В. Т. Кольев, В. В. Кольева

1 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ 
ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ 
 
«Бастапқы әскери дайындық 
және дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі» кафедрасы 
 
 
 
 
 
 
 
В.Т. КОЛЬЕВ, В.В. КОЛЬЕВА, 
 
 
 
 
 
 
 
 
ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКА БОЙЫНША ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ 
ЖӘНЕ СПОРТ ФАКУЛЬТЕТІ СТУДЕНТТЕРІНІҢ ӨЗІНДІК 
ЖӘНЕ ЖЕКЕ ЖҰМЫСТАРЫНА АРНАЛҒАН 
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Павлодар 

2 
УДК  75.0 
ББК  796.93 
  
К 60 
 
 
 
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының 
Оқу кеңесімен ұсынылды 
 
 
 
Рецензенттер: 
М.М. Жансаринов  –  Қазақстан  Республикасының  еңбегі  сіңірген  жаттық- 
тырушысы 
В.И. Лебедева – педагогикалық ғылымдардың кандидаты, доцент 
 
 
Кольев В.Т., Кольева В.В. 
К 60 
Жеңіл  атлетика  бойынша  дене  шынықтыру  және  спорт  факультеті 
студенттерінің өзіндік және жеке жұмыстарына арналған әдістемелік нұсқау. – 
Павлодар: ПМПИ, 2006. – 168 с. 
 
 
 
 
Әдістемелік  нұсқауда  спорттық  жаттықтыру  элементтерін  енгізумен 
жеңіл атлетика бойынша өзіндік жұмыстардың мәселелері қарастырылған. 
 
Берілген  жұмыспен  студенттердің  дене  жаттығуларымен  өзіндік  және 
жеке сабақ тәжірибесінде қолдануға болады, сонымен қатар, жалпы білім беру 
мектептерінің оқытушыларына. 
 
Павлодар  мемлекеттік  педагогикалық  институтының  жоспары  бойынша 
шығарылады  және  дене  мәдениетінің  ғылыми-практикалық  орталығымен 
ұсынылды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
© Кольев В.Т., Кольева В.В., 2006. 
© Павлодарский государственный педагогический институт, 2006. 

3 
КІРІСПЕ 
 
Жеңіл  атлетика  –  бұл  жүру,  жүгіру,секіру  және  лақтыру 
жаттығуларын  біріктіретін  спорт  түрі.  Дене  тәрбиесі  және 
спорт  факультетінде  жеңіл  атлетика  оқу-ғылыми  пән  болып 
келеді және студенттердің жеңіл атлетиканы оқыту түрлерінің 
теориясы 
мен 
әдістемесін, 
жарыстардағы 
төрешілік 
ережелерін оқыту, сонымен қатар, спорттың негізгі түрлерінің 
техникасын  меңгеру  мен  өзіндік  және  жеке  жаттығулар 
кезіндегі дағды мен шеберліктің мүліктенуін қарастырады. 
Дене  тәрбиесі  және  спорт  жүйесінде  жеңіл  атлетиканың 
маңыздылығы  өте  үлкен.  Ежелгі  грек  сөзі  «Атлетика»  орыс 
тіліне аударғанда – күрес, жаттығу мағынасын білдіреді. Көне 
Грецияда  атлеттер  деп  күш  пен  икемділікке  жарысқандарды 
атаған.  Қазіргі  заманда  атлеттер  деп  дене  жағынан  жақсы 
дамыған,  әлді  адамдарды  атайды.  Жүгіру,  секіру  және 
лақтырумен  кез  келген  жыл  мезгілінде  және  кез  келген 
спорттық ғимаратта, сонымен қатар, таза ауада шұғылдануға 
болатындықтан  жеңіл  атлетикалық  спорт  кең  қолайлы.  Жеңіл 
атлетиканың  сауықтыру  маңызы  дәлел.  Бұл  спорт  түрімен 
шұғылдану  таза  ауада  және  жабық  спорттық  ғимараттарда 
өткізіледі. 
Шұғылданушылар үшін жеңіл атлетикалық жаттығулардың 
жақсы әсерін оның кең тарауы анықтайды. 
Оқушылар 
мен 
жастардың 
дене 
тәрбиесінің 
бағдарламаларында, 
спорттың 
әр 
түрлері 
бойынша 
жаттығулар 
жоспарларында, 
үлкен 
жастағы 
дене 
шынықтырумен  шұғылданғанда  –  осының  бәрінде  жеңіл 
атлетикалық  жаттығулар  кең  көрсетілген.  Дене  шынықтыру 
ұжымдарында, спорттық қоғамдарда, жоғары және кәсіби оқу 
орнындарында  және  басқа  ұйымдарда  жеңіл  атлетиканың 
секциялары жетекші орын алады. 
Президенттік 
тестілер 
бағдарламасында 
жеңіл 
атлетикалық жаттығулар кеңінен көрсетілген. 
 
Қысқартулар: 
ЖДД – Жалпы дене дайындығы 
ЖДЖ – Жалпы дамыту жаттығулары 
ЖТЖ – Жүрек-тамыр жүйесі 
М – Максималды 
ТС – тамыр соғысы 
АЖО – Ауыртпалықтың жалпы орталығы 

4 
ж/а – Жеңіл атлетика 
м – метр 
ЖҚЖ – Жүрек қысқаруының жиілігі 
с – секунд 
 
 
1 Жарыстардың түрлері және жеңіл атлетика түрлерінің 
техникасы 
 
Дене  тәрбиесінің  кешендік  бағдарламасы  жүрудің, 
жүгірудің,  жүгіріп  келіп  ұзындыққа  және  биіктікке  секірудің, 
лақтырудың,  эстафетаның  қарапайым  тәсілдерін  және  жеңіл 
атлетиканың  осы  түрлері  бойынша  теориялық  мәліметтерді 
хабарлауды қарастырады. 
Жеңіл атлетикалық жаттығулардың көбі жалпыға қолайлы 
және  адамның  күнделікті  өмірінде  кездеседі.  Президенттік 
көпсайыс  бағдарламасында  жеңіл  атлетика  жетекші  орын 
алады.  Жеңіл  атлетика  бойынша  жарыстар  әр  қашан 
спорттық  мерекелердің,  мектеп  спартакиадаларының  басты 
оқиғасы болып табылады. 
Мектеп  бағдарламасындағы  жеңіл  атлетиканың  орны 
оның  сауықтыру,  қолданбалы,  тәрбиелік,  білімділік  және 
эстетикалық маңызымен анықталады. 
Техника негіздерімен, жарыс ережелерімен, жаттығуларды 
жасаудағы  қателіктер  және  оларды  түзету  тәсілдерімен 
танысыңыздар. 
 
 
1.1 Жүгірудің техникасы және жарыстардың ережелері 
 
Жүгіру  –  бұл  адам  жылжуының  табиғи  тәсілі.  Орта  және 
ұзын қашықтыққа жүгіру техникасының басты критериі – бұл 
алға  қарай  жүруге  ең  аз  күш  салатын,  босандық  фазасы  мен 
бұлшық  еттің  мықшындау  фазаларын  кезектестіре  білетін 
спортшының  қимылының  үнемділігі  мен  тиімділігі.  Мұндай 
жүгіру тура сызбалы, жұмсақ және сазды. 
Орта және ұзын қашықтыққа жүгіру жоғары старттардан 
басталады.  «Стартқа!»  командасы  бойынша  спортшылар 
жылдам  мәре  сызығына  келіп,  бір  сапқа  тұрып,  жүгірiс 
бағыты бойынша аяқтың басымен дәл сызыққа мықты аяғын 
қойып,  басқа  аяғын  жарты  қадамға  артқа  қарай  бунақтың 
ішкі  жағына  таянышпен  қашықтықтың  басталуына  ең 

5 
пайдалы  жағдайға  тұрады.  Иық  пен  жамбас  алға  қарай 
шығарулы,  дене  салмағы  тізе  буынында  бүгілген  алда  тұрған 
аяққа салынған. Шығарылған аяққа біраттас қол бүгіліп артқа 
қарай  қайырылады,  ал  басқа  аттас  –  алға  қарай.  Осындай 
жайда  жүйрік  тепе-теңдікте  болады.  Қашықтық  кысқарақ 
болған  сайын  аяқты  қаттырақ  бүгіп  денені  еңкейту  керек. 
«Марш!» командасы немесе мәрешінің атысы бойынша аяқпен 
қатты  талпынып  қолдардың  алға  және  артқа  қимылымен 
оқушылар  жүгіруді  бастайды.  Аяқты  өзінің  астына  бунақтың 
алдыңғы жағына серпінді қояды. Содан кейін келе-келе денені 
түзетіп, қадамдардың ұзындығын үлкейтіп сермеулік қадамды 
жүгіріске ауысады. 
Мәрелік  жеделдетудің  негізгі  мақсаты  –  аз  уақытта  үлкен 
жылдамдықты  теру,  сермеулік  жүгіріске  ауысуды  жеңілдету 
және жолда пайдалы позицияны алу. 
Қозғалыстар  циклына  екі  қадам  кіреді,  бірақ  жүруге 
қарағанда, ұшудың екі периоды да кіреді. Жүгірудің маңызды 
фазасы  –  қағажыту.  Оны  жүруге  қарағанда  тезiрек  және 
қаттырақ  жасап  аяқтау  керек.  Талпыныстан  кейін  аяқ  тізеде 
бүгіліп алға қарай шығарылады (тізені жамбас әкеледі). 
Жалпы  дене  дайындығы  бойынша  өздерінің  тетелестеріне 
жол 
беретін 
қатысушылар 
аяқтарын 
өкшеден 
тез 
ауыстырумен бунағына қояды. 
Сазды  жүгіруге  қолды  жеткізуге  қажет  ету  және  АЖО 
үлкен  вертикалды  толқуынан  алшақ  болу  керек.  Қағажыту 
кезінде  дене  аздап  (4–6)  алға  қарай  еңкейеді,  ал  жерге  қону 
кезінде  –  тіктеледі.  Жүйріктің  көзқарасы  тура  алдына 
бағытталады. 
Қолдардың  қозғалысы  дене  және  аяқ  қозғалыстарымен 
үйлеседі.  Олардың  негізгі  маңызы  –  дененің  орнықты  қалпын 
сақтау. 
Қолдар 
білек 
буындарында 
бүгілген 
(80–90° 
бұрышында), сазды, жұмсақ және маятник тәрізді қозғалады. 
Алақан  еркін  бүгулі  және  ішке  қарай  бағытталып  астына 
қарай  бұрылған.  Шынтақ  аздап  жан-жаққа  қойылған  және 
доға 
бойынша 
артқа-алға-сыртқа, 
алға-жоғарыға-ішке 
вертикаль  сызығынан  қозғалады.  Амплитуда  жүгірудің 
жылдамдығына  байланысты.  Айналмалы  қозғалыстар  қол 
және  аяқтың  айқасқан  жұмыстарымен  азаяды.  Бұрылыс 
(вираж)  бойынша  жүгірістің  түзу  бойынша  жүгірістен 
айырмашылығы  бар.  Аяқтың  ұшы  алға  қарай  шығып 
бунақтың алдыңғы бөлігінің сыртқы күмбезіне сол аяқ көбірек 
қойылады, оң аяқ – табанды сыртқа шығарумен ішкі күмбезге. 

6 
Дене  аздап  солға  қарай  еңкейеді,  ал  оң  қолдың  шынтағы 
жаққа  қарай  қойылады.  Дененің  еңкеюі  мен  қолдың  бұрылу 
мөлшері  жүгірудің  жылдамдығы  мен  бұрылыс  шұғылдығына 
байланысты. 
Демалу табиғи, терең және бір қалыпты, ауыз және мұрын 
арқылы  немесе  тек  қана  ауыз  арқылы  болу  керек.  Әр  демалу 
циклына 4–6 қадам жасалады. Жүгірудің басында ауаны ішке 
жұтуды  мұрын  арқылы,  ал  шығаруды  ауыз  арқылы  жасауға 
болытындығын 
ұсынуға 
болады. 
Шаршағанда 
демалу 
жиіленеді,  ішке  жұтуды  бір  қадамға  ал  сыртқа  шығаруды 
басқаға жасауға болады. Мәрелік қашықтықтың бітуі 200–400 
м  қалғанда  басталады  және  жүйріктер  құрамынан  және 
олардың  тактикасынан  тәуелді.  Қашықтықта  барлық  күшін 
қалтырған  спортшылар  мәреге  жай  жүгірумен  жетеді. 
Кейбіреулері  белсенді  қоғажыту  мен  қолдардың  қуатты 
жұмысы  есебінен  үлкен  жылдамдықты  ең  соңғы  түзуде 
көрсетеді  және  лентаға  лақтыруды  жасайды.  Қашықтық 
аяқталған  соң  жүруге  келе-келе  өтумен  инерция  бойынша 
жүгіруді жалғастыру қажет. 
Мектеп бағдарламасына 2–6 км-ге (IV–XI сыныптар) кросс 
енгізілген. Оны жүрумен кезектестіріп үздіксіз және ауыспалы 
жүгіру түрінде өткізуге болады. 
Оқушыларға  техниканы  меңгеру,  топырақ  бойынша 
жүгіру дағдысын табу, кедергілерді өту керек. 
Құмның үстімен, жұмсақ немесе тайғақ жерде жүгіргенде 
қадамдарды кішірейтіп, жиілігін ұлғайту қажет. 
Тізені  көтерумен  қадам  ұзындығын  азайтып  өрді 
меңгеруге  болады.  Қол  жиі  жұмыс  істеп  жоғарыға  көтеріледі, 
дене алға қарай еңкейеді. 
Коньнің  астына  жүгіруде  бунақ  тіреуішке  қарай 
жылжиды, аяқ кішкене бүгіледі, қолдар жұмыс істемейді, иық 
артқа қарай шалқаяды. 
Кросс  қашықтығында  құлаған  ағаштар,  сулы  жаралар, 
бұталар  кездеседі.  Шағын  кедергілерді  жүгіру  ритмін  бұзбай-
ақ  үлкен  секіру  қадаммен,  жараларды  –  екі  аяққа  қонумен, 
ұзындыққа  секірумен,  биік  заттарды  –  барьерлік  қадаммен 
секірумен немесе басумен өтуге болады. 
Қысқа  қашықтыққа  жүгіру  (спринт)  шартты  төрт  фазаға 
бөлінеді:  басы  (старт),  қарқын,  қашықтық  бойынша  жүгіру 
және мәрелік. 
Спринтта  қысқа  кесіндіде  максималды  жылдамдықты 
дамыту  және  жүгіруді  тезірек  бастауға  мүмкіндік  беретін 

7 
төменгі  старт  қолданылады.  Старттан  тез  шығу  үшін  станок 
пен  колодкаларды  қолданады.  Олар  қағажыту  кезінде  қатты 
тірек жасайды. 
Төменгі  старттың  бірнеше  нұсқасы  бар.  Алдыңғы  колодка 
бунақтың  старттық  сызықтан  1–1,5  см  қашықтыққа,  ал 
артқы –  алдыңғыдан  балтырдың  ұзындығына  орнатылатын 
жағдайдағы қарапайым старт кеңінен таралған. 
Алдыңғы  колодканың  тірек  алаңы  40–50º  бұрышқа 
қойылады,  ал  артыңғы  –  60–80º  бұрышқа  жолдың  бетіне 
қойылады.  Колодкалардың  бөлшектік  белағаштарының  ара 
қашықтығы 18–20 см тең. 
«Созылған»  старт  кезінде  жүйріктер  алдыңғы  колодканы 
бір  бунақ  қашықтығына  дейін  артқа,  ал  «жақындатылған» 
стартта артқыны алдыңғыға қарай жылжытады. 
Старттық  сызыққа  колодкалардың  жақындағаны  сайын 
тірек  алаңдардың  еңкею  бұрышы  азаяды,  алшақтағанда  – 
үлкейеді. 
Старттың 
нұсқасы 
спортшының 
жеке 
ерекшеліктеріне  байланысты  таңдалады.  Жүгірудің  нәтижелі 
басын қамтамасыз ету өте маңызды. 
«Стартқа!» командасы бойынша спортшы старттық сызық 
бойына  қолына  таянып  алда  тұрған  старттық  колодканың 
тірек  алаңына  бір  аяқпен  тіреледі,  ал  басқа  аяғын  –  екі 
шиппен  жолға  басатындай  қылып  артқа  қарай  тірейді. 
Старттық сызық бойында жүйрік өзінің артта тұрған аяғының 
тізесіне  тұрып  түзу  қойылған  қолдарын  иық  еніне  қояды. 
Саусақтар  қатты  күмбез  жасайды.  Дененің  ауырлығы  тірек 
нүктелері бойынша үйлестіріледі. 
«Назарлан!»  командасы  бойынша  спортшы  ақырындап 
аяғын  түзетіп  артта  тұрған  аяғының  тізесін  жолдан  көтереді. 
АЖО-ның  жоғарыға  және  алға  жылжуы  жасалады.  Дененің 
ауырлығы  жолға  деген  АЖО-ның  кескіні  старттық  сызыққа 
дейін  15–20  см  жетпейтіндей  болып  қол  және  алда  тұрған 
аяққа  түседі.  Бунақтар  колодка  алаңдарына  тіреледі,  дене 
түзу, иық деңгейінен аздап көтеріледі. 
Стартердің  командасы  бойынша  лезде  қолмен  жүгіру 
қозғалыстарын  бастау  керек,  қағажып,  денені  алға-жоғары 
қарай  жіберіп  колодкалардан  жүгіру  қажет.  Қағажудан  кейін 
артта  тұрған  аяқ  тізе  буынында  қатты  бүгіліп  лезде  алға-
жоғарыға  шығарылады,  ал  алдыңғы  колодкада  тұрған  аяқ 
толығымен қарқындалады. 
Алғашқы қадамда қағажу бұрышы 40–50° тең. «Назарлан» 
командасы берілгенде спортшы төменрек отырса, қағыжудың 

8 
бұрышында 
жерге 
қарай 
жаншиды. 
Бұл 
қарқынды 
ауырлатады және жылдамдықты жоғалтуға тура келеді. 
Старттық  қарқынның  сапасына  бірінші  қадамдардың 
орындалу  тәсілдері  мен  ұзындығы  маңызды  әсер  етеді.  Тым 
қысқалары  жылдамдықтың  жедел  ұлғаюын  қамтамасыз 
етпейді,  тым  ұзындары  аяққа  сүрініп  жылдамдықты 
ақырындатады.  Бунақтың  3,5–4  ұзындығымен  старттағы 
бірінші  қадам  аяқтың  астына-артқа  белсенді  түсуімен 
аяқталады  және  екіншінің  аяқтың  (4–4,5  бунақ)  болымды 
қағажуына  айналады.  Ұшу  фазасы  мен  қағажу  бұрышы 
көбейіп  дененің  тіктелуіне  байланысты  қадамдар  келе-келе 
улкейеді. 
Жүйрік  өзінің  максималды  жылдамдығын  90–95% 
жеткізгенде  старттық  қарқын  үлкейеді.  Бұл  кезде  дене  алға 
қарай аздап (80º) еңкейеді. Еңкею ұшу фазасында үлкейеді ал 
жерге қону кезінде азаяды. 
Жүгірудің 
жылдамдығы 
қозғалыстың 
рационалды 
формасына  және  артықша  кернеуден  құтыла  білуден 
байланысты. 
Белсенді қағажыту басты элемент болып келеді. Түрткі аяқ 
жамбас,  тізе  және  балтыр  буындарында  тіктеледі.  Сермеулік 
аяқтың  жамбасы  қайраттанып  алға-жоғарыға  шығарылады, 
содан  кейін  белсенді  төменге  түсіп  жолды  бунақтың  алдыңғы 
бөлігімен  қарсы  алып  тізе  буынында  тіктеледі,  сонымен  бірге 
түрткі аяқ бүгіледі және тезрек сермеулік аяққа жақындайды. 
Жерге  тию  кезінде  амортизация  үшін  аяқты  тізеде  аздап 
бүгу  қажет.  Тік  қалпында  жүйріктің  бунағы  түгелдей  жолға 
тиеді, аяғы тізеде бүгіліп денесі аздап алға қарай еңкейеді. Бұл 
кезде тірек аяқтың балтыры мен жамбас арасындағы бұрышы 
130–140º жетеді. Қатты жедел қағажыту кезінде «артқа» тиімді 
алға жылжу және АЖО-ның тік толқуының азаюы қамтылады. 
Қадам  ұзындығы  оптималды  (8–8,5  бунақ),  жайлы  және 
спортшының  бойына,  оның  жеке  ерекшеліктері  мен 
техникасына сай болу керек. Қорытынды нәтижеде қашықтық 
бойынша  старттық  қарқын  мен  жүгірудің  жылдамдығы 
қадамдардың 
ұзындығы 
мен 
жиілігінің 
оптималды 
арақатынасына байланысты. 
Бүкіл  қашықтық  бойынша  оптималды  жылдамдықты 
ұстау  мүмкін  емес,  сондықтан  старттық  қарқынның  соңында 
жүгіруді  инерция  (2–3  қадам)  бойынша  жалғастыру,  содан 
кейін  максималды  жылдамдықпен  қайта  жылжу  ұсынылады. 

9 
Қарқын  қайтадан  азая  бастағанда  70–80  см  кескінде  цикл 
қайталанады. 
Қолдар  жүгіру  кезінде  шынтақ буынында  90º шамасында 
бүгіліп  ішке  қарай  алға  және  сыртқа  қарай  артқа  қозғалады. 
Қол  шашағы  кернеленбеген,  саусақтар  жартылай  бүгілген. 
Алға  қозғалған  кезде  шынтақ  буынындағы  бүгілу  бұрышы 
азаяды,  артқа  қозғалған  кезде  –  ұлғаяды.  Иықты  көтермей 
қолды еркін ұстау керек. 
Спринтте  мәреліктің  бірнеше  тәсілдері  бар.  Кейбір 
жүйріктер соңғы қадам жасағанда денені алға қарай еңкейтіп 
қолдарын  артқа  қарай  қояды.  Басқалары  дененің  еңкеюімен 
бірге,  иықтарымен  тиіп  кетуге  тырысып,  мәрелік  лентаға 
қырындарымен  бұрылады.  Ең  тиімді  деп  лентаға  лақтыру 
немесе еңкеюсіз толық жылдамдықтағы мәрелік есептеледі. 
Дистанция  аяқталғаннан  кейін  жылдамдықты  келе-келе 
ақырындату қажет. 
200  және  400  м  қашықтығына  жүгірудің  спринттен 
айырмашылығы  –  старттық  колодкалардың  орналасуымен 
бұрылыстарды  кешу.  Старттық  колодкалар  жолдың  сыртқы 
шетінде  орналасқан,  бұл  түзу  бойынша  дистанция  басын 
жүгіріп  өтуді  қамтамасыз  етеді.  Вираж  бойынша  жүгіруде 
сыртқа  тебуші  күштің  әсерін  жеңу  үшін  денені  солға  қарай 
еңкейту  керек.  Бунақтар  шағын  бұрылыспен  солға  қарай 
қойылады.  Оң  қол  көбірек  ішке,  сол  қол  –  сыртқа  қарай 
қозғалады.  Бұрылыстан  түзуге  шығу  еңкеюдің  сазды 
кішірейюімен сүйемелденеді. 
100–200  м  жүгіру  кезінде  максималды  интенсивту,  ал 
400 м –  субмаксималды  интенсивті  жұмыс  атқарылады.  Бұл 
жаттығуларды жасағанда оттегі қарызы пайда болады. 
Жүгірудің  алдында  бірнеше  рет  демді  алу  және  шығару 
қажет.  Бірінші  қадамнан  бастап  алдын-ала  қойылған 
демалудың  жеке  ритміне  сүйену  керек.  Орта  қашықтыққа 
жүгіруге  қарағанда  демалу  жиірек  және  терең  болу  қажет. 
Мәреге жақындағанда жүйрік жиірек демалу керек.  
Қала  көшелерінде  өткізілетін  эстафеталарға  қарағанда 
стадиондағы  эстафеталық  жүгіру  жүгіру  жолының  шеңбері 
бойынша 
өткізіледі. 
Стадионда 
өткізілетін 
жүгіру 
эстафеталары  өзіне  қысқа  және  орта  дистанция  кезеңдерін 
енгізеді.  Бірінші  жағдайда  эстафеталық  жүгіру  жеке  (барлық 
дистанция немесе бірінші кезең), ал екінші жағдайда – жалпы 
(жарыстар  ережелерін  қара)  жолдар  бойынша  өткізіледі. 
Бірінші  кезеңде  жүгіру  төменгі  старттан  басталады.  Жүйрік 

10 
соңын  үш  саусағымен  қысып  эстафетаны  оң  қолында 
ұстайды,  ал  үлкен  және  сілтеуіш  саусақтарымен  старттық 
сызықтың жеріне тіреледі. 
Старттан  және  дистанция  бойынша  жүгірудің  жаймен 
жүгіру  мен  100  және  200 м  жүгіруден  айырмашылығы  жоқ. 
Эстафеталық  жүгіру  техникасының  қиындығы  шектелген 
аумақтағы  жоғары  жылдамдықта 
эстафетаны 
беруде. 
Эстафетаны  беру  үшін  бір  кезеңнің  бітуіне  10 м  қашықтықта 
және  басқаның  басталуынан  алға  қарай  10 м  қашықтыққа 
жиырмаметрлік  аумақ  жасалған.  Жаңа  ереже  бойынша 
эстафета  алушы  беру  аумағы  басталғанға  дейін  10 м  бұрын 
қарқынды  бастауға  құқықты.  Бұл  жоғары  жылдамдыққа 
жетуге тура келеді. 
4х100  м  эстафетасында  эстафета  таяқшасын  берудің 
келесі  тәсілі  қолданылады.  Страттаушы  бірінші  кезеңде 
эстафетаны  оң қолында  ұстап бровкаға  жақынырақ жүгіреді. 
Оны  күтіп  тұрған  екінші  жүйрік  өз  жолының  сыртқы  шетіне 
жақынырақ  тұрып  сол  қолымен  эстафетаны  алады.  Бұл  өз 
жолының оң жағымен түзуді жүгіріп өтіп сол қолымен жолдың 
сол  жағында  жүгіріп  келе  жатқан  үшінші  қатысушының  оң 
қолына эстафетаны береді. Төртінші эстафетаны сол қолымен 
алып жолдың оң жағынан жүгіреді. 
Берудің басқа тәсілі – алынған эстафетаның жүйріктің бір 
қолдан  екінші  қолға  ауыстыруы  –  4х100  м  эстафетасында 
тиімсіз. 
2,  3  және  4  кезеңдерінде  жүгіретін  спортшылар 
эстафетаны  максималды  жылдамдықта  алу  және  өзінің 
кезеңін  қауысып  жүгіріп  өту  үшін  беру  және  қарқын 
аумақтарын  қолданады.  Бұл  мәселені  шешу  үшін  жүйрік 
эстафетаны  және  төменгі  старт  қалпына  жақын  тұрысты 
алады.  Қарқын  басын  белгілейтін  сызықтың  жанында  оң 
аяғымен  тұрып,  жолға  оң  қолын  тіреп,  ал  сол  қолын  жоғары-
артқа  қойып,  сол  аяғын  алға  қояды.  Осындай  қалыпта 
спортшы  сол  иық  астынан  артына  жақындағы  жүйрікке 
қарайды. 
Бірінші кезеңнің жүйрігі максималды жылдамдықпен беру 
аумағына  жақындайды.  Қарқын  аумағына  7–8  м  қалғанда 
екінші  кезең  жүйрігі  аумақ  соңына  2–3  қадам  қалғанда  келе 
жатқан 
жүйрік 
эстафетаны 
бере 
алатындай 
үлкен 
жылдамдықты  дамытып  өз  жолының  оң  жақ  шеті  бойымен 
жүгіруді  шапшаң  бастайды.  Беру  кезіндегі  жүйріктердің  ара 
қашықтығы эстафета алушы жүйрік қолының артқа қойылған 

11 
ұзындығына  және  беруші  жүйрік  қолының  алға  созылған 
ұзындығына тең болу керек (65 сурет). Қашықтық эстафетаны 
беруші жүйрік денесінің еңкеюіне байланысты көбейеді. 
Спринтерлік  эстафета  кезеңінде  жүйріктің  жылдамдығы 
максималды  болу  керек,  еш  уақытта  оны  беру  аумағында 
азайтуға 
болмайды. 
Жақсы 
спринтер 
жүзметрлік 
қашықтықтың  соңында  беру  аумағын  2  секундта  жүгіріп  өте 
алады,  яғни  секундына  10  м  жылдамдықпен.  Демек,  жоғары 
жылдамдықты  алу  үшін  старттаушы  30-метрлік  қашықтықты 
толығымен  қолдану  керек.  Эстафетаны  беру  кезінде  екі 
жүйріктің да жылдамдығы бірдей болған жақсы болады. 
Эстафетаны  бергенге  дейін  екі  жүйріктің  қолдары 
спринттегідей  қозғалады.  Эстафетаны  берудің  дәлдігі  үшін 
сабақтың  барысында  қабылдаушы  жүгірісінің  басталу  кезін 
анықтау  өте  маңызды.  Бұл  үшін  аумақ  алдында  біраз 
қашықтықта  белгі  қойылады.  Эстафетаны  беруші  жүйрік  сол 
белгіге жеткен кезде, қабылдаушы өзінің жүгіруін бастайды. 
Белгіге  дейінгі  қашықтық  эстафетасы  бар  жүйрік 
қабылдаушыны  беруге  белгіленген  орында  дәл  жетіп  ала 
алатындай болу керек. 
Жаттықтыру  процесінде  және  сияқтау  кезінде  белгі 
анықталады. 
Беру  кезінде  бір  аяқта  жүгіру  маңызды.  Бұл  үшін  жақсы 
жаттыққан  жүйрік  100  метрлікте  барлық  қадамдарының 
біртүрлігіне  жетеді.  Бұған  көзді  жеткізу  үшін  бүкіл  кезеңді 
және  аумақты  2–3  рет  жүгіріп  өту  керек.  Егер  қадамдары 
келіспесе,  онда  аумақтағы  старттаушы  басқа  жүйріктің