басында  баяу 
темпте орындалады. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  Б.қ.  –  1-дей.  Снарядты  ұстаған 
қолды  2  қадамға  артқа  апарған  соң  оң  аяқпен  қиылысуға 
акенттеледі,  сол  аяқ  тіреуге  түседі  және  лақтыру  алды  қалпы 
алынады. 
Жаттығулардың  бағыты:  Финалдық  жігермен  байланыстырып 
лақтыру қадамдарының толық құрылымын меңгеру. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 5–8 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Топтасуды  меңгеру,  қиылысқан 
қадамда  60  гр  бұрышында  және  ішкі  бөлікке  бунақтардың 
қойылуы,  тұрыс  ритмы  –  оң-сол  қадам,  тіктелген  сол  аяқтың 
тұрысы – бунақтың ішкі жағына. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  2-дей,  бірақ  жеңіл  лақтырумен 
және жігердің бірте-бірте үлкеюімен. 

45 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Жаттығуды 
орындау 
кезінде 
қатыспайтын бұлшық еттердің басаңсуы. 
Әдістемелік нұсқаулар: Лақтырудың еркін орындалуы. 
 
Қарқынды және біртұтас әрекеттер ретіндегі лақтыруды 
меңгеру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Тұру  қалпынан  бетімен  алға 
қарап,  оң  аяқ  алда,  граната  ұстаған  қол  иық  үстінде,  лақтыру 
қадамдарының  басталуының  бақылау  белгісі  анықталып  қарқын 
жасалады. 
Жаттығулардың  бағыты:  Снарядсыз,  содан  кейін  снардпен 
қарқынның ритмін меңгеру. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Сол  аяқтың  бақылау  белгісіне  түсуін 
бақылау. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  1-дей,  бірақ  жылдамдық 
көбейеді. 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Қажетті 
ритмде 
лақтыру 
қадамдарының  орындалуы  және  олардың  финалды  жігермен 
сәйкестігі. 
Мөлшерлеу: 3–4 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Қарқынның  жылдамдығы  финалдық 
жігерді  орындаған  кезде  шұғылданушының  мүмкіндігін  асып 
кетпеу керек. 
 
3. Қолданылатын 
жаттығулар: 
1-дей, 
бірақ 
лақтыруды 
снарядпен орындау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жаттығуды  техника  жағынан  дұрыс 
орындау, техникалық элементті жаңғырту. 
Мөлшерлеу: 3–5 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Оптималды  жылдамдықпен  гранатаны 
лақтыру. 
 
Лақтырушының жаттығуын жоғарлату және техникасын 
жетілдіру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Жамбасты  жоғары  көтерумен 
жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жылдамдықты  дамыту  және  қарқын 
техникасын жақсарту. 
Мөлшерлеу: 4–5 х 30 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жамбасты жоғарыға белсенді көтеру. 
 

46 
2. Қолданылатын жаттығулар: АЖО проекциясына жақынырақ 
күреу қимылдарымен бунақты қоюмен жамбастың белсенді шығуы. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жылдамдықты  дамыту  және  қарқын 
техникасын жақсарту. 
Мөлшерлеу: 4–5 х 30 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Тік  аяққа  қону,  жаттығуды  кернеусіз 
орындау. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Секірулі  жүгіру.  Старттық 
жатттығулар. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жылдамдықты  дамыту  және  қарқын 
техникасын жақсарту. 
Мөлшерлеу: 2–3 х 30 м. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Бүкіл  бунаққа  қону.  Толық  күшпен 
орындау. 
 
4. Қолданылатын жаттығулар: Үлкен сермеленген қадамдармен 
бірден жүгіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жүгіру  кезінде  қадамдардың  ритмін 
ұстау. 
Мөлшерлеу: 5–6 х 20–30 м. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жаттығуларды кернеусіз орындау. 
 
5. Қолданылатын жаттығулар: Орыннан қос секірулер. 
Жаттығулардың  бағыты:  Күш  пен  қағажыту  жылдамдығын 
және секіргіштікті дамыту. 
Мөлшерлеу: 8–10 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жұмсақ тірекке қону. 
 
6. Қолданылатын жаттығулар: Орыннан үштеп секірулер. 
Жаттығулардың  бағыты:  Күш  пен  қағажыту  жылдамдығын 
және секіргіштікті дамыту. 
Мөлшерлеу: 8–10 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Жұмсақ тірекке қону. 
 
7. Қолданылатын жаттығулар: Орыннан бестеп секіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Күш  пен  қағажыту  жылдамдығын 
және секіргіштікті дамыту. 
Мөлшерлеу: 5–6 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Бүгілген аяққа секіру. 
 
8. Қолданылатын жаттығулар: Орыннан ондап секіру. 
Жаттығулардың бағыты: Күш шыдамдылығын дамыту. 
Мөлшерлеу: 2–3 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Секіру шұңқырына қону. 

47 
9. Қолданылатын 
жаттығулар: 
Гранатаны 
лақтырудағы 
жарыстар. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жарылыс  күшін  дамыту  және 
лақтырушыларға лайық қозғалыс координацияларын жақсарту. 
Мөлшерлеу: 8–10 рет. 
Әдістемелік 
нұсқаулар: 
Лақтыруға 
арналған 
секторда 
сақтандыруды қамтамасыз ету. 
 
10. Қолданылатын  жаттығулар:  Әр  қалыптан  екі  қолмен, 
бастың  артынан,  астынан  алға,  кеудеден  бас  арқылы  артқа  іші 
толы доптарды лақтыру және ұстап алу. 
Жаттығулардың  бағыты:  Жарылыс  күшін  дамыту  және 
қозғалыс кординацияларын жақсарту. 
Мөлшерлеу: 20–30 рет. 
Әдістемелік 
нұсқаулар: 
Лақтыруға 
арналған 
секторда 
сақтандыруды қамтамасыз ету. 
 
11. Қолданылатын  жаттығулар:  30–60–100  м  жүгірудегі 
жарыстар. 
Жаттығулардың  бағыты:  Еркін  қасиеттерді  тәрбиелеу  және 
жарыс тәжірибесін меңгеру. 
Мөлшерлеу: 20–30 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Алдағы жарыстарға «Дайндық». 
 
 
2.5 Аттау тәсілімен қарқыннан биіктікке секірудегі 
жаттықтыру 
және оқыту жүйелілігі 
 
Қағажыту техникасына үйрету 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Сермеулік  аяқтағы  жартылай 
отырудан  бүкіл  бунаққа  өкшеден  соққы  жасау  үшін  аяқты  қою, 
денені  алға-жоғарыға  соққы  аяққа  жылжыту,  сол  кезде  сермеулік 
аяқ толығымен бүгілмейді. 
Жаттығулардың бағыты: Техникаға үйрету. Соққы аяқта тұрып 
сермеулік аяқпен және қолмен артқа қарай сермеу жасау және аяқ 
пен 
қолдың 
сермеуін 
алға-жоғарыға 
синхронды 
шығару, 
қағажытуды  жасау,  максималды  қозғалыс  жасау  және  қағажыту. 
2–3 қадаммен қағажыту. 
Мөлшерлеу: 2–4 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жүрісте  жаттығуларды  орындау 
(жеңілдетілген жағдайда). 
 

48 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  1-дей,  бірақ  соққы  аяқты 
қойып,  тез  қозғалып  жамбасты  алға-жоғарыға  шығару.  Содан 
кейін,  сермеулік  аяқты  тізеде  тіктеп  алға  шығару  және  сыртқы 
жаққа бунақты қатты бүгу. 
Жаттығулардың 
бағыты: 
Сермеулік 
қозғалыстар 
үлкен 
амплитудамен  жасалғаны  және  қағажыту  соққы  аяқ  пен  дененің 
толық тіктелуімен аяқталғаны қажет. 
Мөлшерлеу: 10–12 рет. 
Әдістемелік нұсқаулар: Дененің вертикалды тұрысымен «ұшуға» 
тәсілімен планкадан секіруге негізгі назар аудару керек. 
 
3. Қолданылатын жаттығулар: 34 стр. 
Жаттығулардың  бағыты:  Сермеулік  аяқпен,  баспен,  қолмен 
жоғарыда ілінген заттарды алумен жаттығуларды орындау. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Сол  сәтте  қарқындылық  жылдамдығы 
мен  ұзындығы,  сонымен  қатар  планканың  биіктігі  өзгереді.  Бұл 
жаттығуда алда меңгерілген қағажыту қозғалыстары бекітіледі. 
 
Соңғы қадамдардың ритміне 
және қағажытуына дайындыққа үйрету 
 
1. Қолданылатын 
жаттығулар:  Бүкіл 
бунақта 
орындап, 
қарқынның  2–4  соңғы  қадамдарын  үлкейтіп  «ұшуға»  тәсілімен 
планкадан секіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Соңғы  қадамдардың  ритмін  сақтап 
қарқынның жылдамдығын бірте-бірте үлкейту. 
Мөлшерлеу: 6–8 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Көрсетілген  барлық  жаттығуларда 
дененің АЖО баяу төмендеуіне жету өте маңызды. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  1-дей,  бірақ  жамбасты  алға-
жоғарыға  шығарумен  және  сермеулік  аяқта  жеделдетіп  алға  шығу 
есебінен соңғы қадамның көбеюі мен азаюына жетіп. 
Жаттығулардың  бағыты:  Тиянақты  қарқынның  дағдысын 
үйренумен  бірге  оның  ұзындығын  және  бақылау  белгілеріне 
арналған орынды анықтау керек. 
Мөлшерлеу: 6–8 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Соққыға  дайындық,  соңғы  жүгіру 
қадамдарының  таңдалған  орындалу  ритміне  қарамастан  әрдайым 
қарқын жылдамдығының жоғарлауымен байланысты болу керек. 
 

49 
Техниканың жеке элементтерін 
және біртұтас секірудегі қозғалыс ритмін жетілдіру 
 
1. Қолданылатын  жаттығулар:  Соңғы  2,3  немесе  4  жүгіру 
қадамдарында қарқын ритмінің рационалды нұсқаларының біреуін 
қайталанып  орындау.  Қарқынның  жайлы  басын  және  оптималды 
жылдамдықты,  оның  әр  қарқындағы  бір  биіктікке  секірудегі 
ұзындығын анықтау (6–10 қадам). 
Жаттығулардың  бағыты:  Қадамдардың  ритмін  өндіру,  әсіресе 
соңғы 2–3-нің. 
Мөлшерлеу: 4–6 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Планкадан  өту  және  қағажытуды 
үйренуге  байланысты  қарқын  техникасының  барлық  көрсетілген 
элементтерін меңгеру. Бағытты, ұзындықты, жылдамдықты немесе 
қарқынның  ритмін  анықтау  үшін  іс  жүзінде  бар  нұсқаларды 
тексеру қажет. 
 
2. Қолданылатын  жаттығулар:  Қарқынның  жылдамдығын 
үлкейтіп  соңғы  жүгіру  қадамдарында  оны  жоғарлату  және  бір 
уақытта оның ритмін анықтау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Бақылау  белгісін  есепке  алып 
қарқынның  соңғы  2–4  метрін  есептеп  қарқынның  жылдамдығын 
жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 6–8 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жүгіріп  келіп  секіруде  денені 
планканың  үстінде  ұстау,  қағажыту  техникасын  жетілдіруге 
болады. 
 
3. Қолданылатын  жаттығулар:  Қағажыту  орнына  дәл  түсу 
кезіндегі  бақылау  белгілерімен  орнатылған  ұзындыққа  қарқынды 
орындау. 
Жаттығулардың  бағыты:  Қағажыту  орнына  дәл  түсу  кезіндегі 
бақылау белгілерімен орнатылған ұзындыққа қарқынды жетілдіру. 
Мөлшерлеу: 6–8 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Техниканың  жеке  элементтеріне 
назарды  акценттеу  жалпы  ритмді  бұзбай  біртұтас  секіруде  оны 
жетілдіруге көмектеседі. 
 
4. Қолданылатын 
жаттығулар: 
Қарқынның 
оптималды 
бұрышын  белгілеу.  Тура  қарқыннан  секіру  (қарқын  жылдамдығын 
көтеру); «ұшуға» тәсілімен планканы өтумен секіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Планка  арқылы  секіруді  жасаумен 
қарқынның оптималды бұрышын таңдау. 
Мөлшерлеу: 6–8 рет. 

50 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Қарқынның  ұзындығын  бірте-бірте 
көбейту. 
 
5. Қолданылатын 
жаттығулар: 
Секіру 
техникасының 
жеткіліксіз меңгерілген элементтерін жетілдіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Секіру  техникасының  жеткіліксіз 
меңгерілген элементтерін қат-қабат орындау. 
Мөлшерлеу: 8–10 рет. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Секріу  техникасын  жетілдіру  негізіне 
техникадағы  қателіктерді  түзету  жатады,  сонымен  қатар,  дене 
қабілетінің деңгейін жоғарлату. 
 
6. Қолданылатын  жаттығулар:  Дене  қабілетін  дамытуға 
арналған арнайы жаттығулар. 
Жаттығулардың  бағыты:  Қысқа  қашықтыққа  арналған  қат-
қабатты жүгіру. Секіру ептілігін жақсартуға арналған жаттығулар. 
Мөлшерлеу: Жаттығулар кешені 2–3 рет орындау. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жылдамдық-күш  дайындығының 
деңгейін  жоғарлату  шұғылданушылардың  жеке  ерекшеліктерін 
есепке алумен өту керек. 
 
 
Биіктікке секіру жаттықтыруы 
 
1. Қолданылатын жаттығулар: ЖДД көтеру. 
Жаттығулардың бағыты: Жалпы дамыту жатығулары: 
• снарядсыз (күшке, иілгіштікке, босандыққа); 
• снарядтармен  (гантельдер,  іші  толы  доптар,  секіртпелер 
және т.б.). 
• снарядтарда  (дене  бұлшық  еттері,  қол  және  иық  белдеушесі 
үшін 
маңдайшада, 
брусьяларда, 
қанатта, 
гимнастикалық 
қабырғаларда, сәкіде). 
Мөлшерлеу: 20–25 минут. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Бастапқы  жаттықтырудың  бірінші  2–3 
айында  шұғылданушылар  секіру,  аттап  өту  және  жүгірудің 
техникасын  меңгереді,  оның  жылдамдығының  жоғарлауына 
жетеді.  Қағажытуды  меңгергенде.  Жаттықтыруларға  әр  түрлі 
жаттығуларды еңгізу керек. 
 
2. Қолданылатын жаттығулар: Биіктікке секіру техникасы. 
Жаттығулардың  бағыты:  Аттап  өту  тәсілімен  биіктікке  секіру 
техникасына үйрету. 
Мөлшерлеу: 25–30 минут. 
Әдістемелік  нұсқаулар:  Жоғарыда  көрсетілген  тәсіл  бойынша 
оқыту. 

51 
 
3. Қолданылатын жаттығулар: Секіру техникасын жетілдіру. 
Жаттығулардың  бағыты:  Қысқа,  орта  және  ұзын  қарқыннан 
қағажыту  (гимнастикалық  қабырғаға,  атқа,  козелға  секіру). 
Планкадан  қарқыннан  секіру.  Әр  түрлі  биіктікте  және  үлкен 
жылдамдықта  ұзын  қарқыннан  аттап  өту  тәсілімен  планкадан 
секіру. 
Мөлшерлеу: 12–15 секіру; 20–25 секіру. 
Әдістемелік 
нұсқаулар: 
Күзгі-қысқы 
жаттықтыру 
сабақтарының  екінші  жартысында  жаттығулар  өзіндіктеу  болады. 
Бұған секіру жаттығулары көбірек кіреді, өткен кезеңге қарағанда 
бұлар қарқынды болу керек. 
 
 
2.6 Эстафеталық жүгірудегі жаттықтыру мен оқыту жүйелілігі 

жүктеу/скачать 1,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: