Верстка аб indd
жүктеу/скачать 1,24 Mb. Pdf көрінісі
|
Сабыр Мұрат Бөкенбайұлы
| Қазақ тілі тарихы ғалымның шұқшия зерттеп жүрген са-
ласы. Қазақ халқының тілі ХV ғасырда қазақ өз алдына хан- дық құрып, іргелі ел болған кезеңінен басталған жоқ. Қазақ халқының тілі – ХV ғасырға дейін де болған тіл. Қандай да тіл болмасын ол өз халқының өсу, даму жолымен, тарихымен тығыз байланысты. Тіл тамырын тереңнен іздеген ғалымның қаламынан біршама еңбектер туындады: 1) Көне қазақ тілі жайында // Филологияның өзекті мәселелері: К.Ахановтың 70 жылдығына арналған респ-қ ғыл.-теориялық конф-ң мате- риалдары. Алматы,1998,50-52 б.; 2) Тіл тамыры тереңде // ҚазҰУ Хабаршы. Филология сериясы. № 18 (52). 2002, 31-35 б.; 3) Ғабит Мүсірепов және қазақ тілі тарихы // ҚазҰУ Хабар- шы. Филология сериясы. №6 (57). 2002, 116-118 б. 4) Жазба ескерткіштер тілі негізінде қазақ тілі тарихын жүйелеу мәселесі // Ізденіс. № 4. 2003,149-154 б.; 5) Анализ процессов формирования казахского языка (в историко-лингвистиче- ском аспекте) // ҚазҰУ хабаршы. Филология сериясы. №3 (102). – 2007,157-162 б. 6) Yazılı anıtlardaki kazak dilinin tarihi (жазба ескерткіштердегі қазақ тілінің тарихы) Түркі дүниесін зерттеу журналы, Стамбул, 2013 ақпан, 161-169 б. М.Б. Сабыр осы еңбектерінде жазба ескерткіштердің тіліне сүйене отырып, тіл тарихының ұзын жолындағы мына тілдік кезеңдерді жіктеп көрсетеді: 24 1) V-Х ғ.- ежелгі түркі әдеби тілі 2) Х-ХV ғ.- орта түркі әдеби тілі а) орта түркі әдеби тілінің арғу-чығыл варианты б) орта түркі әдеби тілінің қыпшақ варианты в) орта түркі әдеби тілінің оғыз варианты 3) ХV -ХVІ ғ.- шағатай әдеби тілі 4) ХVІІ-ХІХ ғ. – байырғы қазақ жазба әдеби тілі 5) ХІХ-ХХ ғ. - жаңа қазақ жазба әдеби тілі «Қазіргі қазақ тілі сонау көк найзалы, жарау атты көк түріктер тасқа қашап жазған Орхон-Енисей бітіг жазула- рынан бастау алып, бірнеше тілдік кезеңдерді бойынан өткізіп, орта түркілік қыпшақ тілінің заңды жалғасы ретін- де фоно-морфо-семантикалық жағынан барынша жетілген әдеби тіл болып қалыптасты»,-деп тұжырымдайды. Бүгінгі таңда ғалым «Қазақ тегі» іргелі жоба аясында қазақ тілінің тарихын фонетикалық, морфологиялық деңгейлерде зерт- теуде. Осы зерттеудің нәтижесі ретінде «Қазақ тілінің шығу тарихы: фонетика» атты монографияның 1 томы екі кітап болып жарық көрді. (Алматы, «Алдоңғар» мәдениет- ті дамыту қоры, 2013, 1-кітаптың көлемі 236 б., 2-кітаптың көлемі 348 б.) Осы ұжымдық еңбектің авторларының бірі – М.Б. Сабыр. Зерттеудің бірінші бөлімінде қазақ тілі фоне- тикасының тарихы, оның ішінде, түркі тілдерінің жүйелік ерекшеліктері, қазақ тілінің өзіне тән белгілері, көне және жаңа түркі тілдерінің жүйелік ерекшеліктері, қазақ тілінің өзіне тән белгілері, көне және жаңа түркі тілдеріндегі буын сабақтастығы, ескерткіштер тіліндегі бір буынды, екі буын- ды түбірлердің қазақ тіліндегі баламаларымен ортақта- стығы, ежелден қазірге дейін сыртқы пішіні өзгеріске түспе- 25 ген қазақ сөздері, сөз құрамындағы тарихи фонетикалық айырмашылықтар қарастырылды. М.Б. Сабыр «Сөз құра- мындағы тарихи фонетикалық айырмашылықтар» атты төртінші тарауды жазды. Екінші бөлімде Түрік қағанаты тұсындағы, Қарахан мем- лекеті тұсындағы, Алтын Орда мемлекеті ыдыраған тұстағы көне қазақ тілі деректері сөздік түрінде зерттелді. Кітап зерттеушілерге, филологтарға, жоғары және орта мектеп ұстаздарына, докторанттар, магистранттар, студенттерге, қазақ тілін сүйетін оқырман қауымға арналған. М.Б. Сабыр «Алтын Орда мемлекеті тұсындағы көне қазақ тілі дерек- тері» атты үшінші тарауды жазды. жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|