Вестник Казнпу им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г. 
208
 
УДК 811.161.1 
Тнымбаева С.Т. 
КазНПУ имени Абая 
 
СОСТАВЛЕНИЕ ФРЕЙМ-СХЕМ НА ЗАНЯТИЯХ РУССКОГО ЯЗЫКА 
 
Аннотация:  В  этой  статье  раскрывается  о  необходимости  применения  на  занятиях  русского  языка 
фреймового подхода. О привитии у студентов умений  и навыков составления фрейм-схем  на теоретическую 
тему, на тексты по специальности. Умения структурировать тексты на основные части, пересказывать  тексты 
на  основе  фрейм-схемы.  При  составлении  обучающиеся  наглядно  видят  в  фрейм-схеме  грамматическую 
правильность  письменной речи,  учится вспоминать  информацию, прогнозировать  смысл лексических единиц, 
определять  значение  ключевых  синтаксических  структур,  учится  различать  грамматические  формы  слова, 
будет  изучать  структурные  компоненты  словосочетания  и  предложения,  учится  упрощать  структуры 
предложения. Делать копрессию, поняв логическое развитие мысли связей научного текста, выделив основную  
информацию сообщения.  
Составление фрейм-схем учебно-научной информации у студентов развивают навыки понимания основного 
содержания  текста,  учить  распознавать  логическую  структуру,  тему,  микротемы,  ключевые  лексические 
единицы.  
Поэтому  ставим  задачу  на  занятиях  о  необходимости    прививать  умения  у  студентов  составлять  фрейм-
схемы: 
1) фрейм-схемы на основе письменного учебно-научного текста по  специальности;  
2) фрейм-схемы на основе звучащего текста.  
Тексты для чтения студентам нужно представить  сложнее, а для аудирования легкие. 
При аудировании или чтении текста, при составлении фрейм-схем развиваются у студентов  виды памяти: 
зрительная,  слуховая,  графическая  и  наглядная,  которые  стимулируют  запоминание  материала,  расчлененные 
ими  наглядно  на  основные  разделы  и  темы.  Пересказ  текста  на  основе  фрейм-схем  у  студентов  развивает 
устную речь. На занятиях   можно представить фреймы учащимся в виде раздаточного материала, таблицы на 
доске,  презентации.  С  данным  фреймом  студентам  нужно  проводить    игры,  дискуссии,  составляя  вопросы  и 
ответы.   
Ключевые  слова: фрейм-схема на основе письменного учебно-научного текста по специальности, фрейм-
схемы на основе звучащего текста. 
 
Түйіндеме:  Бұл  мақалада  орыс  тілі  сабағында  фреймдік  тәсілді  қолдану  қажеттілігі  айқын  ашылады. 
Студенттердің  теориялық  тақырып  бойынша,  мамандыққа  қатысты  мәтіндер  бойынша  фрейм-сызбаны 
құрастыру  іскерлігі  мен  дағдысын  қалыптастыру  мәселесі  қарастырылады.  Мәтінді  негізгі  бөліктерге  бөліп 
құрастыру  іскерлігі,  мәтінді  негізгі  фрейм-сызбаға  бөліп  баяндау  дағдысы  туралы  айтылады.    Студенттер 
фрейм-сызба  арқылы  жазба  тілдің  грамматикалық  дұрыс  жазылу  нормасын  көзбен  көре  отырып,  ережелерді 
еске  түсіреді,  лексикалық  бірліктердің  мәні  туралы  ақпараттарды  болжайды,  тірек  синтаксистік  құрылымдар-
дың мағынасын анықтайды, сөздің грамматикалық формасын ажырата алады, сөз тіркестері мен сөйлемдердің 
құрылымдық  компоненттерін  анықтайды,  сөйлемнің  құрылымын  жеңіл  талдай  алады.  Ғылыми  мәтіндегі 
пайымдаулардың  логикалық  даму  байланысын  түсініп,  копрессия  жасауға,  хабарламаның  негізгі  ақпаратын 
ажыратып көрсетуге дағдыланады.  
Студенттердің  санасындағы  оқу-ғылыми  ақпаратқа  фрейм-сызба  құру  мәтіннің  негізгі    мазмұнын  түсіну 
іскерлігі  дамиды.  Сондай-ақ  тірек  лексикалық  бірліктерді,  микротақырыптарды,  тақырыпты,  логикалық 
құрылымды тануға мүмкіндік алады. 
Сондықтан  студенттерге  сабақ  беруде  фрейм-сызба  құру  іскерлігін  қалыптастыру  қажеттілігі  туралы 
мынадай міндетті алға қоямыз: 
1)
 
мамандық бойынша оқу-ғылыми жазбаша мәтіннің негізінде фрейм-сызба құру; 
2)
 
дыбысталатын мәтіннің негізінде фрейм-сызба құру; 
Студенттердің оқуына арналған мәтінді құру күрделі, ал дыбысталу (аудирование) мәтіні әлдеқайда жеңіл. 
Мәтінді  оқу  барысында  дыбыстау,  соған  орай  фрейм-сызба  құру  студенттердің  сақтау  жадыларын 
дамытады: көру, есту, графикалық және көрнекілік. Бұл дағдылар материалды санада терең сақтауға мүмкіндік 
береді және  негізгі мәтіннің бөліктерін көрнекі  түрде сақтауға  септігін тигізеді.  Фрейм-сызба  арқылы  мәтінді 
баяндау  студенттердің  ауызша  сөйленісін  арттырады.  Сабақты  үстіндегі  фреймнің  қолданылуын  үлестірмелі 
материал  ретінде,  тақтаға  ілінген  кесте  ретінде,  презентация  ретінде  пайдалануға  болады.  Осы  фреймдер 
арқылы студенттер арасында ойын, пікірталас әдістерін сұрақ-жауап түрінде жүргізуге болады.  
Тірек  сөздер:  Мамандық  бойынша  оқу-ғылыми  жазбаша  мәтіннің  негізінде  фрейм-сызба  құру; 
дыбысталатын мәтіннің негізінде фрейм-сызба құру; 
Abstract: In this paper reveals the need for the Russian language in the classroom framing approach of instilling in 
students skills compilation frame-circuits on theoretical subject the ability to structure texts in the main parts, the ability 
to  retell  the  text  frames  on  the  basis  of  schema.  Accounting  students  can  clearly  see  in  the  frame  diagram, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж. 
209 
grammatically correct writing, learn to remember the information to predict the meaning of lexical units, determine the 
value  of  the  key  syntactic  structures,  to  distinguish  the  grammatical  form  of  the  word,  to  study  the  structural 
components of phrases and proposals to simplify the structure of the proposal. Concizing of the text, understanding the 
logical development of thought ties scientific text , highlighting key information messages . 
Drafting frame schemes educational and scientific information from students develop the skills of understanding the 
main content of the text , learning to recognize the logical structure, theme, microtheme, key lexical units. 
Therefore put on the need to challenge students in the classroom to impart ability to make frames schema: 
1) frame-based regimens written educational and scientific text by specialty; 
2) frame-based regimens sounding text. 
Texts for reading students need to submit more difficult, and listening to the lungs. 
The  listening  or  reading  the  text,  in  the  preparation  of  frame-circuits  develops  students'  types  of  memory:  visual, 
auditory, and visual graphics that encourage memorizing material, dissected them graphically on the main themes  and 
topics.  Retelling  of  the  text  based  on  the  frame  schemes  students  develop  spoken  language.  The  classes  can  be 
presented to students in the form of frames handouts, tables on a blackboard presentation. With this frame students need 
to play games, discussions, accounting questions. 
Key  words:  frame-based  regimens  written  educational  and  scientific  text  by  specialty;  frame-based  regimens 
sounding text. 
 
В арсенале современных интенсивных методов обучения языку специальности в системе высшего 
профессионального  образования  особое  место  занимает  построение  фрейм-схем  учебно-научной 
информации.  
Т.Н. Колодочка определяет фрейм как рамочную, каркасную структуру ключевых идей учебного 
материала,  выраженную  в  графической  форме,  которую  можно  создать  на  базе  большинства  тем  и 
разделов [1].  
«Фрейм  (сценарий,  схема,  модель)  –  это  фрагмент  знания  о  мире,  организуемый,  каждый  из 
которых  связан  с  конкретным  концептуальным  объектом  вокруг  некого  понятия  или  типовой  для 
данного  социума  ситуации  и  содержащий  связанную  с  ним  основную  типическую  или 
потенциальную  информацию,  включающую  сведения  об  обычном  порядке  протекания  ситуации. 
«Фреймовая  модель  позволяет  объяснить  процесс  понимания  текстов,  благодаря  тому,  что  человек 
при  восприятии  по  отдельным  элементам  (терминалам)  строит  гипотезы  (ожидания),  то  есть 
прогнозирует вершину фрейма» [9, с.116]. 
Структурировать можно учебно-научную информацию с помощью наглядностей фрейм-схем.  
Фрейм-схема  может  содержат  в  качестве  элементов  ключевые  слова  и  словосочетания,  пустые 
слоты,  которые  многократно  перезаполняются  новой  информацией  (лексическими  единицами, 
синтаксическими  конструкциями,  формулами  и  т.д.)  [3].    Фрейм-схема  динамична,    используется 
многократно  по  мере  изучения  нового  учебно-научного  материала  и  служит  учащемуся  некоторой 
моделью  на  протяжении  всего  процесса  получения  новой  информации,  переносится  в  неизменном 
виде от темы к теме, заполняясь при этом однотипными новыми сведениями [4; 5; 6; 7].  
При  составлении    обучающийся  наглядно    видят  в  фрейм-схеме,  грамматическую  правильность 
письменной  речи,  вспоминает  информацию,  прогнозирует    смысл  лексических  единиц,  определяет 
значение  ключевых  синтаксических  структур,  грамматические  формы  слова,  изучает  структурные 
компоненты словосочетания и предложения, упрощает структуры предложения. Делают копрессию, 
понимая  логическое  развитие  мысли  связей  научного  текста,  выделяя  основную    информацию 
сообщения.  
 Составление  фрейм-схем  учебно-научной  информации  у  студентов      развивают  навыки 
понимания  основного  содержания  текста,  распознается    логическая  структура,    тема,  микротемы, 
ключевые лексические единицы.  
Необходимо студентам  составлять фреймы-схемы: 
1) фреймы-схемы на основе письменного учебно-научного текста по  специальности;  
2) фреймы-схемы на основе звучащего текста.  
Тексты для чтения студентам нужно представить  сложнее, чем для аудирования. 
При аудировании или чтении текста, при составлении фрейм-схем развивается у студентов  виды 
памяти:  зрительная,  слуховая,  графическая  и  наглядная,  которые  стимулируют  запоминание 
материала, расчлененный наглядно на основные разделы и темы. Пересказ текста на основе фрейм-
схем у студентов развивает устную речь. Можно представить фреймы учащимся в виде раздаточного 
материала, таблицы на доске, презентации. С данным фреймом студентам можно проводить  в виде 
игры, дискуссии на понимание (вопрос-ответ). Например: можно сформулировать такие задания.  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г. 
210
 
Задание:  
Найти  и  сделать  фреймы-схемы,  выбирая:  1)причастные  и  деепричастные  обороты;  2) 
сложноподчиненные  предложения,  3)терминологическую  лексику;  4)  смысловые  блоки  текстов;    5) 
аргументы и выводы в тексте.  
Задание: Прочитав части текста, выделите и запишите ключевые слова.  
Задание: Выберите  некоторые слова. Составьте  с ними простые распространенные предложения. 
Разберите некоторые слова по составу. 
 
Задание : Составьте предложения  на три типа наклонения с глаголом  слышать. 
 
 
Работа с научным текстом по юриспруденции. 
Самовольная постройка - каким способом образовано терминосочетание ? 
Например: по схеме  П+С 
Слово  самовольная  –  прилагательное,  образованное    путем  сложения    двух  слов  сама  +  вольно, 
постройка  образовано от глагола строить + по - приставка, к-суффикс, а- окончание. 
Задание:  Выделите  суффиксы  в  данных  словах  и  словосочетаниях,  данных  в  фрейм-схеме  " 
Самовольная постройка". 
гнездо с корнем 
пуст- 
пустой, пустенький, 
пустенько, пустышко, 
пустоватый, пустырь 
опустошить, опусто- 
шение,пустота, пустыня, 
пустынный, впустую 
опустеть, запустение, 
пустовать, пустоватый, 
опустошитель 
наклонения 
глагола 
изъявительное 
условное 
повелительное 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж. 
211 
 
 
Задание: Добавить слова или словосочетания к этой схеме, прочитав текст с административного 
кодекса. 
Данное лицо лишается прав: 
 
                            
Текст:  Публичное выступление мать  Терезы. 
Составьте  фрейм-схему,  прочитав  данный  текст.  Перескажите  текст,  ссылаясь  на  эту  фрейм-
схему. 
Самовольная 
постройка 
дом 
сооружение 
 строение 
недвижимое  
имущество, 
созданное на 
земельном 
участке 
лицо 
не имеет 
право 
совершать 
сделки 
сдавать,   
продавать    

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г. 
212
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Таким  образом,  фреймирование  –  высокоэффективный  способ  сжатия  информации  за  счёт 
укрупнения дидактических единиц знания в результате содержательного обобщения. Использование 
фреймовых схем значительно интенсифицирует обучение [8]. 
 
1  Колодочка  Т.Н.  Фреймовая  технология  как  средство  интенсификации  обучения  в  эпоху  глобальных 
перемен  //  Соц.  образование,  его  традиции,  проблемы,  перспективы:  мат-лы  науч.-практ.  конф.  -  Армавир, 
2001. - С. 271-273.  
2 Гурина Р.В. Фреймовые опоры. - М., 2007. - 96 с.  
3 Колодочка Т.Н. Указ. соч.  
4 Там же.  
5 Гурина Р.В. Указ. соч.  
6 Гурина Р.В., Соколова Е.Е. Фреймовое представление знаний при обучении. - М., 2005. - 176 с.  
7 Ермаков А.В. Многомерное структурирование учебного материала как прим 
8 Гурина Р.В. Фреймовые опоры. - М., 2007. - 96 с. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Злом, величайшем разрушителем в мире является аборт 
мы, были желанными детьми, 
наши дети тоже желанны, мы 
любим их 
нас не было бы, если бы наши 
родители поступили подобным 
образом 
вопрос: что происходит с 
миллионами детей?       
мать способная убить  ребенка, что тогда мешает мне убить вас, а вам  
меня? 
Давайте вспомним о детях! Дети умирают  от плохого питания, голода и 
других лишений. 
 
Все мы 24 часа находимся 
в присутствии Христоса 
 
Все мы должны 
привнести  Бога в семьи 
 
Любовь рождается дома, 
нести мир, улыбнуться 
друг другу. 
 
Создание домов-приютов в каждой стране. 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж. 
213 
Қаламгер құпиясынан сыр 
 
 
Қабдеш Жұмаділұлының шығармашылық зертханасынан 
 
1. Жазушылық жолына түсуіңізге не себеп болды? 
Мен жазушылық жолға келген көлденең көк атты емеспін. Бала жастан өмірімді әдебиетке арнаған 
адаммын.  8  сынып  оқып  жүрген  кезімде  өлкелік,  аймақтық  газеттерде  өлеңдерім  жарық  көрді.  10 
сынып  оқып  жүргенде  «Жамал»  дейтін  алғашқы  әңгімем  Үрімжіде  шығатын  «Шұғыла»  газетінде 
басылды. Демек, мен әдебиетке біршама ерте келген адаммын. Бұл жолға түсуіме әдебиетке, кітапқа 
құмарлығым  әсерін  тигізді.  Шәуешекте  «Достық»  дейтін  кітапхана  болды,  сол  кітапханаға 
Қазақстаннан шығатын кітап, газет-журналдар түгел барып тұрды. Біздерге арнап романдарды араб 
әріпімен басып жіберетін. Сол жерге келген кітапты мен комбайынша оқитынмын. Ол жерде алтын 
медаль  беретін  тәртіп  болса,  бірінші  маған  берілетін  еді.  Партаның  тартпасын  ашып  қойып 
романдарды оқып отыратынмын, өйткені мұғалімнің не айтып отырғанын білем. Кейде мұғалім мені 
тұрғызады «Жаңа мен не айттым?»,- деп. Сіз жаңа былай дедіңіз деп бәрін айтып беремін. Ол кезде 
зердем  мықты  болатын.  Құлағыммен  мұғалімді  тыңдап,  көзіммен  кітап  оқып  отыратынмын. 
Сонымен,  арманым  әдебиетті  қуу  болатын.  Құдай  менің  тілегімді  берді.  1956  жылы  гимназияны 
бітірген  жылы  Қытайдың  бағдарламасымен  Советке  Шыңжаңнан  оқуға  50  студент  жіберілетін 
болды.Ұйғырдан 40 бала Ташкентте, 10 бала Алматыда оқитын болдық. Сол ондықтың ішіне менде 
іліктім. Мені Каз ГУ-дің филология факультетіне бөлді, өйткені мен ол кезде танылып қалған ақын 
едім. Бірақ, екі елдің арасы нашар боп,бізді 1958жылы кері шақырып алды. 
2. «Атамекен» романының тақырыбын қалай таптыңыз? 
Мен ешқашан әлеуметтік тапсырыспен шығарма жазған кісі емеспін. Құдай ойыма не салса, нені 
қажет  деп  тапсам,  соны  ғана  жаздым.  Алдымен  адам  тағдырымен  астасқан  өлмес  идея,  сонан  соң 
орын мен оқиға. Осы үшеуі тоғысқан жерден қалайда бірдеңе туады... Сол принцип бойынша, тағы 
бір  кесек  шығармаға  орын  таңдау  қажет  болғанда,  көптен  мойнымда  жүрген  бір  қарыз  түсті  есіме. 
Әлеуметтік  тапсырыс  емес,  ел  аманаты...  1976  жылы  Шығыс  Қазақстан  облысын  аралаған  кезімде, 
Тарбағатай  ауданының  басшысы  Зәріпхан  Дәукеев  маған  ауданның  «Құрметті  азаматы»  деген 
дипломды тапсырып тұрып: 
–  «Ер  мойнында  қыл  арқан  шірімес»  деген.  Мына  атақ  –  сіздің  мойынға  тағып  жіберген  жібек 
арқанымыз. Орайы келгенде, біздің жаққа да ат басын бұрарсыз! – деп еді. 
Ел  ағасының  сол  аманаты  оқта-текте  ойыма  түсіп,  арқама  аяздай  батып  жүруші  еді.  Былай 
байыптап қарасам, сол қарызды өтеудің сәті түсіп тұрған секілді. Қайткен күнде де сол өлкеден бір 
шығарма  жазуға  бел  байладым  да,  күн  жылынып,  көк  қаулаған  маусым  айында  Тарбағатай  жаққа 
тартып  тұрдым.  Бұл  елдің  арғы-бергі  тарихы,  бастарынан  кешкен  тағдыр  тауқыметі  маған  жақсы 
таныс.  Халқының  тең  жарымы  –  күні  кеше  арғы  беттен  ауып  келгендер.  Солардың  тұрмысымен 
танысу, бір кезде күнгейінен көбелек қуған Тарбағатай тауының енді теріскей жағын аралап көру  – 
өзім үшін де қызық еді.  
Бірер  күн  демалған  соң, ауданның  идеология  жөніндегі  хатшысы  Баяхметті  қасыма  ертіп  алдым 
да, өлкенің өзен-суын, ой мен қырын түгел дерлік араладым. Әр ауылдағы сөз біледі, әңгіме айтады 
деген  кәрі  құлақ,  көне  көздерді  де  назардан  тыс  қалдырғанымыз  жоқ.  Тек,  бір  өкініштісі,  сұңғыла, 
шежіре  қарттардың  көбі  дүниеден  өтіп  кетіпті.  Ендігі  қалғандары  –  ұзаса  соғысқа  қатысқан, 
бесжылдықтар  кезінде  колхозда  еңбек  еткен,  жүз  грам  ішпесе  шешілмейтін,  «заманақырдың 
шалдары». Айтатындары соғыс пен колхоз төңірегінен көп ұзамайды. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г. 
214
 
Талай әңгімені қағазға түртіп алған болдық. Алайда менің өз есебім өзімде еді. Соғыс пен колхоз 
тақырыбы қазақ әдебиетінде жеткілікті жазылған. Ол және менің стихияма жатпайды. Маған керегі – 
осындағы халықтың аумалы-төкпелі тағдыры. Баяғы ашаршылық жылдары бұл өлкенің тұрғындары 
түп қопарыла Қытайға ауды. Арада отыз жыл өткенде, солардың көбі атамекенге қайта оралды. 
Мен Тарбағатай сапарынан қайтар кезде, болашақ шығарманың сұлбасы айқындалып та қалып еді. 
Араға  отыз  жыл  салып,  қайта  табысқан  екі  ұрпақтың  тағдырынан  бір  үлкен  кітап  жазуға  бел 
байладым.  
– Қабеке, қолыңызға бірдеңе ілікті ме? Не жазасыз? – деді Сайлаухан мен аттанар мезгілде. 
–  Роман  жазам!  –  дедім  ойланбастан.  –  Басынан  халық  көшін  көп  асырған,  бір  ұлттың  екі  түрлі 
тағдырын  қос  бүйіріне  теңдеп  жатқан  Тарбағатай  секілді  алып  тау  кішігірім  шығармаға  сыя  ма? 
Ондай жүкті роман ғана көтере алады... 

жүктеу/скачать 3,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: