«Вітчизняна наука: сучасний стан, актуальні проблеми та перспективи розвитку»

76 
«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
 
 
Алексей Елецкий
 
(Россия, Ростов
-
на
-
Дону)
 
 
LES PARTICULARITÉS DE LA FORMATION DE TURQUIE COMME UN CENTRE GÉOÉCONOMIQUE 
RÉGIONAL
 
 
Maintenant  la  Turquie  est  un  des  plus  brillants  représentants  dynamiques  des  pays  en  développement.  Sans 
aucun  doute,  la  Turquie  a  démontré  une  croissance  rapide  et  considérable  de  son  influence  économico
-politique  et 
commencé à former comme une puissance régionale. Une décennie de règne du Parti de la Justice et du Dév
eloppement, 
dirigé par R. Erdogan, peut être décrite comme un tournant véritable sous quelques aspects.
 
Tout  d'abord,  il  est  à  remarquer  que  le  progrès  économique,  fait  par  la  Turquie  pendant  cette  période,  est 
grandiose. Ce pays s’est transformé de celui de l'économie stagnante avec un haut niveau de corruption et qualité de vie 
relativement faible à l'un des des pays en développement plus dynamiques dans le monde. En ce moment la Turquie se 
place à la seizième place dans le classement des économies du monde à parité de pouvoir d'achat (PPA), alors qu’elle était 
encore  sur  21-
ème  position  il  y  a  10  ans.  Ainsi,  en  2010,  la  croissance  du  PIB  a  été  environ  9  pour  cent,  et  le  PIB  par 
habitant a augmenté approximativement en 3 fois depuis 2003.
 
Il est à remarque
r que dans le premier trimestre de 2011 la 
Turquie a été un leader de croissance du PIB parmi les états du G20 [1, p.1]. De meme que la Pologne, la Turquie s'est 
trouvée  parmi  les  états  qui  avaient  surmonté  avec  succès  les  effets  négatifs  de  la  crise  écono
mique  mondiale.  De  plus, 
selon  les  prévisions  tenant compte  de  l'état  actuel  de  l'économie  turque,  la Turquie  doit  entrer  dans  le  top  10  des  pays
-
leaders en termes de PIB pour 2023 [2]. 
On  peut  noter  que  contrairement  aux  pays  européens  classiques  (y  compris  la  Russie),  où  la  démographie  se 
caractérise  par  un  vieillissement  de  la  population  et  la  fécondité  faible,  la  Turquie,  avec  sa  population  de  75  millions 
d’habitants, démontre un taux de croissance élevée de la population  –
  1,36%  par  an.  Donc,  si  dans  l
es années 1970, la 
population de la république comptait seulement 35 millions d'habitants, celle
-
ci a plus que redoublé dans quarante ans [3]. 
Cependant,  meme  aujourd’hui,  quand  il  y  a  une  énorme  migration  turque  en  Europe,  le  gouvernement  turc  trouve 
nécessaire  de  continuer  à  encourager  la  natalité.  Si  à  l'heure  actuelle,  le  taux  de  fertilité  est  près  de  2,15%,  le  premier 
ministre P. Erdogan a déclaré à propos de la nécessité d'avoir au moins trois enfants dans un chaque famille. Alors, avec 
l’économie  croissante  impétueusement,  la  Turquie  bénéficie  d'un  important  potentiel  démographique  dont  les  états 
européens  et  ceux  de  la  Mer  Noire  de  la  region  sont  en  peine.  En  outre,  dans  le  contexte  de  croissance  rapide  de  la 
population, le triplement du PIB par habi
tant au cours de la dernière décennie semble un fait encore plus solide.
 
En dehors des réussites économiques, qui, certainement, sont un succès important, pendant les dernières années, 
la Turquie démontre d'une manière précise ses ambitions géopolitiques et géoéconomiques de plus en plus croissantes. 
Dans la seconde moitié du vingtième siècle, dans les circonstances de la Guerre Froide, la Turquie a été un satellite clef 
des  États
-
Unis.  L'importance  particulière  des  relations  bilatérales  a  été  déterminée  par  la  situation  géographique  de  la 
Turquie à la frontière sud de l'Union Soviétique. En outre, la Turquie se trouve juste à la proximité des centres principaux 
du 
Moyen-
Orient qui est traditionnellement une région des intérêts géopolitiques des états anglo
-saxons. De nos jours, tout en 
restant  membre  de  l'OTAN  et  un  partenaire  important  pour  les  États
-
Unis,  la  Turquie  commence  à  passer  une  politique 
étrangère  de  plus  en  plus  indépendante,  basée  sur  le  désir  de  réalisation  de  sa  position  unique  géopolitique  d’un  pont 
euroasiatique. En général, il y avait beaucoup de facteurs qui ont contribué à la révision des turcs de son lieu actuel à la 
communauté  mondiale:  nébulosité  des  espoirs  turcs  en  adhésion  à  l'Union  européenne,  la  perte  des  régions 
stratégiquement  i
mportantes  en  direction  du  sud  par  la  Russie  (comme  l'Ukraine,  le  Caucase  et  l'Asie  centrale),  la 
solidarisation  psychologique  avec  les  pays  islamiques  sous  le  règne  du  parti  des  conservateurs
-
musulmans  dirigé  par 
Erdogan et, finalement, les succès économi
ques de la Turquie elle-
même. Le cours politique et économique organisé par le 
gouvernement turc actuel permet de parler de la formation de la politique néo
-
ottomane en Turquie [4]. Bien sûr, il ne s'agit 
pas de la restauration de contrôle impériale sur de
 
vastes territoires, qui étaient contrôlées par les turcs autrefois, mais c’est 
un renforcement du pouvoir géoéconomique de Turquie dans ces régions. Par example, sur l'espace post
-
soviétique le rôle 
de la Turquie était très remarquable pendant et le confl
it russo-
américain en Géorgie en 2008 (on ne peut pas,
 
sûrement, 
considérer  le  gouvernement  fantoche  marionnette  de  Saakachvili  comme  une  force  indépendante),  quand  la  Turquie 
s'appuyant sur la doctrine de Montreux, n'a pas permis ses partenaires de l’OTAN
 d'envahir la Mer Noire avec les grands 
navires  de  combat.  Il  est  également  important  de  remarquer  qu’au  cours  des  dernièrs  temps  l’impact  économique  et 
politique de Turquie s’est renforcée de façon spectaculaire en Abkhazie( bien que elle n’a pas reconnu 
par les turcs comme 
un état indépendant). La Turquie soutient aussi activement l'Azerbaïdjan dans la question du Haut
-Karabagh, et avec cela 
en refusant catégoriquement de reconnaître le fait du génocide des arméniens de 1915 rehaussant les contacts avec l
es 
populations  des  éclats  Soviétiques  et  du  Turkestan  (l'idée  d'un  Grand  Touran),  soutient  activement  le  nationalisme  des 
tatars de Crimée, ainsi que celui des separatists des régions musulmanes de Ciscaucasie et de Volga en Russie. Tous ces 
exemples parle
nt de l’accroissement de l'influence turque dans la région post
-
soviétique et à la fois des signaux alarmants 
pour la Russie, qui doit maintenir ses positions dans cete région, au moins pour garder propre sécurité nationale.
 
Un  autre  domaine  important  de  l
'intérêt  géopolitique  et  géoéconomique  de  la  Turquie  est  la  région  de  Moyen
-
Orient.  Les  autorités  turques  ont  assumé  le  rôle  d'intermédiaire  dans  le  problem  iranien  en  déclarant  la  nécessité  de 
procéder à la poursuite des négociations. La Turquie était contre les sanctions unilatérales afin de parvenir à un refus de 
l'Iran de son programme nucléaire. Et bien que la médiation turque n'ait pas eu du succès, le poids de ce pays a augmenté 
dans  les  relations  internationales  [5].  En  outre,  la  Turquie  poursuit  un
e  politique,  associée  avec  le  soutien  de  l'autorité 
palestinienne  par  la  voie  diplomatique  et  par  autres  moyens.  Ces  efforts  ont  tendu considérablement  les  relations turco
-
israéliennes.En plus, la Turquie poursuit ses propres objectifs dans le conflit syrien, en déclarant la position proaméricaine 
sur cette question. La principale tâche géoéconomique de la Turquie est l’entraînement de la Syrie dirigée par un nouveau 
gouvernement fantoche, dans la sphère d'influence de ses propres intérêts en mettant en œuvre la politique néo
-ottomane 
à l'égard de son ancienne province.
 
Maintenant  on  peut  constater  que  la  Turquie  a  atteint  beaucoup  pendant  la  dernière  décennie.  Ce  pays 
euroasiatique a pris une place sûre parmi les autres puissances régionales du monde multip
olaire. En conclusion on peut 
remarquer que c’est un dévéloppement
 
économique ultérieur de la Turquie comme un pays émergent très prometteur 
qui 
déterminerait l’avenir de ses perspectives géoéconomiques.
 
 
Références
 
1.  Gross domestic product 2011, PPP. World Development Indicators database. World Bank. 21 December 2012. 

«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
77 
 
 
2. 
Chaumet M. Atterissage en perspective pour l’économie turque. (
http://www.pays-
emergents.com/html/presse_pg.php?xx_texte_id=181). 
3. 
Population total de Turquie. Perspective Monde. Université de 
Sherbrooke.(http://perspective.usherbrooke.ca/bilan/servlet/BMTendanceStatPays?codeTheme=1&codeStat=SP.POP.T
OTL&codePays=TUR&codeTheme2=1&codeStat2=SP.POP.TOTL&langue=fr). 
4. 
Амелина 
Я. 
Турция: 
региональная 
держава 
или 
«лучшее 
будущее»?.24.09.2009. 
(http://www.rosbalt.ru/main/2009/09/24/674836.html). 
5. 
Moïsi
  D. 
La  Turquie  :  puissance  régionale  ou  modèle  ?  16.04.2012.  (
http://lecercle.lesechos.fr/economie-
societe/international/europe/221145714/turquie-puissance-regionale-modele). 
 
Научный руководитель:
 
д.э.н., проф. Архипов А.Ю.
 
 
 
Жансая Жунисбекова, Тауекел Сандибеков
 
(Қызылорда, Қазақстан)
 
 
КҮРІШ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЛДЫҚТАРЫН ӨҢДЕУ
 
 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  халыққа  жолдауында:  «Болашақта  өркениетті 
елдердің алдыңғы қатарына ену бағдарламасына байланысты еліміздің шағын және орта кәсіпорындарының  жаңа 
даму  бағыттарын  айқындап,  шикізатты  қалдықсыз  тиімді  өңдеу  технологиясын  жетілдіру  мәселесін  қарастыру 
міндеттері  жүктелді»
-
деген  болатын.
 
Елбасының  жолдаулары  әдеттегідей  жетістік
-
терімізді  саралап,  келешегімізді 
бағдарлауға,  ең  бастысы–
 
баршамызға  ортақ  ұлы  мақсатқа  жетудің  дұрыс  жолын  бірлесе  айқындауымызға 
бағытталып  келеді[1].  Айқындалған  мақсаттар  әлеуметтік
-
экономикалық  әлеуетті  дамытудың  мүмкіндіктерінің  бірі 
деп қарастыра аламыз.
 
Қазақстанның  күріш  жармасын  өндіруде  80  пайызын  қамтамасыз  ететін  Қызылорда  облысында  күріш 
шаруашылығын  дамытуға  соңғы  жылдары  көптеген  миллион  қаржылық  ресурстар  көктемгі  егіс  жұмыстарын 
жүргізуге  несие  түрінде,  тура  инвестициялар  түрінде,  тұқым  өндірісіне  демеу  қаржы  беру  арқылы,  минералдық 
тыңайтқыштарды  алуға  және  басқаларға  жұмсалуда.  Қабылданған  шаралар  мен  ішкі  рыноктағы  күрішке  деген 
бағаның тұрақты өсуі өзіміздің күріш шаруашылығының бәсекеге қабілеттілігіне оң әсерін тигізді. Дақыл толығымен 
шығып,  өсіп
-
өну  кезеңдері  бойынша  пісіп
-
жетілді.  Бастапқы  кезде  күріш  дақылы  жабайы  жерлерге  себілді,  кейін 
күріш күрделі жерді тегістеу жұмыстарынан кейін егілетін болды. Өйткені, дақыл суда тұрып өсетін болғандықтан су 
атызда тегіс жатуы қажет, егер ол жер тегіс болмаса күріш қалыпты жағдайда өсе алмай, өнім аз алынатын болды. 
Айтылған  технологияның  қалған  түрлеріне  сүдігер  жырту,  дискілеу,  тырмалау  т.б,  жұмыстар  кіреді.  Осы  айтылған 
технологияны қолдану нәтижесінде күріштің республика көлемінде орташа өнімі 50
-
60 центнерге жетіп, кейде одан 
да  көп  өнім  алынып,  халқымыздың  әл
-
ауқатын  көтеру  бағытында  игі  жұмыстар  атқарылып,  еліміз  қол  жетімді 
табыстарға  кенелді.  Тамшылатып  суару  технологиясы  негізінде  Ы.Жақаев  атындағы  Қазақ  күріш  шаруашылығы 
ғылыми зерттеу институты ғалымдары шығарған Ару, КазНИИР
-
5 және Ресейдің Янтарь сорты себілді. Бұл сорттар 
әр  мезгілде  пісіп
-
жетіледі.  Мысалы,  Ару  сорты  85
-
90  күнде,  КазНИИР
-5  90-
100  және  Янтарь  114
-
117  күнде  піседі 
және  бұл  сорттардың  тұқымдастығы
 
да  әртүрлі  болды.  Атқарылған  жұмыс  қорытындысында  себілген  сорттардың 
физиологиялық  кезеңдері  бұзылмай,  бірқалыпты  тамшылатып  суару  негізінде  жетіліп,  өнім  берді.  Бұл  жаңалық 
республика және ТМД көлемінде болмаған жағдай. Тамшылатып суару кезінде дақылдың
 
тамыр жүйесі орналасқан 
топырақ қабатындағы ылғал және жылу жеткілікті болып, соның нәтижесінде қоректік заттарға, дақылдың дамуына 
қолайлы  жағдай  туды.  Соның  нәтижесінде  күріш  толық  пісіп,  өнім  берді.  Осы  орайда  пісіп  тұрған  күрішке  судың 
аздығын  көрсететін,  өсімдік  аурулары  және  өсімдіктің  дамуына  кері  әсер  ететін  басқа  құбылыстар  болған  жоқ. 
Сонымен  қатар,  алынған  өнім  табиғи  қалпында  сақталды.  Қолданылған  технология  нәтижесінде  жұмсалатын  су 
мөлшері ертеден қолданылып жүрген технологиямен салыстырғанда
 
1 гектарға есептегенде 10
-
15 есе аз жұмсалды 
және топырақтың тұздану, сортаңдану қаупі болмады [2]
. 
Бұл орайда тамшылатып суарудың тиімді екені айдан анық 
белгілі  болып  отыр.  Қорыта  айтқанда,  тамшылатып  суару  технологиясы  бойынша  біздің  дүние  жүзінде 
алғашқылардың бірі болып ғылыми нәтижелерге қол жеткізгендігімізді атап көрсетпекпіз.
 
Кластерлік  негізде  күріш  өндірісінің  дамуы  бірінші  кезекте  күріш  өңдеу  өнеркәсібінің  қалдықтарын  толық 
пайдалануға қайта бағдарлауды қарастырады: күріштің дән ұсағы, күріш ұнтағы, қауызы. Күріш өндірісінің бәсекеге 
қабілеттілігін  және  алынған  өнімдердің  сапасын  арттыруда  ұсақталған  күріштен  крахмал  өнімдерін  алу  үшін  терең 
өңдеу  мен  оның  қалдықтары  өндірісінің  маңызы  зор.  Күріш  салысын  өңдеу  кезінде  30%
-
ға  дейін  күріш  қалдығы 
болады.
 
Бүгінгі  таңда  дүниежүзінде  3,5  миллиардтан  астам  халық  күріш  тұтынады. Бағалы  өнімге  сұраныс  жылма
-
жыл артып келеді. Облыс диқандары елімізде дақылдың 85 пайызын қамтамасыз етеді. Сыр маржаны шетелдің 10 
мемлекетіне  экспортқа  шығарылады.  Олардың  қатарында  Ресей,  Украина,  Белоруссия,  Өзбекстан,  Қырғызстан 
сынды елдер бар[3]
. 
Крахмал өндіретін және оны сірнеге қайта өңдейтін ТМД елдерінде барлығы 16 кәсіпорын бар. 
Ұсақталған күріш дәнін спиртке өңдеу қымбат жабдықтарды қажет етпейді, өзіндегі бар шикізаттың көлеміне қарай 
әрбір  фермер  ондай  жабдықты  ала  алады.  Шикізаттың  құрамындағы  крахмал  ашытқымен  тікелей  спиртке 
өңделмейді.  Алдымен  шикізатты  солод  ферменттерімен  қанттандырады  да  қантты  сусло  алынады,  сонан  соң 
ашытады.  Ашытылған  массаны  спирт  алу  үшін  айдайды.  5%  кем  емес  крахмалы  немесе  қанты  бар  өнімнен  ғана 
спирт алынады. Бидай, сұлы, жүгері дәнінің құрамында 50
-
70% крахмал болса, арпада –
 
40%, күріш дәнінде –
 80%-
ға  дейін,  картопта  –
  20%-
ға  дейін,  қант  қызылшасында  –
  14-
22%,  жеміс
-
жидектің  көпшілігінде  –
  4-
18%,  сондықтан 
күріштен спирт өндіру жоғары рентабельді өндіріс болып табылады.
 
Спирт  алу  үшін  ұсақталған  күріштен  алынған  ұнды  және  күріш  салысын  өңдеуде  14%
-
ға  дейін  алынатын 
күріштің ұнтағын пайдалануға болады. 10 литр суға крахмалдылығына байланысты 4
-
8 кг ұн және 1,5
-
3 кг арпаның 
немесе  қара  бидайдың  солоды  алынады.  Солодты  өндірілген  және  ұнтақталған  арпаның  тұқымынан  алады.  10  кг 
күріш ұнынан немесе ұнтағынан 4,2 литр спирт алуға болады. Ресейден шығарылатын құны 2 мыңдай АҚШ доллары 
болатын  РУМ
-
3  қондырғысы  тәулігіне  50  литрден  артық  таза  спирт  шығара  алады.  Самогон  айдайтын  аппаратты 
толық жүктемелегенде де күн сайын 500
-
600 литр ашытпа қажет. Бұл әрине өнеркәсіптік өндіріспен теңесе алмайды, 
бірақ  шаруа  қожалықтарының  мүмкіндіктеріне  толық  жарайды  және  маусымдық  шикізатты  өңдеу  көп  уақытты 
алмайды
. 
Мұндай  қондырғылар  ауыл  шаруашылығы  тауар  өндірушілері  үшін  қажет  нәрсе,  себебі  олар 

78 
«Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячелетия в странах СНГ»
 
 
 
шаруашылықты  тиімді  және  үнемді  жүргізуі  үшін  көптеп  қалатын  ауыл  шаруашылығы  шикізаттарын  қалдықсыз 
өңдеуге мүдделі болады.
 
Күріш  майы  майлықышқыл  құрама  бойынша  тәуір  тамақ  (салат)  майларының,  яғни  арахис,  оливка  және 
басқалары сияқты түрлеріне жатады. Тазартылған түрінде бұл май кондитер заттарын, майонез, әр түрлі салаттар 
мен  соустар  дайындауға  пайдаланылады.  Күріш  майының  өндірісі  АҚШ,  Жапония,  Индия,  Пәкстан,  Қытай  және 
басқа  да  елдерде  жолға  қойылған.  Бұл  майды  алуда  шикізат  есебінде  күрішті  сорттау  өндірісінде  қалдық  болып 
есептелінетін  күріш  ұнтағы  пайдаланылады.  Өкінішке  қарай,  осы  уақытқа  дейін  елімізде  мұндай  қалдықтарды 
өңдейтін  кәсіпорындар  жоқтың  қасы.  Күрішті  өңдегеннен  кейін  алынатын  күріштің  ұнтағы  және  басқа  да  қосымша 
өнімдер  мал  шаруашылығында  тек  құрама  жем  есебінде  пайдаланылады.  Күріштің  ұнтағын  осылай  пайдалану 
экономикалық жағынан тиімсіз және де оларды сақтауда тез бұзылатын болғандықтан қосымша өңдеуді қажет етеді.
 
Косметикалық  бұйымдардың  маңызды  компоненттеріне  мал  және  өсімдік  өнімдерінен  алынатын  балауыз 
жатады.  Косметикалық  бұйымдардың  ассортиментінің  ұлғаюына  байланысты  табиғи  және  жасанды  жолмен 
алынатын  әртүрлі  балауыздардың  өндірісі  жыл  сайын  дамуда.  Күріш  ұнтағынан  алынған  майда  5%
-
ға  дейін  күріш 
балауызы  болады.  Жалпы  өсімдіктен  алынатын  табиғи  балауыздың  аз  болуы  отандық  косметика  өнеркәсібінің 
кеңеюіне  теріс  ықпал  етуде.  Негізінен  парфюмерлік  өнімдердің  негізгі  ингредиенті  болып  шет  елдерден  әкелінетін 
қосымшалар,  мысалы  –
 
карнауб  балауызы  қолданылады.  Ал  күріш  балауызының  сапасы  жөнінен  карнауб 
балауызынан кем түспейді. Күріш ұнтағынан май және балауыз алудың технологиясын әзірлеу және енгізу кондитер, 
медициналық  препараттар  және  парфюмер  өнеркәсібі  үшін  шикізаттың  көбеюіне  және  нан  өңдейтін 
кәсіпорындардың қалдықтарын тиімді пайдалануды кеңейтеді. Сонымен бірге қалдықтардан өндірілген күріш майы 
азықтық  және  техникалық  мақсаттарға  да  қолданылады.  Осы  технологиялық  процестегі  екінші  өнім  (шрот)  ұзақ 
мерзімге  сақтауға  жарайтын  дайын  мал  азықтық  компонент  болып  есептелінеді.  Дайындалып  ұсынылатын  күріш 
балауызының  технологиясы  қалдықтардан  тек  Қызылорда  нан  комбинатында  ғана  (30  мың  тонна  күріш  ұнтағы)  3 
мың тоннадан астам күріш майы және 100 тоннадан кем емес күріш балауызы алынады.
 
Күріш  салысын  өңдеу  кезінде  12
-14%-
ға  дейін  алынатын  күріш  қауызын  пайдалану  перспективалы  болып 
есептелінеді, себебі одан жылу өткізбейтін және құрылыс материалдары мен электрон өнеркәсібінде қолданылатын 
кремний  алынады.  Жыл  сайын  өзінің  құрамында  15%  кремний,  80%  органикасы  және  5%
-
ға  дейін  калий,  магний, 
фосфоры  және  калцийі  бар  5,0  мың  тоннаға  дейін  қауыз  жиналады.  Қауыздың  құрамындағы  кремнийдің  жоғары 
болуы оны күріш үшін тыңайтқыш ретінде кәдеге жаратуға негіз болады.
 
Күріш сабанының құрамында 50%
-
ға дейін целлюлоза, 11,7% –
 
лигнин, минералдық заттар (көбіне кремний 
қышқылы) 14,6% болады.
 
Өңдеуші өнеркәсіптің тез дамуы үшін бірінші кезекте жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын Қызылорда 
облысында  жұмыс  істеп  тұрған  бизнес
-
инкубатор  негізінде  технологиялық  бизнес  пен  ғылымды  қажет  ететін  және 
инновациялық  кәсіпкерлікті  дамыту  мақсатында  кішігірім  өндірістерді  құру  қажет.  Қызылорда  облысында  күрішті 
инженерлік
-
тегістелген  күріш  жүйесі  әзірленіп,  игерілгеннен  бері  қолданылатын  жалпы  қабылданған  технология 
бойынша өсіреді.
 
Қазіргі  дүниежүзілік  барлық  жақсы  аналогтар  сияқты  Арал  202  мен  Арал  4  сорттарының  артықшылығы 
олардың  тегіс  қауыздылығы  мен  қылтықсыздығы.  Дәннің  жақсы  төгілуі,  олардың  жоғары  көлемдік  салмағы  күрішті 
себетін,  жинайтын  техникалардың  және  күріш  өңдейтін  кәсіпорындардың  механизмдерінің  тиімдірек  жұмыс  істеуін 
қамтамасыз  етеді  және  отандық  күріш  өндірісінің  бәсекеге  қабілеттілігін  арттырады.  Алдағы  жылдарда  күріш 
шаруашылығын  күріштің  жаңа  өнімдірек  сорттарына  ауыстыру  жоспарланып  отыр.  Қызылорда  облысының  күріш 
өсіруші аймағында 5
-
7 жыл интервалмен сорт ауыстыруды ырғақтылықпен енгізуді және қазақстандық Арал өңірінде 
шағын аудандастырылған тәжірибеге өту қажет. Қолайлы экологиялық жағдайда  да әр  шаруашылықта 25
-
30% тез 
пісетін сорттың үлесі бар кем дегенде 2 сорт өсіру ғылыми негізделген болып саналады. Арал өңірінде экологиялық 
қолайсыз  жағдайда  бұл  көрсеткіш  40
-45%-
ға  дейін  өседі.  Шаруашылықтарда  өсірілетін  сорттың  бірнеше  болуы 
бірден  піскен  күріштің  көп  егісін  жинауда  көп  шығын  әкеледі,  себебі  күріш  өнімінің  биологиялық  пісіп  жетілуі  12
-15 
күнге ғана сақталады.
 
Қызылорда  облысының  күріші  Қытай  және  Үндіқытай  елдерінің  күріштеріне  қарағанда  Ресей  және  басқа 
ТМД елдерінің рыногында, сонымен бірге Шығыс Еуропада бәсекеге қабілетті болып табылады. Қызылорда облысы 
–
 
елдің негізгі күріш өсіретін аймағы. Алдағы уақытта Қызылорда облысында күріш өндірісін тұрақты дамытуға жету 
үшін өндірістің қазіргі ресурс үнемдейтін технологиясын енгізу, ішкі және сыртқы рыноктарда бәсекеге қабілеттілігін 
арттыру  үшін  күріш  және  оның  қалдықтарын  өңдеу;  егіншіліктің  экологиялық  қауіпсіздігін  арттыру  негізінде  күріш 
өндірісі  мен  өткізудің  тиімді  жүйесін  қалыптастыру,  облыстың  су  және  жер  ресурстарын  сақтау  және  қалпына 
келтіру;  күріш  шаруашылық  кешенін  мемлекеттік  басқаруды  оңтайландыруымыз  керек.  Болашақта  ел  қамбасын 
алтын дәнмен толтырып отырған Сыр диқандары әле де толағай табыстарға жететініне сенімім мол.
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер:
 
1. 
Назарбаев Н.А. 2006 және 2007 жж. Жолдауы.
 
2. 
«Егемен Қазақстан»
 
газеті
 
, жұма, 14 желтоқсан 2012жыл.
 
3. 
“Айқын” газеті. Күрішті ел –ырысты ел. 27 қазан 2011жыл.
 

жүктеу/скачать 9,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: