«Вітчизнянанаука: сучаснийстан,актуальніпроблемитаперспективирозвитку»

236 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

 

 

 

Айкерим Мурзалиева, Абушарип Мергенов,

 

Раушан Карабалаева

 

(Жезказган, Казахстан)

 

 

ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА БОЛАШАҚ МАМАНДЫ ТИІМДІ ДАЙЫНДАУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ

-

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ

 

 

Ғылымның және технологияның қазіргі жағдайын бейнелейтін іргелі білім беру болашақ мамандардың тек 

тәжірибені  белсенді  қабылдауды  ғана  емес,  сонымен  бірге  интеллектуалдық  шығармашылық  қабілеттілігін 

анықтайды.  Білім  берудің  осындай  түріне  қазіргі  жоғары  оқу  орындары  бағытталған.  Болашақ  мамандардың,  яғни 

студенттердің  зерттеу  біліктерін  меңгеру  қажеттілігі,  бір  жағынан,  Мемлекеттік  стандарттың  талаптарымен 

айқындалады, онда бітірушің осы кәсіби аспектісі нақты анықталған; екінші жағынан, қазіргі мамандардың кәсіби іс

-

әрекетімен  айқындалады.  Мысалы,  педагогтардан  болашақ  мамандарды  дайындауда  іс

-

әрекеттің  шығармашылық 

табиғатына сәйкес соның ішінде оны ұйымдастырудың мәселесіне ғылыми тұрғыдан қарауға білім беру үрдісін зерттеу 

білігін талап етеді. Сондықтан да жоғары оқу орындарының студенттерін зерттеу жұмысы процедурасымен таныстыру 

керек,  оны  өткізудің  дағдыларын  қалыптастыру  маңызды.  Мысалға,  оқыту  барысында  зерттеушілік  білігін 

қалыптастыру. Ол кафедраның ғылыми

-

зерттеу жұмысына студенттің қатысуы барысында қалыптасады. Соңғысына 

студенттерді  бағыттары  мен  кафедра  педагогтарының  ғылыми  жұмысы  ерекшеліктері  тақырыпшасымен  кеңінен 

таныстыру  ықпал  етеді,  оларды  проблемалық  топтарға  қатыстыру,  табысты  зерттеу  жұмысын  жүргізетін 

оқытушыларға 1

-

ші курстан бастап «бекіту» ретінде анықтаймыз.

 

Осы бағыттағы тиімді жұмысты қамтамасыз етудің бірінші шарты

 

ретінде бүкіл кәсіби дайындықтың жүйесін 

асыру барысындағы зерттеушілік білімдердің тиімді қалыптасу процесінің үздіксіздігі мен тұтастығын ерекше айтамыз. 

Оған  аудиториялық  сабақ  пен  студенттің  өзбетінше  жұмысы  (студенттің  оқу

-

зерттеу  жұмысы  мен  ғылыми

-

зерттеу 

жұмысы),  аталған  біліктерді  саналы  және  шығармашылық  меңгерудегі  түрлі  әдістер  мен  тәсілдерді  пайдаланумен 

байланысты тәжірибе жатады.

 

Зерттеу  біліктерін  қалыптастырудың  маңызды  шарты  ретінде  зерттеу  іс

-

әрекетінің  мотивациясы  болып 

табылады: қызығушылықтарын қалыптастыру, зерттеу жұмысы қажеттілігін, кәсіби өсу үшін зерттеу біліктер жүйесін 

меңгерудің маңыздылығын негіздеу. Мысалға, осы жұмыстың бастамасы ретінде 1

-

ші курстан бастап, «Мамандыққа 

кіріспе» деп аталатын курс

 

ұйымдастырылады, оның барысында кәсіби іс

-

әрекеттің ерекшелігі мен шығармашылық 

сипатын  ашуға  болады.  Практикалық  сабақтарда  өзін

-

өзі  тану,  өзіндік  қызығушылықтары  мен  қабілеттерін  талдау, 

олардың  таңдаған  кәсіпке  сәйкестілігін  анықтау  үшін  жағдайлар  жасалынады.  Конференцияға  рефераттарды 

дайындау  барысында  студенттер  жаңашыл

-

зерттеушілердің  жетістіктерімен  танысады,  шартты  түрде  айтқанда, 

«өзіне  салып  көреді»  шеберге  лайықты  кәсіби  біліктер  мен  тұлғалық  қасиеттерді  дамытады.  Оның  барысында 

келесідей  зерттеу  біліктерін  меңгеру  қажеттілігін  саналы  түрде  ұғынады,  бар  тәжірибені  талдау,  проблеманы 

тұжырымдау, өз жұмысының нәтижесін жүйелеу сияқты білігі.

 

Аталған  біліктердің  қалыптастыру  мен  зерттеу  жұмысына  қызығушылықты  тудыру  шарасына  түрлі  кәсіби 

жағдайларды  талдау  мен  диагностикалауды  өткізу,  жоғары  курс  студенттерімен  орындалатын  тапсырмалардың 

зерттеушілік  сипаты  және  т.б.  басқа  әдістері  жатады.  Сонымен  қажетті  білімдер  жүйесі  және  қалыптасқан  зерттеу 

біліктерімен бірге зерттеу іс

-

әрекетіне оң көзқарастың

 

болуы болашақ маманның тиімді кәсіби іс

-

әрекетке дайындығын 

қалыптастырады.

 

Екінші шарты

 

жоғары оқу орындарындағы студенттердің кәсіби

-

тұлғалық мәдениетін қалыптастыру болады. 

Болашақ  маманның  кәсіби  дайындаудың  тиімділігі  сонымен  бірге  жүйелілік

-

құндылық

 

көзқарасы  тұрғысынан 

қарамақайшылықтардың  талдауын  жоғары  білім  берудің  қазіргі  жүйесінің  талдауын  талап етеді.  Маманның  кәсіби

-

тұлғалық мәдениеті оның іс

-

әрекетінің бүкіл жүйесін қамту керек. Осыған орай жоғары оқу орындары студенттерінің 

білімберу  мазмұнын  қалыптастыруда  жүйелілік

-

құндылықтық  көзқарасы  өзекті  болады.  Болашақ  маманның 

мәдениетін  қалыптастыру  проблемаларын  тиімді  шешу,  оның  әлеуметтік  қасиеттерін  дамыту,  оқу

-

тәрбие  және 

ұйымдастырушылық  жұмысты  талдау,  теориялық  және  нақты

-

әлеуметтік  зерттеулердің,  тұлғалық  және  мәдениет 

теориясы нәтижесін жалпылау негізінде анықтаймыз. Мәдениет білімберушілік құндылық ретінде студенттерді дамыту 

мен  тәрбиелеуде  тұрмыстың,  ойлаудың,  сауықтырудың  мәдениетінде,  қатынасында,  қарым

-

қатынасында, 

дүниетанымдық мәдениетінде, эстетикалық іс

-

әрекетінде көрініс береді.

 

Бұл  жерде  маңыздысы  –

 

болашақ  маман  тұлғасының  мәдениеті  қалыптасуының  механизмдерін  зерттеу 

мақсатты  түрде  ұйымдастырылған  жоқ,  бірақ  дамытушылық  білім  беру  мен  мәдениеттің  аспектілері  қаралады. 

Олардың  өзара  байланысы  мен  өзараауысуы  қаралады.  Осыған  орай  болашақ  маманды  дайындау  жүйесінде 

студенттердің  үнемі  өз  кәсіби  дәрежесін  көтеру  қабілетін  дамыту  шеңберінде  жүйелілік

-

құндылық  көзқарасының 

маңыздылығы оқу

-

тәрбие процесі барысында анықталады. Осыған байланысты жоғары кәсіби білім беру іс

-

әрекет 

ретінде  қарастырылады,  оның  мақсаты  –

 

болашақ  маманның  интеллектуалдық

-

адамгершілік  тұлғасын  дамыту, 

тұлғалық өсуінің қамтамасыз ету ретінде анықтаймыз.

 

Болашақ  маманды  дайындаудағы  жүйелілік

-

құндылықтық  көзқарасы  жүйе  ретінде  түсініледі,  ол  жаңа 

ғасырдың мәдени және гуманистік құндылықтарын есепке алу негізінде құрылады: субъектіліктің, диалогиялықтың, 

дамытушы  бағыттылықтың,  кіріктірушіліктің,  іргеліліктің,  үздіксіздіктің.  Сонымен,  қазіргі  білім  беру  парадигмасын 

әлеуметтік

-

тұлғалық,  тұлғаға

-

бағдарлаушылық,  гуманистік  білім  беру  анықталады.  Университеттік  білім  беруде 

әдетте  парадигманың  келесі  өзгермелі  түрлері  айтылады:  мәдени

-

құндылықтылық  парадигмасы,  академиялық 

парадигмасы,  кәсіби парадигмасы,  технократиялық  парадигмасы,  гуманистікпарадигмасы.  Жетекші  білім  берушілік 

парадигмасының  әсерімен  университеттік  білім  берудің  басқа  моделдері  қалыптасады:  а)  дәстүрлі  немесе 

классикалық; б) рационалистік [1].

 

Зерттеудің  методологиясы  білім  берудің  жүйелілік

-

құндылықтық  парадигмасы  шенберінде  болашақ 

маманның  тұлғалық  жаңа  құрылымдары  пайда  болуы  мен  дамудың  тенденциялары  мен  кәсіби  білім  берушілік 

жағдайларын анықтау мен зерттеуінің іске асуымен түсінеміз, олар ғылыми көзқарастар жүйесіне негізделеді:

 

1. 

Акмеологиялық  –

 

кәсіби  дайындық  барысындағы  табиғи  және  әлеуметтік

-

мәдени  факторлар 

интеграциясын анықтауға мүмкіндік беретін сыртқы басқарудан ішкі басқаруға өту негізіндегі көзқарастар жүйесі.

 

2. 

Мәдениеттілік  –

 

маманның  интеллектуалдық

-

адами  қабілеттерін  дамытуға  бағытталған  іс

-

әрекеттің 

мазмұндық компонентінің бағытталу негізіндегі, мәдени

-

білімберу іс

-

әрекеті дамуының сыртқы қалыптасуы мен ішкі 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

237 

 

 

дамуының мақсаты мен мазмұнын, тәсілдері мен нәтижелерін өзіндік анықтауына бағытталу негізіндегі көзқарастар 

жүйесі.

 

3. 

Тұлғалық  –

 

мәдени  және  кәсіби  аспектіде  өзіндік  ұғыну  субъективтілігіне  қарай  мамандықты  игеру 

барысындағы  болашақ  мамандыққа  қатынасын  бейнеленуі  негізіндегі  көзқарастар  жүйесі.  Кәсіби  мәдениетті  игеру 

үрдісі мәдениеттің объективтіліктен субъективтілікке ауысу негізінде түсіндіріледі. Е.В.Бондаревскаяның пікірінше, бұл 

процесс, оның барысындағы кәсіби мәдениетінің моделі бойынша студенттермен айқындалып, кәсіби іс

-

әрекет пен 

мінез

-

құлықтың  тұлғалық  моделіне  айналады.  Сондықтан  да  тұлғалық

-

шығармашылық  аспектісі  кәсіби  мәдениетті 

игерудің механизмімен түсіндіріледі. Ол өздігінен дамитын субъектінің маман ретіндегі тұлғалық өзекті қасиеттерін 

анықтаудың  шығармашылығы  актісі  болып  анықталады.  Осымен  қоғам  өзінің  соңғы  нәтижесінде  өзіндік  мақсатқа 

бағытталған жан

-

жақты дамуына бағдарланған адамды қажет етуі түсіндіріледі.

 

4. 

Аксиологиялық –

 

осыған сәйкес мәдени

-

білімберушілік білімдердің пайда болу процесі негізінде кәсіби 

іс

-

әрекетке  болашақ  маманның  құндылық  қатынастары  жүйесімен  анықталуы  негізіндегі  көзқарастар  жүйесі. 

«Мәдениет» ұғымын зерттеудегі аксиологиялық көзқарастың негізінде түрлі мәдениеттің іргесі ретінде құндылықтарды 

түсіну жатыр (А.И. Арнольдов, Ю.И. Еимов, Л.Н. Коган, В.П. Тугаринов, Н.З. Чавчавадзе). Осы авторлардың пікірінше, 

«мәдениет жоғары және кең

 

мағынасында еңбектің нәтижесі болады –

 

шығармашылық, өзгермелі және өзіндік жаңару 

іс

-

әрекетінің  өнімі...құндылықтар  әлемі»  [2].  Мәдениетпен  байланысты  осы  көзқарас  тағы  бір  бағытпен 

толықтырылады.  Өйткені  мәдениет  және  оның  мағынасы  өзбетінше  қарастырылып  қана  қоймай,  ол  тек  адамның 

шығармашылық  іс

-

әрекеті  арқылы  өз  болмысын  анықтайды.  Сондықтан  да,  «мәдениеттің  нағыз  мазмұны 

шығармашылық  іс

-

әрекетпен  анықталып,  оның  барысында  рухани  құндылықтар  қалыптасады»  [3].  Ал  В.С.Библер 

мәдениет  ұғымын  шығармашылық

 

пен  еркінділікті  жүзеге  асыру  ретінде  адам  болмысының  мәнін  ашу  үшін 

пайдаланады [4]. Адамның шығармашылық белсенділігі іс

-

әрекет тәсілдерінде көрініс береді. Осыдан мәдениет адам 

дамуының өлшемі болып анықталады, ол адамдардың бүкіл тарихы барысындағы олардың қоғамдық өміршеңдігінің 

игерілген  құндылықтардың  көлемі  ретінде  сипатталады.  Солайша  мәдениет  адамның  осы  құндылықтарға 

бағытталуының  тәсілі  болады.  Мәдениеттің  іс

-

әрекет  тәсілдерінің  жиынтығы  ретінде  қаралуы  жүйелілік

-

технологиялық  көзқарастың  негізін  құрайды.  Осындай  мәдениетке  қатысты  қарастырылған  анықтамалар  мен 

көзқарастар  культорологияда  және  кәсіби

-

педагогикалық  мәдениетіне  арналған  зерттеулерде  қаралған.  Кәсіби

-

педагогикалық мәдениетті зерттеудің аксиологиялық аспектісі Е.Н. Шиянованың еңбектерінде жетекші педагогикалық 

оймен өрнектеліп, педагогикалық құндылықтар жиынтығының сипаттамасы ретінде қаралып, тікелей педагогикалық 

іс

-

әрекетте жүзеге асырылатын және тұтас педагогикалық үрдіске кірістірілетін [5]. Біз осылайша Е.Н. Шиянованың 

пікірімен толығынан қосыламыз, болашақ маманның жаңару, шығармашылық

-

коммуникативті іс

-

әрекеттердің негізін 

кәсіби

-

педагогикалық мәдениет құрайды, ол тиімді іс

-

әрекеттер тәсілдері мен жолдарын кіріктіреді.

 

Сонымен, біздің пайымдауымыз бойынша, мәдениеттің адамның шығармашылық іс

-

әрекеті ретінде қаралуы 

болашақ маманның кәсіби тұлғалық

-

шығармашылық көзқарасының негізін құрайды.

 

5. 

Іс

-

әрекеттік  –

 

студенттердің  кәсіби  білігін  қалыптастыру  мақсатында  студенттерді  кәсіби  ойлау  мен 

әрекет етуге тарту негізіндегі көзқарастар

 

жүйесі.

 

Осы  моделдің  негізінде  студенттерді  дайындау  барысында  кәсіби

-

тұлғалық  мәдениет  қалыптасуының 

құрылымдылық компоненттерін анықтаймыз:

 



 

Мотивациялық –

 

болашақ мамандардың жоғары оқу орындарының білім беру үрдісіне кіруді қамтамасыз 

ететін қажеттіліктерді, мотивтерді, қызығушылықтарды қамтиды;

 



 

Бағдарлаушылық

 

–

 

іс

-

әрекеттің  танымдылық  және  өзінің  адамгершілік  –

 

интеллектуалдық  жетілуінің 

жоспарлау мен жобалаудың мақсатын анықтауды қамтиды;

 



 

Бағалаушылық  –

 

іс

-

әрекет  нәтижелерін  кәсіби

-

тұлғалық  мәдениетті

 

қалыптастыру  шенберіндегі, 

орындалатын міндетпен салғастыру негізіндегі әрекеттердің орындалуының барысы туралы кері ақпаратын жүйелі 

алу мазмұнын қамтиды;

 



 

Мазмұндық

-

операционалдық  –

 

екі  өзарабайланысты  бөлімдерден  тұрады:  жетекші  білімдер  жүйесі 

(теория,

 

заңдылықтар,  фактілер,  көзқарастар)  және  оқудың  тәсілдері  (ақпарат  алудың  құралдары  мен  білімдерді 

қолдану);

 



 

Еріктілік,  зейінді  –

 

ерікті  түрде  назар  аудару  тұрғысынан  мәдени  құндылықтарды  игеру  бойынша 

әрекеттердің эмоционалдық жағын қамтиды.

 

Біздің  зерттеуміз  бойынша  жоғары  оқу  орындарында  осы  моделдің  табысты  жүзеге  асуының  келесі 

кіріктірілген үрдістер ықпал етеді: арнайы пәндердің өзара байланыстылық үрдісі; осы пәндердің практикалық және 

шығармашылық

-

теориялық өзара әрекет үрдісі; жоғары оқу орындарында тұтас білім беру кеңістігін құру негізіндегі 

тәжірибемен  алмасу үрдісі. Ал  жоғары оқу  орындарында  болашақ маманды  дайындау  үрдісінің  мәдени  білім  беру 

аспектісін  дамытудың  моделі  өзін

-

өзі  дамытуды,  өзін

-

өзі  жетілдіруді,  өзін

-

өзі  басқаруды,  өзін

-

өзі  танып  білу  мен 

анықтауды, толеранттылықты, кәсіби этиканы т.б. компоненттерді құрайды.

 

 

Әдебиеттер:

 

1. 

Введение в педагогическую деятельность:  Учеб.  пособие  для студ.  высш.  пед.  учеб

. 

заведений.  М.:  Академия, 

2002. С. 66.

 

2. 

Джакупов М.С.Управление познавательной деятельностью студентов в процессе обучения. –

 

Алматы, 2002

 

3. 

Полянский  В.С.

 

Теоретические  основы  психолого

-

педагогического  сопровождения  обучаемых.//  Инновации  в 

образовании. 2001, № 3

 

4. 

Кузьмина Н.В. Психологическая структура деятельности учителя и формирование его личности // Ленинград, ЛГУ, 

1999 

5. 

Кудайкулов  М.А.  Дидактичесик  проблемы  формирования  основ  профессионально

-

методических  умений  у 

будущего учителя, Киев, 2000

 

 

 

 

 

 

 

 

 

238 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

 

 

 

Раугаш Нурмаганбетова, А.И.

 

Асанов, С.Б. Калиев

 

(Жезказган, Казахстан)

 

 

ЖОҒАРҒЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ

 

 

Жоғарғы сынып қатарына 10

-

11 сыныпта оқитын 16

-

18 жастағы оқушылар жатады.Осы жастағы оқушылардың 

дене тәрбие міндеттері төмендегідей:

 

1. 

Денені  мақсатты  түрде  жан  –

 

жақты,үйлесімді  дамыту:  дене  тәрбиесі  және  сыртқы  орта  әсерлерін 

денсаулықты  нығайтуға  қолдану  іскерлігін,  қобалжуға(стресс)  қарсы  мүмкіншіліктерін  қалыптастыру,  жоғары 

денсаулық денгейінің, жан –

 

жақты дене қуаты дайындығының қазіргі қоғамда да, өзі үшінде қажет екенін саналарында 

қалыптастыру.

 

 

2.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(жаттығуларын ары қарай үйрену, жетілдіру жоғары қимыл ептілігіне дейін меңгеру)

 

 

3. 

Дене  қуатты  қасиеттерін,күшті,күш  жылдамдығын,төзімділікті,  икемділікті,  қозғалыс  әрекеттерін  тез 

басқадай құра алу ептілігі, ағзаның тез қалына келе алу қабілеттілігін т.б қасиет,қабілеттерді ары қарай дамыту.

 

4. 

Қозғалыс белсенділігін,спорттық жаттықтырудың заңдылықтары туралы, дене тәрбиесі жаттығуларының 

келешек  өмірлеріндегі  еңбек  етулеріне,  әскер  қатарында  болатын  кездеріндегі,  әке,  ана  қызметтерін  орындайтын 

кездеріндегі маңызы туралы,білім негіздерін қалыптастыру.

 

5. 

Дене тәрбиесі жаттығуларымен, өздерінің айналысып жүрген спорт түрлерімен тұрақты, жүйелі жаттығу 

әдеттері мен дағдыларын қалыптастыру,бекіту.

 

6. 

Өнегелік, көпшілдік, өмірге дұрыс көзқарас,өзін өзі бағалай білу

 

қасиеттерін қалыптастыру, алға қойған 

мақсатқа ұмтылушылық, өзіне сенімділік,шыдамдылық,ұстамдық,сабырлық қасиетін дамыту.

 

7. 

Тұлға  ретінде,  психикалық  және  өзіндік  қасиеттерін  ары  қарай  дамытуға  көмектесу,психикалық  өзін  өзі 

реттеу негіздеріне үйрету [1].

 

Жоғары сынып жасындағы оқушылардың денесінің өсуі мен даму үрдісі біртіндеп ары қарай жалғаса береді. 

Оқушы  ағзасының  мүшелері  мен  жүйелері  бірқалыпты  жағдайда  дамиды.  Жыныстық  жетілу  осы  кезеңде  толық 

аяқталады.  Осы  жас  кезеңінде  бойдың  өсуі  ақырындап,  кеуденің  кеңдігі,  дене  салмағы  көбірек  өсе  бастайды. 

Жасөспірім  ұл  балалар  қыздарды  бой  және  дене  салмағы  жағынан  қуып  жетіп  асып  кетеді.  Олардың  бойлары 

қыздардан 10

-

12 см биік, салмақтары 5

-

8 кг артық болады. Олардың жалпы дене көлемімен салыстырғандағы бұлшық 

ет  көлемі  қыздардікіне  қарағанда  13  %  көп,  ал  тері  астындағы  май  ткані  10%  аз  болады.  Жасөспірім  ұлдардың 

қыздарға қарағанда кеуделері қысқа, ал аяқ

-

қолдары ұзын болып келеді.

 

Жоғарғы сынып оқушыларының негізгі сүйектері өздерінің өсіп болу, қатаю кезеңдеріне жете бастайды. Атап 

айтқанда,  жауырын  сүйектері  жігіттерде  19

-

20  жаста,  қыздарда  18  жаста,  тоқпан  жілік  немесе  иық  сүйектері  20

-25 

жаста қатаяды. Кәрі жіліктің қатаюы 20

-

25 жаста жігіттерде, 17

-

20 жаста қыздарда аяқталады. Шынтақ сүйегінің өсуі 

жігіттерде 18

-

20 жаста аяқталады, бойжеткендерде сәл ерте қатаяды. Білезік сүйектерінің қатаюы 14

-

16 жаста, саусақ 

сүйектері  16

-

18  жаста  қатып,  аяқталады.  Жамбас  белдеуінің  сүйектері:  ортан  жілік  18

-

20  жаста  өсуін  тоқтатады, 

асықты жілік пен оның шыбығының сүйектері қыздарда 16

-

18, жігіттерде 19

-

20 жасқа дейін өсіп, одан әрі қарай өсуін 

тоқтатады. Табан сүйектерінің: өкше, бақайшақ және аяқ саусақтарының өсуі бойжеткендерде 16

-

18, жігіттерде 18

-20 

жасқа дейін байқалады. Табан күмбезі 13

-

17 жасқа дейін қалыптасады. Сондықтан да бойжеткендерге 17

-

18 жасқа 

дейін  биік  өкшелі  аяқ  киімді  киюге  болмайды.  Себебі  ондай  аяқ  киімдер  табан  күмбезінің  дұрыс  қалыптаспауына 

байланысты аяқты тез шаршатады. Балалар мен жастардың аяқ киімдерінің өкшесі 1,5

-

2 см болғанда табан күмбезі 

жақсы  болып,  табан  еттері  мен  сіңірлері  жақсы  дамиды.  Осы  кезеңде  сүйектері  қатайған  жастар  ағзасы  үлкен 

жүктемелерді төзімді қабылдайды.

 

Сүйек  аппаратының  бекуі  бұлшық  ет,  сіңір  дамуымен  қатар  жүреді.  Бұлшық  еттер  тез,  біркелкі  дамиды. 

Жастардың бұлшық еттерінің көлемі, күштері өседі. Осы кезең  –

 

жастардың бұлшық еттерінің күші мен төзімділігін 

дамытуға тиімді уақыт.

 

Жігіттермен  салыстырғанда  қыздардың  иық  белдеуі  бұлшық  еттері  аздап,  жамбас  бұлшық  еттері  жылдам 

қарқында дами бастайды. Кеуде клеткасы, жүрек, өкпе, өкпенің ауа сыйымдылығы, тыныс алу бұлшық еттерінің күші, 

ауаны қабылдау көлемі де қыздарда жігіттерге қарағанда аз болып келеді. Сондықтан да қыздардың қан айналу және 

тыныс алу органдарының функционалдық мүмкіншіліктері төмен болады.

 

Жігіттердің жүректерінің көлемі қыздарға қарағанда 10

-15  %-

ға үлкен, жүрек соғу жиілігі 6

-

8 соғу/ минут аз, 

жүректің жиырылу күші күшті болып келеді де, қан тамырларына көп қан мөлшерін жібереді. Сондықтан да жігіттердің 

қан қысымдары қыздарға қарағанда жоғары болады. Қыздар жігіттерге қарағанда терең дем алмайды, жиі дем алады. 

Олардың өкпелерінің ауа сыйымдылығы жігіттерге қарағанда 100 см аз болып келеді.

 

15-

17 жас кездерінде оқушылардың сыртқы ортаны танулары толық қалыптасады. Ойлау қызметтері жоғары 

деңгейге көтеріледі. Олардың қозғалыс құрылымын түсіну қабілеттілігі жоғарылайды. Кеңістіктің, уақыттық қимыл  –

 

әрекеттерді жекелей ұғыну, дәл қайталау, бүкіл қозғалысты тұтас орындау мүмкіншілігі қалыптасады.

 

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: