Вестник университета

22
ӘОЖ 330.322 (574)
С.Н. СУЙЕУБАЕВА,
э.ғ.к., доцент.
А.М. КАБДУЛШАРИПОВА,
э.ғ.к., доцент.
Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан
мемлекеттік техникалық университеті
ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ  ТАРТЫМДЫЛЫҒЫ
Аңдатпа
Заманауи  кезеңде  Қазақстан  Республикасы  билігінің  басты  міндеттерінің  бірі  елдегі  инвестициялық
климатты жақсартуға бағытталған, бірізді және өлшенген экономикалық саясатты жүргізу болып табылады.
Қазіргі  жағдайда  Қазақстан  үшін  шетел  инвестицияларын  тарту  және  қолайлы  инвестициялық  климатты
құру  мәселесі  әсіресе  өзекті.  Шетел  инвестициялары  экономика  салаларының  дамуына  жағдай  жасайды,
бұл жаңа жұмыс орындарының пайда болуына және білікті жұмыс күшіне сұраныстың туындауына әкеледі.
Одан басқа шетел капиталы шаруашылық етудің нарықтық әдістерін жетілдіреді, бұл, сөзсіз, Қазақстанда
экономикалық реформаларды жүргізуді тездетеді және оларды әлдеқайда тиімді етеді. Осыған орай Қазақстан
Республикасы  индустриалды-инновациялық  саясатының  маңызды  міндеттері  ұлттық  экономиканың
қарқынды индустриалды-инновациялық дамуы үшін қолайлы құқықтық және экономикалық жағдайларды
құру,  индустриалды  қызметтің  дамуын  ынталандыру,  жоғары  технологиялық,  ғылымды  қажетсінетін,
экологиялық таза және бәсекеге қабілетті өндірістерді ендіру, индустриалды-инновациялық кіші және орта
бизнесті  қалыптастыру,  республика  аймақтарының  кешенді  және  оңтайлы  индустриалды-инновациялық
дамуын  қамтамасыз  ету,  өнімділікті  және  өндірістік  қуаттарды  ұлғайту,  басқарушылық  технологияларды
ендіру  болып  табылады.  Мақалада  бүгінгі  таңдағы  Қазақстан  Республикасының  инвестициялық  саясаты,
қазақстандық  нарықтың  инвестициялық  тартымдылығы  мен  оның  басым  бағыттары,  әсер  етуші  негізгі
факторлары  сынды  сұрақтар,  сонымен  қатар  шетел  инвестицияларының  көлемін  ары  қарай  ұлғайтуға
бағытталған мемлекеттік қолдау шаралары қарастырылған.
Тірек сөздер: инвестиция, инвестициялық тартымдылық, инвестициялық қызмет, инвестор.
Заманауи кезеңде Қазақстан Республикасы Билігінің басты міндеттерінің бірі, ең алдымен,
елдегі инвестициялық климатты жақсартуға бағытталған, бірізді және өлшенген экономикалық
саясатты жүргізу болып табылады.
Қазақстан  үшін,  бүгінгі  жағдайда,  шетел  инвестицияларын  тарту  және  қолайлы  инвес-
тициялық  климатты  құру  мәселесі  әсіресе  өзекті.  Шетел  инвестициялары  экономика  са-
лаларының  дамуына  жағдай  жасайды,  бұл  жаңа  жұмыс  орындарының  пайда  болуына
және  білікті  жұмыс  күшіне  сұраныстың  туындауына  әкеледі.  Одан  басқа,  шетел  капиталы
шаруашылық етудің нарықтық әдістерін жетілдіреді, бұл, сөзсіз, Қазақстанда экономикалық
реформаларды жүргізуді тездетеді және оларды әлдеқайда тиімді етеді.
Қазақстан  –  тарихи  және  мәдени  өткені  бай  ел.  Еуразияның  орталығында  орналасқан
Қазақстан ежелгі әлем өркениеттерінің тоғысында, Шығыс пен Батыс, Оңтүстік пен Солтүстік,
Еуропа мен Азия арасындағы, еуразиялық құрлықтың ең ірі мемлекеттері арасындағы көлік
жолдарының,  әлеуметтік  және  экономикалық,  мәдени  және  идеологиялық  байланыстар
қиылысында қалды.
Қазақстан – Еуропа мен Азия шекарасында орналасқан, трансконтиненттік мемлекет; елдің
көп бөлігі Азияда орналасқан, аз бөлігі – Шығыс Еуропада. Кеңестік, ресейлік және қазақстандық
сенімді  көздерде  Еуропа  шекарасын  Мұғалжар  таулары  мен  Ембі  өзені  бойымен  береді  [1].
Ертеректе  жер  шары  бөліктерінің  шекараларын  Орал  өзені  бойымен  жүргізетін,  сондықтан
кейбір кездерде басқаша оқылуларды кездестіруге болады: Британдықтың энциклопедиясында
«Еуропа»  мақаласында  Еуропа  мен  Азия  шекарасының  ҮКЭ  сай  сипаттамасын  береді  (Мұ-
ғалжар мен Ембі бойынша) [1], бірақ Британдықтың энциклопедиясында бар карталарда ше-
кара Орал өзені бойымен көрсетілген (Британдықтың энциклопедиясынан Еуропа картасын,
Азия картасын қараңыз). Ал ОББ фактілерінің дүниежүзілік кітабы Қазақстанның еуропалық

23
бөлігінің шекарасын Орал өзені бойымен жүргізуді жалғастыруда [1]. 1-суретте Қазақстанның
әкімшілік бөлінуін көрсетеміз.
Сурет 1 – Қазақстанның әкімшілік бөлінуі
Қазақстан – зайырлы мемлекет. Қазақстан әкімшілік құрамына 14 облыс, 86 қала, соның
ішінде 2 республикалық маңызы бар қалалар (Астана және Алматы ққ.). 168 аудан (8 аудан
қалаларда), 174 ауыл кіреді.
Қазақстанға  өзінің  инвестицияларды  жүзеге  асыру  үшін  тартымды  бағыт  ретіндегі  по-
зицияларын нығайтуға мүмкіндік беретін негізгі факторларды қарастырайық:
1. Бай табиғи ресурстар.
Қазақстанның басты байлықтарының бірі – бұл оның пайдалы қазбалары. Алдыңғы қа-
тарлы  әлем  елдері  ғалымдарының  бағалауы  бойынша  Қазақстан  табиғат  ресурстарының
қорлары  бойынша  әлемде  алтыншы  орынды  алады,  бірақ  әлі  күнге  дейін  бұл  басымдықты
өзіне деген тиімділікпен пайдалана алмай келеді. Менделеев кестесіндегі 110 элементтен оның
жер  қойнауында  99-ы  анықталған,  70-і  барланған,  бірақ  әзірше  60  элемент  алынады  және
пайдаланылады. Кейбір ғалымдардың есептеуінше, Қазақстанның зерттелген жер қойнаулары
шамамен 10 триллион АҚШ долларына бағаланады. Табиғи ресурстар мен энергетика бойынша
Массачусетс технологиялық институтының (АҚШ) маманы, доктор Даниел Фаинның бағалауы
бойынша КСРО ыдыраған жылы (1991 жыл) КСРО ие болған хром рудасының 90%-ы, мыстың
26%-ы,  қорғасын  мен  мырыштың  33%-ы,  вольфрамның  38%-ы  Қазақстанда  болып  шықты.
Мұнда, сонымен бірге бұрынғы КСРО-дағы біздің республикамыздың үлесіне бариттер қор-
ларының – 82%, фосфориттердің – 65%, молибденнің – 29%, бокситтердің – 22%, асбесттің –
20%, марганецтің – 13%, көмірдің – 12% және т.б. келгенін қосқан жөн. Қазақстан – мұнай,
газ, титан, магний, қалайы, уран, алтын және басқа да түсті металлдардың қорлары бойынша
ең бай елдердің бірі. Әлемдік масштабта Қазақстан бүгінгі күннің өзінде вольфрамның ең ірі
өндірушісі болып табылады, ал оның қорлары бойынша әлемдегі бірінші, хром және фосфор
кендері бойынша – екінші, қорғасын мен молибден бойынша – төртінші, темір кенінің жалпы
қорлары бойынша Бразилия, Австралия, Канада, АҚШ, Үндістан, Ресей және Украинадан кейін
сегізінші орынды алады (16,6 млрд тонна).
Бүгінгі таңда Қазақстанға жоғары қызығушылықты АҚШ және Батыс Еуропа, сондай-ақ
Түркия, Иран, Пәкістан, Жапония және Қытай елдері танытаныты барлығына мәлім. Бұл, ең
алдымен, республиканың стратегиялық шикізат ресурстарындағы, бірінші кезекте, мұнай мен
газдағы, жоғары әлеуетімен түсіндіріледі.
Қазақстанда  бүгінде  бүкіл  оның  аумағында  дерлік  орналасқан  14  әлеуетті  алаптар  (бас-
сейндер) мәлім, онда әзірше мұнай мен газдың 160 кен орындары барланған, ал өндірілетін

24
мұнай қорлары 2,7 млрд тоннаны құрайды. Бірақ бұл кен орындарының барлығы дерлік, тұтас
алаптарды айтпағанда, пайдаланылады деп айтуға болмайды, ал оларды епті пайдалану және
эксплуатациялау жағдайында Қазақстан өзінің мұнай әлеуеті бойынша Сауд Арабиясына, Ку-
вейтке, Біріккен Араб Әмірлігіне дес бермес еді.
Соңғы  жылдардағы  ғарыштан  жасалған  түсірмелер,  сондай-ақ  жер  үстіндегі  зерттеулер
Батыс  Қазақстандағы  басты  әрекет  етіп  тұрған  Каспий  теңізі  жағалауындағы  мұнай  кен
орындары – Теңгіз, Қаламқас, Қаражаңбас – бар болғаны, ядросы Каспий теңізінің солтүстік
бөлігінде орналасқан, жалпы қорлары өте қомақты мөлшерлермен – 3–3,5 млрд тонна мұнай
және 2–2,5 трлн кубметр газ – бағаланатын, өте қуатты мұнай кенінің «шеті» ғана екендігін
болжауға мүмкіндік береді [2].
Осылайша,  барланған  және  құрлықтағы  болжанатын  қорларды  ескере  отырып,  елдегі
мұнайдың  сараптық  қорлары  6,1  млрд-тан  астам  тоннаны,  газ  қорлары  –  6  трлн  куб  метрді
құрайды,  оның  ішіндегі  ең  үлкен  жылдық  өндіріс  бар  болғаны  26,6  млн  тонна  мұнай  мен
8,2  млрд  куб.  метр  газды  (1991  ж.)  құрады  [1].  Ал  республиканың  меншікті  қажеттіліктері
әзірше тек 18–20 млн тонна мұнай мен 500 мың тонна жылына жағын майын, 16–18 млрд куб.
метр газ деңгейінде орналасқан. Қазақстанда бүгінгі таңда тек үш мұнай өңдеуші зауыт бар
және олардың да қуаттылықтары көп емес: Атырауда (1945 жылы салынған) жылына 5,2 млн
тоннаға 70-ші жылдары Павлодарда (8 млн тонна) және Шымкентте (6,2 млн тонна) салынған.
Сонымен  бірге  Павлодарлық  зауыт  толығымен,  Шымкенттік  –  жартысынан  көбін  өздерінің
мұнай өнімдерінің өндірісін осында бірыңғай мұнай құбырымен тасымалданатын сібір (Ресей)
шикі  мұнайынан  алады.  Қазақстанда  өндірілетін  шикі  мұнайдың  айтарлықтай  бөлігі  әзірше
Ресейге кетеді. Оның үстіне, көрсетілген зауыттарда, олар жоғары октанды бензин, электродты
кокс, мұнайбитум, күкірт өндіретіндігіне қарамастан, ашық мұнай өнімдерінің өндірісі 36–37%,
ал мұнайды қайта өңдеу тереңдігі – тек қана 48–50% құрайды.
Қазақстанда мыс және полиметалл кендерінің, никельдің, вольфрамның, молибденнің және
басқа да көптеген сирек және жер металлдардың әлемдік қорларының едәуір бөлігі орналасқан.
Қорлары  бойынша  Қазақстан  әлемдегі  алдыңғы  қатардағы  орындардың  бірін  алатын  темір,
марганец жіне хром кен орындары ерекше маңызды және әлемдік мәнге ие.
Бүгінгі Қазақстанда алтынның шамамен 300 маңызды кен орындары болжануда, олардың
ішінде  173-і  егжей-тегжейлі  барланған.  Олардың  арасында  зергерлік  сападағы  алмаздарды
беретіндері  де  бар.  Күрделі  инвестициялар  жасалғанда  Қазақстан  бірнеше  жылдарда-ақ
жылына 100 тонна алтын табуға шамасы бар, ал бүгінде өзінің жер асты қорларының тек 1%-ы
ғана табады және бұл оған әлемде 6-орында болуға құқық береді.
Оның аумағында 100-ден астан көмір кен орындары барланған, олардың ішіндегі ең ірілері,
қоңыр  көмір  қабаттарының  үлкен  қуаттылығымен  өзгешеленетін,  Екібастұз  кен  орны  және
кокстенген көмірлердің 50-ден астам млрд тонна қорлары бар Қарағанды көмір алабы болып
табылады. Жұмыстарының ең жақсы деген жылдары көрсетілген алаптар бар болғаны 131 млн
тонна тас көмір табатын.
Қазақстан химиялық шикізаттар қорларына да бай: калий және басқа да тұздардың, бо-
раттардың, бром қосындыларының, сульфаттардың, фосфориттердің, лак және бояу жасау өнер-
кәсібі үшін ең әр түрлі шикізаттың өте бай кендері бар. Полиметаллды рудалар құрамындағы
күкіртті колчеданның аса мол қорлары күкірт қышқылы мен экономика үшін өте маңызды басқа
химиялық  өнімдердің  өндірісін  кеңінен  ұйымдастыруға  мүмкіндік  береді.  Мұнай  химиялық
синтез өнімдерінің барлық дерлік түрлерінің (әсіресе, этиленнің, полипропиленнің, каучуктің),
синтетикалық жуу құралдары мен сабынның, азықтық микробиологиялық ақуыздың, химиялық
талшықтар  мен  жіптердің,  синтетикалық  қарамайлардың  және  пластикалық  массалардың,
цементтің өндірісі бойынша шектелмеген мүмкіндіктер бар.
Қазақстан шыны және фарфор-фаянс өнеркәсібі үшін өте бай шикізат ресурстарына ие.
Әлдеқайда сирек бағалы тастарды, ең әр түрлі құрылыс және қаптауыш заттарды оның жер
қойнауы мен таулары қамтиды. Қазақ жерінің басқа сарқылмас байлықтары деп минералды,
емдік, өнеркәсіптік және термалды суларын айтуға болады, олар әзірше кеңінен қолданысын
тапқан жоқ. Қазақстанның қорлар бойынша рейтингін қарауды ұсынамыз (2-сурет, б. 25).

25
Сурет 2 – Қазақстан қорлар бойынша Әлем рейтингінде
2. Қолайлы орналасуы.
Қазақстан  Еуразиялық  құрлықтың  жүрегінде  орналасқан,  бір  кездері  Қазақстан  аумағы
арқылы Ұлы Жібек Жолы өткен. Азия-Тынық мұхиттық аймақты Жақын және Орта Шығыспен
және  Еуропамен  байланыстыратын  негізгі  трансконтиненталдық  маршруттар  Қазақстан
арқылы өтеді. БРИКС «бестігінің» үш елі (Бразилия, Ресей, Үндістен, Қытай, Оңтүстік-Африка
Республикасы) Қазақстан жанында орналасқан: Ресей, Қытай және Үндістан (3-ші сурет).
3. Саяси тұрақтылық.
Тұрақтылық  пен  қоғамдық  келісушілік  қағидасы  салынған,  адам  мен  азаматтың  түгел
құқықтары  мен  еркіндіктерінің  тізімін  қамтитын  мемлекеттік  құрылыс  негізі  –  Қазақстан
Республикасының Конституциясы.
Сурет 3 – Қолайлы орналасуы
Қазақстан Республикасындағы адам құқықтары бойынша уәкілетті Асқар Шәкіровтің сөз-
дері бойынша: «Біздің еліміздің Негізгі заңы 1-бабының 2-тармағы Қазақстан Республикасы-
ның негізгі қағиадалары ретінде қоғамдық келісушілік пен саяси тұрақтылықты, барлық халық-
тың  игілігі  үшін  экономикалық  дамуды,  қазақстандық  отаншылдықты,  мемлекеттік  өмірдің
әлдеқайда маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен шешуді жариялайды. Көрсетілген
қа ғидалар оның базасында қабылдануы, өзгертілуі, жетілдірілуі, және маңыздысы құқықтық,
соның ішінде конституциялық, нормалары қолданылуы тиіс болатын құқықтың барлық қалған
құрылысы үшін іргелі негіз болып қызмет етеді».

26
ҚР-дағы адам құқықтары бойынша уәкілеттінің ойынша, тұрғындардың, этникалық, діни,
әлеуметтік, тілдік, саяси және басқа да біздің еліміздің жағдайындағы түрлі топтары арасындағы
қоғамдық келісушіліу маңызын бағалау мүмкін емес болатын, стратегиялық маңызды мәселе
болып табылады. Өз кезегінде, бұл қағида саяси тұрақтылықпен тығыз байланысты. Бүгінде
басқа  елдер  мысалында  біз  бүлдіргіш  құбылыстардың  қоғам  амандығына  қандай  теріс  әсер
ете тіндігін көре аламыз. Бұл, тұрақтылық – азаматтардың әл-ауқатын өсірудің және жеке құ-
қықтарды қамтамасыз етудің шешуші факторы екендігі туралы ойдың дәлелі ретінде қызмет
етеді.
Өркениеттердің бірнеше нысандарының қиылысында Еуразияның жүрегінде орналасқан
біздің  елдің  жағдайында  жоғарыда  баяндалғандар  ерекше  өзектілік  пен  мәнге  ие.  Елбасы
Н.Ә. Назарбаевпен Қазақстан халқына Жолдауында ұлттық бірлік, бейбітшілік пен біздің қо-
ғамдағы келісішулік елдің тәуелсіз дамуы жылдарында құрылған басты құндылықтардың бірі
ретінде әділ аталды. Аталған құндылықтарды қамтамасыз ету жай адамгершілік парыз ғана
емес, әрбір лауазымды тұлға мен ел азаматының конституциялық міндеті де [4].
Қазақстанның  сыртқы  және  ішкі  саясаттағы  жетістігінің  үлгілі  көрсеткіші  ретінде  рес-
публиканың  даму  бағыты  өміршеңдігіне  деген  әлемдік  қоғамдастықтың  сенімділігімен
шарттастырылған,  ҚР  2010  жылы  ЕҚЫҰ  (ОБСЕ)  төрағалығы  болып  табылады.  2010  жылы
желтоқсанда Астана қаласында өткен ЕҚЫҰ Саммиті – посткеңестік кеңістік тарихындағы ең
ірі форум.
4. Қолайлы бизнес-климат.
Қазақстан бизнесті дамытумен байланысты рәсімдерді жеңілдету бағытында ілгерілемелі
қозғалуда.
Қолайлы  бизнес-климат  айғағы  ретінде  бизнесті  реттеумен  байланысты  заңнаманы
объективті бағалауға мүмкіндік беретін және 185 елде қолданылатын, Әлемдік Банк пен Doing
Business Халықаралық қаржылық корпорацияның халықаралық рейтингі қызмет етеді. Берілген
рейтинг деректеріне сай 2015 жылы бизнесті жүргізу оңайылығы бойынша жалпы рейтингте
Қазақстан 77-орынды алды, соның ішінде «Инвесторларды қорғау» көрсеткіші бойынша – 25-
орын, «Салық салу» – 17-орын, «Кәсіпорындарды тіркеу» – 14-орында [3].
5. Инвесторлар құқықтарын қорғау.
Қазақстан  Республикасының  2003  жылғы  8  қаңтардағы  №  373-ІІ  «Инвестициялар  ту-
ралы»  Заңы  инвестордың  Қазақстанда  инвестициялық  қызметті  жүргізуінде  көтеруі  мүмкін
тәуекелдерді  минимумға  әкелуге  мүмкіндік  беретін  түрлі  кепілдіктердің  ұсынылуын  қа-
растырады.
Әлемдік  Банкпен  және  Халықаралық  қаржылық  корпорациямен  өткізілетін,  «Doing
Business (Бизнесті жүргізу)» жыл сайынғы зерттеуге сай 2015 жылы «Инвесторларды қорғау»
көрсеткіші бойынша Қазақстан 185 елдің арасынан 25 орынды алады.
4-суретте бүгінгі таңда Қазақстанда инвестициялық қызметті жүргізгенде инвестор үшін
берілетін кепілдіктер түрлері көрсетілген.
Сурет 4 – Қазақстанда инвестициялық қызметті жүргізгенде
инвестор үшін кепілдіктер түрлері
Ескертпе – Автормен құрылған.
Қазақстанда инвестициялық 
қызметті жүргізгенде
инвестор үшін кепілдіктер түрлері
Қазақстан Республикасы 
аумағында инвесторлар 
қызметін құқықтық 
қорғау кепілдігі
Табыстарды 
пайдалану 
кепілдіктері
Инвесторларға қатысты 
мемлекеттік органдар 
қызметінің 
жариялылығы
Мемлекеттендіру мен 
реквизицияда инвесторлар 
құқықтарының 
кепілдіктері

27
Қазақстан мен 48 ел арасында инвесторлар құқықтарын қорғаудың қосымша кепілдіктерін
ұсынатын, инвестицияларды өзара қорғау және ынталандыру туралы Келісімдер және Еура-
зиялық  экономикалық  қоғамдастық  шектеріндегі  бір  Келісім  жасалған:  кемсітушіліктен,
рек визиция  мен  мемлекеттендіруден  қорғау,  төрелік  келісімнің  болмауы  жағдайында  ин-
вестициялық дауларды халықаралық төрелік соттарда шешу құқығы.
6. Қазақстан Республикасында ТҰК болуы.
Заманауи  әлем  экономикасы  дамуындағы  ерекше  рөл  жаһандық  деп  аталатын  корпо-
рацияларға тиесілі. Бүгінде жаһандық трансұлттық корпорациялар халықаралық еңбек бөлі-
нісінің ең маңызды және әлдеқайда тиімді құралы болуда, ал нақты елдердің экономикалық
жетістіктері көбінде олардың осы корпорациялармен бақыланатын еңбек бөлінісінде, әлемдік
технологиялық тізбектерде қандай орын ала алатындарына тәуелді. ТҰК әлемдік өнеркәсіптік
өндірістің  шамамен  50%-ын  қамтамасыз  етеді  [4].  ТҰК-ларға  әлемдік  сауданың  70%-нан
астамы келеді, әрі осы сауданың 40%-ы ТҰК өз ішінде жүреді, яғни олар нарықтық бағалар
бойынша жүрмей, нарықтың қысыммен емес, аналық корпорацияның ұзақ мерзімді саясатымен
қалыптасатын  трансферттік  деп  аталатын  бағалар  бойынша  жүреді.  Өте  үлкен  ТҰК  кейбір
елдердің бюджеттерінен асатын бюджетке ие. Әлемдегі ең үлкен 100 экономикалардың ішінен
52 – трансұлттық корпорациялар, қалғандары – мемлекеттер. Олар аймақтардағы үлкен әсерді
көрсетеді, себебі кең қаржы құралдарына, қоғаммен байланысқа, саяси лоббиға ие.
Кесте 1 – Қазақстандағы ірі корпорациялардың негізгі түрлері
Корпорация түрі
Мысалдар
Корпорациялар саны
Ұлттық және
мемлекеттік
компаниялар
«Қазақойл» Ұлттық мұнай компаниясы,
«ҚазТрансОйл» мұнайды тасымалдау бойынша
Ұлттық компания, «Қазатомпром» Ұлттық атом
компаниясы, «Жібек жолы – Қазақстан» Ұлттық
компания, «КЕГОК» АҚ (электр желілерін
басқару бойынша, электрэнергиясын тасымалдау
және тарату бойынша қазақстандық компания),
«Қазақстан Темір Жолы» РМК, «Air Kazakhstan»
Ұлттық әуе тасымалдаушысы, «Қазақтелеком»
ААҚ, «Қазақстан Халық Жинақ Банкі» ААҚ,
Ғылым Академияларының Ұлттық орталықтары
15
Мемлекетпен
құрылған және жеке
жобалар бойынша
жекешелендірілген
акционерлік
компаниялар
«Испат-Кармет» АҚ, «Қазақмыс» Корпорациясы»
АТАҚ, «Казцинк» ЖШС, «Қазақстан Алюминийі»
ААҚ, «Өскемен титан-магний комбинаты» АҚ,
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ, «Ақтөбемұнайгаз»
АҚ, «Қазхром» АҚ, «Соколов-Сарыбай
таукен-байыту өндірістік бірлестігі» АҚ,
«Шымкентнефтеоргсинтез» ААҚ, «Шығыс
Қазақстан мыс-химиялық комбинаты» АҚ
Шамамен 40
Нарықтық өзінен
құрылу әдістерімен
құрылған жеке
корпорациялар
«Қазкоммерцбанк» ААҚ, «Қазақстан Каспийшельф»
АҚ, «Тұран Әлем Банк» АҚ, «Темiрбанк» АҚ,
«Нефтебанк» ААҚ, «Банк Каспийский» ААҚ,
«Нефтехимбанк» ААҚ
Шамамен 10
ТҰК Қазақстандық
бөлімшелері
«Тенгизшевройл» БК (Chevron),
«ҚазақстанКаспийшельф» АҚ және «OKIOC» АҚ
(Agip, BG, BP/Statoil, Mobil, Shell, Total, INPEKS,
Philips, ЛУКойл), «Харрикейн Кумколь Мұнай»
АҚ (Harricein), «Испат-Кармет» АҚ (LNM Group),
«Қазақстан Алюминийі» ААҚ және «Қазхром
ТҰК» АҚ (Trans World Group), «Қазақмыс»
Корпорациясы» АТАҚ (Samsung), «Казцинк»
ААҚ (Glencore International AG), «Алматы темекі
фабрикасы» АҚ (Philip Morris), «Coca Cola Almaty
Bottlers» АҚ (Coca Cola), «Альфа-Банк Қазақстан»
АҚ (Альфа-групп)
Шамамен 40

28
Трансұлттық корпорациялар жаһандастыруда үлкен рөл атқарады.
ТҰК  әлемдік  ғылыми-зерттеушілік  және  тәжірибелік-конструкторлық  зерттемелерде
(ҒЗТКЗ) өте салмақты рөлге ие. ТҰК үлесіне тіркелген патенттердің 80%-нан астамы келеді,
сонымен бірге ТҰК үлесіне ҒЗТКЗ қаржыландырудың шамамен 80%-ға келеді.
ТҰК  –  бұл,  мысалы,  Siemens  сияқты,  тек  өндірістік  компаниялар  ғана  емес,  сонымен
бірге  трансұлттық  банктер,  телекоммуникациялық  компаниялар,  сақтандыру  компаниялары,
аудиторлық компаниялар, инвестициялық және зейнеткерлік қорлар да.
7. ТШИ көлемі (5-сурет).
Қолайлы бизнес-климат және саяси тұрақтылық Қазақстанға ТШИ едәуір ағымына жағдай
жасады,  2005  жылдан  бастап  Қазақстан  196  млрд  АҚШ  доллар  сомасындағы  жалпы  ТШИ
тартты.
Бизнесті жүргізу үшін жасалған қолайлы жағдайлар арқасында Қазақстанға жұмыс істеуге
көп ұлтты және шетел компаниялары келді.
Сурет 5 – ТШИ жалпы сомасы, млн доллар
Ескертпе – ҚР Ұлттық банкінің ресми сайты.
8. Экономикалық өсім.
Ойластырылған саясат пен тартылған ТШИ нәтижесінде қазақстандық экономика тұрақты
қарқынмен өсуде. Өткен онжылдықта ЖІӨ 9 еседен астам ұлғайды (24,6 млрд-тан 231,9 млрд
долларға дейін).
Қазақстан, Әлем Банкінің жіктемесі бойынша, табыс деңгейі орташа елдер тобына кіреді.
Қазақстан халықтың жан басына шаққандағы ЖІӨ деңгейі бойынша ТМД елдері арасындағы ең
жақсы көрсеткіштердің біріне ие, 2014 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайы бойынша халықтың
жан басына шаққандағы ЖІӨ 13 612 АҚШ долларын құрайды.
9. Кедендік Одақ нарықтары.
Қазақстан, Ресей және Беларусь кеден одағы инвесторлар алдында сыйымдылығы 170 млн
адам болатын және жалпы ЖІӨ 2 трлн АҚШ долларын құрайтын нарықты ашады (6-сурет,
б. 29).
Қазақстанның бәсекелі артықшылығы Кедендік Одақтың басқа елдерімен салыстырғанда
әлдеқайда  қолайлы  бизнес-ортасы  болып  табылады.  Doing  Business  2013  Әлем  Банкінің
рейтингіне сай Ресей Федерациясы мен Беларусь сәйкесінше 112 және 58 орындарды алғанда,
Қазақстан 49 орынды иеленуде.
10. Индустриалды-инновациялық даму.
2010  жылы  Қазақстан  Республикасының  2010–2014  жылдарға  үдемелі  индустриалды-
инновациялық дамуы бойынша Мемлекеттік бағдарламасы қабылданды, оның негізгі мақсаты
экономиканы  әртараптандыру  және  оның  бәсекеге  қабілеттігін  жоғарылату  арқылы  тұрақты
және балансталған өсім болып табылады [5].
Біздің  еліміздің  қолайлы  инвестициялық  климаты  мен  беделі  туралы  қазақстандық
экономикаға  тартылған  инвестициялар  көлемі  куәландырады.  Қазақстан  Республикасының
Статистика  жөніндегі  агенттік  деректері  бойынша  1993  жылдан  бастап  2011  жылға  дейінгі
кезең  ішінде  қазақстандық  экономикаға  шамамен  146,7  млрд  АҚШ  доллар  тура  шетелдік
инвестициялар  (бұдан  әрі  –  ТШИ)  тартылды.  Қазақстан  Республикасына  ТШИ  ағымының
өсімі 2011 жылы 2010 жылға қарағанда 22,3% және 2009 жылға қарағанда 15,2%-ды құрады.

29
2012 жылы Қазақстан экономикасына шетелдік инвестициялардың (ТШИ) 22,5 млрд доллар
мөлшеріндегі  рекордтық  көлемі  тартылған  болатын.  ТШИ  ағымдарына  жасалған  талдауға
сай, 2012 ж. Қазақстан Түркиядан, Украинадан, Польшадан, Румыниядан, Беларусьтан және
Әзірбайжаннан  озды,  ТШИ  нетто-ағымы  бойынша,  сондай-ақ  халық  санына  келетін  ТШИ
ағымы бойынша көшбасшы болып табылады. Қазіргі уақытта ҚР-да құны 97 млрд 300 млн
доллар  болатын  шетелдік  инвесторлар  қатысуымен  300  инвестициялық  жобалар  жұмыс
істеуде [5].
Сурет 6 – Әлеуетті инвесторлар үшін артықшылықтар
Инвестициялық  тартымдылықты  жоғарылату  бойынша  іс-шараларды  жүзеге  асыру  ба-
рысында мемлекетпен белгілі бір нәтижелерге қол жеткізілді.
Қазақстанда  инвестор  көмек  алу  үшін  жүгіне  алатын  бірыңғай  институт  туралы,  ин-
вестициялық  мүмкіндіктер,  артықшылықтар  туралы  ақпарат  қамтылған,  ақпараттық  портал
дайындалған.
Инвесторлармен өзара қарым-қатынастарды жүйелендірілген бақылауды енгізу мақсаты-
мен  «инвестор  паспортын»  қалыптастыру  бойынша  жұмыстар  жүргізілуде.  Осы  паспортта
инвестор туралы және ағымдағы бірлескен жобалар туралы толық ақпарат қамтылатын болады.
Одан  басқа,  инвестициялық  базаны  кеңейту  үшін  келісімшарттық  мемлекеттік-жеке  се-
ріктестіктің  жаңа  үлгілері  ендірілді,  бұл  халықаралық  тәжірибеде  қолданылатын  кез  келген
келісімшарттар  түрлерін  құрастыруға  мүмкіндік  береді.  Мемлекеттік-жеке  серіктестік  қа-
ғидалары мемлекеттік меншік объектілерін басқаруға, ұстауға және мүліктік жалдауға тапсыру
кезінде пайдаланылатын болады.
Осылайша, инвестицияларды тартуды ынталандыру Қазақстанға технологиялар трансфер-
ті  негізінде  экономиканың  құрылымдық  қайта  құрылуына  және  жоғары  технологиялық
экспорттық-бағдарланған өндірістерді құруға мүмкіндік береді.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1  http://massaget.kz/forum/viewtopic.php?t=4849&p=30013.
2  Нурлихина Г.Б. К вопросу об иностранных инвестициях в Республике Казахстан //АльПари. –
2010. – № 2. – С. 77–80.
3  Официальный сайт Агентства Республики Казахстан по статистике: http://www.stat.kz.
4  17.01.2014  жылғы  «Қазақстандық  жол–2050:  бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ»  Қазақстан
Республикасының  Президенті  ұлт  Көшбасшысы  Н.А.  Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  Жолдауы:
//  http://  www.akorda.kz/ru/page/  page_215750_poslanie-prezidenta-respubliki-kazakhstan-n-nazarbaeva-
narodu-kazakhstana-17-yanvarya-2014-g#page.

30
5  Государственная программа по форсированному индустриально-инновационному развитию РК
на 2010–2014 годы: утв. Указом Президента Республики Казахстан 19 марта 2010 г. № 958.
6  Калдияров  Д.А.  Инвестиционная  политика  и  механизм  регулирования  инвестиционного  про-
цесса // КазУУ хабаршысы. – 2010. – № 2. – С. 7–11.
ӘDEBIETTER TІZІMІ
1  http://massaget.kz/forum/viewtopic.php?t=4849&p=30013.
2  Nurlihina G.B. K voprosu ob inostrannyh investicijah v Respublike Kazahstan //Al’Pari. – 2010. – №
2. – S. 77–80.
3  Oficial’nyj sajt Agentstva Respubliki Kazahstan po statistike: http://www.stat.kz.
4  17.01.2014  zhylғy  «Қazaқstandyқ  zhol–2050:  bіr  maқsat,  bіr  mүdde,  bіr  bolashaқ»  Қazaқstan
Respublikasynyң  Prezidentі  ұlt  Kөshbasshysy  N.A.  Nazarbaevtyң  Қazaқstan  halқyna  ZHoldauy:  //  http://
www.akorda.kz/ru/page/
page_215750_poslanie-prezidenta-respubliki-kazakhstan-n-nazarbaeva-narodu-
kazakhstana-17-yanvarya-2014-g#page.
5  Gosudarstvennaja programma po forsirovannomu industrial’no-innovacionnomu razvitiju RK na 2010–
2014 gody: utv. Ukazom Prezidenta Respubliki Kazahstan 19 marta 2010 g. № 958.
6  Kaldijarov D.A. Investicionnaja politika i mehanizm regulirovanija investicionnogo pro cessa // KazUU
habarshysy. – 2010. – № 2. – S. 7–11.

жүктеу/скачать 3,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: