«Вітчизнянанаука: сучаснийстан,актуальніпроблемитаперспективирозвитку»
жүктеу/скачать 8,82 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Нурлан Ниетуллаев (Казахстан, Астана) ҚЫЛМЫСТЫҚ ТАБЫСТАРДЫ ЗАҢДАСТЫРУДЫҢ ҚОҒАМДЫҚ ҚАУІПТІЛІГІ
- Ірина Тимкович, Аліна Кравченко (Київ, Україна)
Фойдаланилган адабиётлар: 1.
Каримов И.А. Адолат –
қонун устуворлигида // Халқ сўзи, 2001. 30 август. 2.
Мухторов Н. Ярашув институти: такомиллашаётган жараён // Куч –
адолатда. 2009. 15 апрел. 3.
Олий Суд Пленумининг 2002 йил 25 октябрдаги “Ярашув тўғрисидаги ишлар бўйича суд амалиёти ҳақида” гиқарори № 27, 11
- бўлим.
4.
Аликперов Х.Д. Преступность и компромисс. –
Баку: 1992. –
С. 132.
5. Келина С.Г. Освобождение от уголовной ответственности как правовое последствие совершения преступления // Уголовное право: новые идеи / Отв. Ред. С.Г. Келина, А.В.Наумов. –
М.: 1994. – С. 72.;
6.
Наумов А.В. Российское уголовное право. Общая часть. Курс лекций. –
М., 1996. – С.452
-454. 7.
Примирение с потерпевшим в уголовном праве. –
Ставрополь: Ставропольсервисшкола, 2002. – С.19.
Нурлан Ниетуллаев (Казахстан, Астана) ҚЫЛМЫСТЫҚ ТАБЫСТАРДЫ ЗАҢДАСТЫРУДЫҢ ҚОҒАМДЫҚ ҚАУІПТІЛІГІ Қылмыстың қоғамдық
қауіптілігін анықтаудың бірден - бір жігі оның қоғамдық қатынастар үшін айрықша зияндылығы, яғни орын алған зардаптарының ауырлығы болады.
Осыған бола, экономикалық қызмет саласындағы құқыққа қайшы әрекеттердің қоғамдық қауіптілігінің дәрежесін бағалай келе, заң шығарушы сәйкес қылмыстық құқықтық норманы құрастыра отырып, олардың жасалуына тыйым салады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіндегі экономикалық қызмет саласындағы қылмыстарға арналған Ерекше бөлімінің тарауы мазмұны жағынан өте ауқымды, өйткені «...экономика саласындағы құққыбұзушылықтар бүкіл дерлік заң бұзушылықтар үшін аса күшті катализатор болып табылады... олар құқықбұзушылық ғимараты орналасқан фундамент болып табылады» [1, 48]. Еңбек үлестірілуі, зат айналымы, материалдық игіліктерідің үлестірілуі саласындағы қоғамдық қатынастар қоғамның мемлекеттік құқықтық және идеологиялық көзқарастарының негізін құрайды. Сондықтан мұндай жүйедегі дисфункциялар қайтыралымас процестерге әкеп соғуы ықтимал. Сонымен бірге, қылмыстық бизнестен орын алатын зардаптар бүкіл әлемде дерлік қоғам мен азаматтар экономика саласындағы қатардағы қылмыстар мен тонау, ұрлық, қорқытып алу және т.с.с. меншікке қарсы қылмыстардан болатын зардаптарынан сан есе асып түсетіндігін ұмытпау керек. Бизнес - қылмыстардың басым көпшілігінде айрықша белгілерінің болуы олардың жасалуының оңайлығын қамтамасыз етеді және потенциалды құқықбұзушыларда психологиялық тежеуіштерін жояды. Мұндайда заң шеңберіндегі әрекеттер мен делинквентті әрекеттер арасындағы жік оңай жойылады және жазаның болмай қоймайтындығы қағидаты көбінесе орындалмай қалады. Заңды таптап, қылмыскер едәуір материалдық игілік алуына үміттенеді.
Экономикалық қылмыстылық қоғамға елеулі зардаптар әкеледі. Криминологиялық зерттеулер көрсеткеніндей (Г. Кайзер мен Г. Метцгер - Прецигер, 1976), кәсіпорындардағы қылмыстық жазаланатын әрекеттердің 84 пайызы меншікке қарсы қылмыстар болып табылады. АҚШ Конгресінің Біріккен экономикалық комиссиясының мамандары экономикалық қылмыстардың ұлттық экономикаға келтіретін зардаптары жыл ішінде кемінде 44 млрд долларға 268 «Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
теңейді, ал мүліктік қылмыстардан келетін зардаптар төрт - ақ млрд долларды құраған. Салық қызметтерінен жасырылатын табыстардың сомасы ұрлыққа байланысты қылмыстардан болатын зардаптардан кемінде он есе көп [2].
Экономикалық қылмыстардың тағы да бір ерекшеліктерінің қатарында «олардың ашылуына қиындылығы және оларға қарсы күрес жүргізудің қиындылығын» [3, 235] атауға болады. ҚР Қылмыстық кодексінің 218 - бабында
көзделген қылмыстық жолмен алынған табыстарды легализациялау қылмысы экономикалық қызмет саласындағы басқа қылмыстарға қарағанда жоғары дәрежелі қоғамдық қауіптілікке ие. Мұны соңғы жылдары заң шығарушының осы бапта көзделген санкциялардың жоғарғы шектерін көтергенінен де байқауға болады. Осы бапта көзделген санкцияның қылмыстың сипаты мен мән - мағынасына сай келе бермейтіндігі көптеген ғалымдарда түсінбеушілік пайда еткені белгілі [4, 36]. Легализациялау әлеуметтік және экономикалық құбылыстардың астарында жатқандықтан, оның зардаптарының мөлшері мен сипатын анықтау өте қиын. Осы үрдісті жан - жақты, терең зерттеу, игеру ғана осы құқыққа қайшы әрекеттің қоғамдық қауіптілігінің дәрежесін анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, заңсыз табыстарын легализациялаудың зияндылығы сан қырлы және елеулі болады [5, 19]. Заңсыз табыстарын легализациялаудың ерекшелігі –
одан келетін зиян өзара диалектикалық байланысқан екі тарапқа: экономикалық және заңдық тараптарға ие болады.
Қылмыстың объектісіне қатысты ғалымдар пікірлерінің ортақтастығын байқауға болмайды. Олардың бірі экономикалық қызмет саласында жасалатын бүкіл қылмыстардың объекттерін «экономикалық қызмет жүргізу принциптеріне, атап айтсақ, экономикалық қызмет еркіндігі, оның заңдылығы, адал бәсекелік, оның субъекттерінің адалдығы және олардың қызмет етуінің заңсыз, қылмыстық нысандарына тыйым салу принциптеріне негізделген меншіктің бүкіл нысандарындағы қоғамдық өнімді өндіру мен сатуға байланысты қоғамдық қатынастар» деп көрсетсе, екінші тобы бұл қылмыстардың объектісі ретінде «материалдық игіліктер мен қызметтерді өндіру, үлестіру, айырбастау, тұтыну бойынша қалыпты экономикалық қызмет жүргізуге қатысты туындайтын қоғамдық қатынастарды» айтады.
Волженкиннің тұжырымдамасы ақиқатқа жақын келетін секілді: «нарық экономикасын дамытуға бағытталған қоғамдағы экономикалық қызмет саласында туындайтын және мемлекет қорғауында болатын қоғамдық қатынастар жүйесі» немесе «материалдық игіліктер мен қызметтерді өндіру, үлестіру, айырбастау және тұтыну бойынша кәсіпкерлік немесе өзге де экономикалық қызметті жүргізудің бекітілген тәртібі» [6, 54].
Ал нақты «заңсыз жолмен алынған ақша қаражаттарын немесе өзге мүлікті заңдастыру» қылмысының объектісіне келсек, онда да біз бірқанша позициялардың бар екенін анықтаймыз. Атап айтсақ, Н.А. Лопашенко өзінің жоғарыда келтірілген тұжырымдамасы негізінде аталмыш қылмыс объектісін «экономикалық қызметтегі қылмыстық әрекет ету нысандарына салынған тыйымды бұзатын немесе оған нұқсан келтіретін қылмыс» деп анықтайды. Профессор А.Е. Жалинский қарастырылып отырған қылмыс объектісін «қылмыстық жолмен алынған табыстарын заңсыз пайдалану арқылы жауаптылықтан бұлтаруға жол бермеуден тұратын мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігі, қаржы жүйесінің тұрақтылығы мен сот төрелігінің мүдделері» деп анықтайды. Ал Т.В. Пинкевич бұл қылмыстың объектісін «заңды кәсіпкерлік қызмет жүргізу саласында қалыптасатын қоғамдық қатынастар» деп анықтаған.
Дегенмен, жоғарыда аталған авторлардың тұжырымдарын Н.И. Коржанскийдің келесі пікірі қорытады: «қылмыстың негізгі объектісі дегеніміз бұл нұқсан келтірілуі осы қылмыстың мән - мағынасын көрсететін және оны қорғау мақсаттарында оған нұқсан келтіру үшін жауапкершілік көздейтін қылмыстық құқықтық норма қабылданған қоғамдық қатынас». Демек, осы ережені ескере отырып, заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе өзге мүлікті заңдастыру қылмысының объектісі экономикалық қызметтің әралуан субъекттері арасында қалыптасқан, заң қорғауындағы қоғамдық қатынастар болады деген тұжырымдама жасауға болды. Мұнда, ең алдымен, мемлекеттің инвестициялық, қаржы, несие - қаражат салаларындағы стратегиялық экономикалық мүдделері, сол сияқты нарық қатынастарының жеке субъекттерінің, оның ішінде экономикалық қызметтің тең құқылы қатысушы ретіндегі мемлекеттің де заңды мүдделері туралы айтылады.
Қарастырып отырған қылмыс түрінің тікелей объектісіне қатысты В.М. Алиев заңға негізделген кәсіпкерлік және басқа да экономикалық қызметтің жүзеге асырылуы бойынша қалыптасатын қоғамдық қатынастар болатындығы пайымдайды [7, 60]. Оған қарсы дау
ретінде В.И. Михайлов тек жеке басының мұқтаждықтарын қанағаттандыру мақсатында ғана жасалған заңдастыру әрекеттерінің орын алмай қалатындығына көрсетеді [8, 80].
Отандық ғалымдардың заңсыз жолмен алынған ақша қаражаттары мен өзге де мүлікті заңдастырудың объектісіне қатысты айтқан тұжырымдамаларында да біркелкілік танылмайтынын атап өту керек. Атап айтсақ, Б.Ө. Сейтхожин экономикалық қатынастарды экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың объекттері ретінде қарастыруға болмайтындығын тұжырымдайды. Оны ғалым бірқатар өзіндік айғақтарымен негіздеген, дегенмен, біздің ойымызша, экономикалық қатынастар талданып отырған қылмыс түрінің объектісінің негізгі белгілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге, ғалым экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың тектік объектісіне қатысты тиянақты тұжырымдама бермеген дерлік, өйткені Оның экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың тектік объектісі заңға негізделген экономикалық қызметті жүзеге асыру барысында туындайтын қоғамдық қатынастар болады деген тұжырымы жоғарыда аталған «экономикалық қатынастар» болатындығы анық.
Жалпы алғанда, қазақстандық ғалымдардың заңсыз табыстарды легализациялауға қатысты келтіретін тұжырымдамалары бұрынғы кеңестік және қазіргі ресейлік ғалымдардың ой - пікірлерімен тұспа - тұс келеді дерлік . Мысалы, ғалымдардың басым көпшілігі заңсыз табыстарды легализациялау қылмысының тектік объектісі ретінде тұтастай экономиканы, яғни материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, үлестіру, тұтынуға қатысты туындайтын өндірістік (экономикалық) қатынастардың жиынтығын таниды [48, с. 52]. Олардың қатарында экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың тектік объектісі материалдық игіліктерді, басқа да игіліктер мен қызметтерді өндіру, айырбастау, үлестіру, тұтынуға қатысты туындайтын өндірістік (экономикалық) қатынастардың жиынтығы болатынын тұжырымдаған И.И.
Рогов пен С.М. Рахметовты атауға болады [49, с. 248]. Ғ.Қ. Уканов аталған ғалымдардың экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың тектік объекттері ретінде материалдық игіліктерді, басқа да игіліктер мен қызметтерді өндіру, айырбастау, үлестіру, тұтынуға қатысты туындайтын өндірістік (экономикалық) қатынастардың жиынтығы болатындығы пайымдауын қылмыстық құқық ғылымында Ерекше бөлім тарауларының атаулары сәйкесінше сол тарауда орналасқан қылмыстардың тектік объекттері болатындығы туралы қалыптасқан дәстүрге сілтеме жасайды [9, 50]. Дегенмен, автордың бұл тұжырымдамасымен келіспеуге де болады, өйткені тарау атауларында, әдетте, сонда орналастырылатын қылмыстардың баршасын ортақтастыратын әлдебір материалдық құндылық не әлеуметтік маңызды игілік ескерілетіні анық, сондықтан экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың тектік объекттері ретінде материалдық игіліктерді, басқа да игіліктер мен қызметтерді өндіру, «Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
269
айырбастау, үлестіру, тұтынуға қатысты туындайтын өндірістік (экономикалық) қатынастардың жиынтығын анықтау, біздің ойымызша, орынды. Аталған ғалым өз еңбегінде экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың тектік объектісін материалдық қызметтер мен игіліктерді өндіру, айырбастау, үлестіру және тұтыну барысында туындайтын кәсіпкерлік және басқа да экономикалық қызметке негізделетін қоғамдық қатынастар жүйесі деп анықтаған.
1.
Ястребов В.Б., Викторов И.С. Законность в сфере экономики / Законность в Российской Федерации. Под ред. Ю.А.
Тихомирова, А.Я. Сухарева, И.Ф. Демидова. –
М.: Спарк, 1998. – 48- б.
2. Колесников В.В. Феномен российской организованной экономической преступности. Санкт - Петербургский Центр по изучению организованной преступности и коррупции. http://jurfak.spb.ru/centers/traCCC/article/kolesnikov1.htm 3. Криминология. Учебник для юридических вузов. Под общей ред. А.И. Долговой. – М., 1997. – 235- б
4. Қараңыз: Лопашенко Н.А. Некоторые проблемы наказания за преступления в сфере экономической деятельности // Законность. – 1997.
–
№ 12. – 35-37- б.
5. Кузнецова Н.Ф. О противостоянии легализации незаконных доходов // Материалы круглого стола «Международное сотрудничество в борьбе с отмыванием доходов, полученных незаконным путем». Москва, 25 - 26 июля 1998г. – М., 1999. – 19- б.
6. Волженкин Б.В. Экономические преступления. –
Санкт
- Петербург, 1999.
7.
Алиев В.М. Легализация (отмывание) доходов, полученных незаконным путем. Уголовно - правовое и криминологическое исследование. –
М., 2001. – 60- б.
8. Михайлов В.И. Противодействие легализации доходов от преступной деятельности: правовое регулирование, уголовная ответственность, оперативно - розыскные мероприятия и международное сотрудничество. – СПб.: Изд - во «Юридический центр Пресс», 20 02. 9.
Уканов Г.К. Легализация денежных средств или иного имущества, приобретенного незаконным путем: уголовно - правовое и криминологическое исследование. – Дисс. на соис. к.ю.н. –
Алматы, 2008.
Ірина Тимкович, Аліна Кравченко (Київ, Україна)
ЗАКОНОДАВСТВА УКРАЇНИ Науково
- технічний прогрес кожної сучасної держави, зумовлений потребами економіки, призводить до позитивних зрушень, котрі проявляються у підвищенні показників виробництва та прибутковості суб’єктів господарювання, а відтак, і у вирішенні соціальних задач завдяки зростанню добробуту населення й інтелектуального потенціалу суспільства. В той же час розвиток науки і техніки спричинив появу небезпеки для здоров’я людини і навколишнього
середовища, оскільки збільшує ризик аварій на великих промислових виробництвах. У створеній техносфері виникла велика потенційна небезпека –
техногенні чинники. Адже нинішній рівень техногенної безпеки України значною мірою зумовлений надмірними техногенними навантаженнями на природне середовище та людину. Потенційно небезпечні виробництва мають значну питому вагу в структурі промисловості України, на їх долю припадає майже третина обсягів випуску продукції [1]. Тому питання техногенної безпеки, захисту людини і природи від негативних проявів техногенного прогресу не можуть залишатися поза увагою держави і громадськості.
Проведений нами аналіз наукової літератури дає підстави стверджувати, що різнобічне вивчення проявів техногенної безпеки та шляхів її забезпечення, а також комплексу причин та наслідків техногенних катастроф і аварій, заходів їх попередження є актуальними для фахівців різних галузей знань, зокрема: у сфері безпеки життєдіяльності людини [2, с. 131,181] та охорони праці [3, с.28 - 29], екології [4, с.198; 5, с. 153], економіки [6, с. 312], історії [7], державного управління [8]. Окремі питання окресленої проблематики стали предметом дослідження науковців у галузі права, серед яких адміністративно - правове регулювання у сфері забезпечення техногенної безпеки в Україні та захисту населення і територій від надзвичайних ситуацій техногенного та природного характеру вивчались Філіпенко А.С. і Засунько С.С. [9]. При цьому питання нормативно - правового забезпечення техногенної безпеки суб’єктами господарювання залишається актуальним. Безумовно, суб’єкти господарювання (тобто господарські організації –
юридичні особи та громадяни України, іноземці й особи без громадянства, зареєстровані відповідно до закону як підприємці), здійснюючи господарську діяльність, можуть створювати небезпечні для життя та здоров’я населення, навколишнього природного середовища умови і ситуації. З метою мінімізації негативного впливу техногенних чинників від провадження господарської діяльності суб’єктами господарювання, постає потреба виокремлення основних вимог чинного законодавства України щодо розв’язання вказаного питання.
Позитивним у цьому напрямі стало прийняття Кодексу цивільного захисту України, в якому знайшло закріплення поняття техногенної безпеки як відсутності ризику виникнення аварій та/або катастроф на потенційно небезпечних об’єктах, а також у суб’єктів господарювання, що можуть створити реальну загрозу їх виникнення. При цьому техногенна безпека характеризує стан захисту населення і територій від надзвичайних ситуацій техногенного характеру, а її забезпечення вважається особливою (специфічною) функцією захисту населення і територій від надзвичайних ситуацій [10].
Крім того, главою 12 згаданого Кодексу серед джерел небезпеки виникнення надзвичайних ситуацій техногенного характеру вказані суб’єкти господарювання з критичним станом виробничих фондів та порушенням умов експлуатації, а також на об’єктах яких здійснюються виробництво, зберігання та утилізація вибухонебезпечних предметів.
Слід зауважити, що діяльність із забезпечення техногенної безпеки є складовою виробничої, експлуатаційної та іншої діяльності суб’єкта господарювання та покладається на його керівника. Власне вимоги щодо дотримання техногенної безпеки (які повинні відповідати нормам захисту населення і територій від надзвичайних ситуацій, забезпечення санітарно - епідеміологічного благополуччя, охорони навколишнього природного середовища, екологічної, пожежної та промислової безпеки, охорони праці, будівництва, а також вимогам національних стандартів) розробляються не лише центральними органами виконавчої влади, місцевими державними адміністраціями, а й суб’єктами господарювання відповідно до їх компетенції на підставі Кодексу цивільного захисту України та інших законів.
Необхідно звернути увагу, що на об’єктах
підвищеної небезпеки з метою своєчасного виявлення на них 270 «Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
загрози виникнення надзвичайних ситуацій та здійснення оповіщення персоналу та населення, яке потрапляє в зону можливого ураження, повинні створюватися й функціонувати автоматизовані системи раннього виявлення загрози виникнення надзвичайних ситуацій та оповіщення населення у разі їх виникнення.
Більше того, міста, на території яких розміщені суб’єкти господарювання, що мають важливе економічне і стратегічне значення для економіки і безпеки держави та становлять небезпеку для населення і територій у зв’язку з можливістю радіоактивного, хімічного забруднення чи катастрофічного затоплення, відносяться до відповідних груп цивільного захисту: особливої, першої, другої чи третьої. Ті ж суб’єкти господарювання, що мають важливе значення для національної економіки і оборони держави, відносяться до відповідних категорій цивільного захисту –
особливої важливості, першої чи другої.
Варто зупинитись на основних повноваженнях органів виконавчої влади, органів місцевого самоврядування, завданнях та обов’язках суб’єктів господарювання у сфері забезпечення техногенної безпеки. Так, Кабінет Міністрів України: встановлює порядок віднесення суб’єктів господарювання до відповідних категорій цивільного захисту; розробляє та здійснює заходи, спрямовані на забезпечення сталого функціонування суб’єктів господарювання в особливий період. Натомість, Державна служба України з надзвичайних ситуацій організовує навчання з питань цивільного захисту посадових осіб суб’єктів господарювання, організовує розроблення, розглядає та затверджує програми з навчання й організовує та контролює їх виконання.
А інші центральні органи виконавчої влади у сфері цивільного захисту забезпечують реалізацію вимог техногенної безпеки на суб’єктах господарювання, що належать до сфери їх управління та які можуть створити загрозу виникнення аварії; здійснюють керівництво суб’єктами господарювання, основна діяльність яких спрямована або може бути спрямована на виконання завдань із запобігання та ліквідації наслідків надзвичайних ситуацій, здійснення контролю за готовністю до дій за призначенням; визначають за погодженням з Державною службою України з надзвичайних ситуацій, місцевими державними адміністраціями та органами місцевого самоврядування загальні потреби у захисних спорудах цивільного захисту для суб’єктів господарювання, що належать до сфери їх управління; організовують здійснення заходів щодо створення, утримання та використання фонду захисних споруд цивільного захисту суб’єктів господарювання, що належать до сфери їх управління; забезпечують навчання з питань цивільного захисту, техногенної та пожежної безпеки посадових осіб міністерств та інших центральних органів виконавчої влади, а також суб’єктів господарювання, що належать до сфери їх управління
та інше.
Кодекс цивільного захисту України містить вичерпний перелік заходів забезпечення техногенної безпеки суб’єктами господарювання шляхом виконання ними відповідних завдань та обов’язків, зокрема, щодо здійснення навчання працівників з питань техногенної безпеки; декларування безпеки об’єктів підвищеної небезпеки; забезпечення виконання вимог законодавства у сфері техногенної та пожежної безпеки, а також виконання вимог приписів, постанов та розпоряджень Державної служби України з надзвичайних ситуацій та інше.
Згідно Закону України «Про основні засади державного нагляду (контролю) у сфері господарської діяльності», органи державного нагляду (контролю) та їх посадові особи під час здійснення заходів державного нагляду (контролю) зобов’язані не втручатися і не перешкоджати здійсненню господарської діяльності під час здійснення заходів державного нагляду (контролю), якщо це не загрожує життю та здоров’ю людей, не спричиняє небезпеки виникнення техногенних ситуацій і пожеж [11].
Крім того, Постановою Кабінету Міністрів України від 29.02.2012 р. № 306 затверджено критерії (серед яких: належність до потенційно небезпечних об’єктів та об’єктів підвищеної небезпеки; категорія за вибухопожежною та пожежною небезпекою будівлі та приміщення; кількість людей, що постійно або тимчасово можуть перебувати одночасно на об’єкті; поверховість або висота будівель; розташування споруд під землею; наявність культурних, історичних, духовних та інформаційних цінностей; провадження господарської діяльності, пов’язаної з наданням послуг і виконанням робіт протипожежного призначення), за якими оцінюється ступінь ризику від провадження господарської діяльності та визначається періодичність здійснення планових заходів державного нагляду (контролю) у сфері техногенної та пожежної безпеки суб’єктів господарювання.
Отже, нормативно - правова регламентація забезпечення суб’єктами господарювання техногенної безпеки є запорукою розвитку сталої, економічно та соціально розвиненої держави. Оскільки важливим аспектом розвитку держави є впровадження та забезпечення на всій її території заходів, що підтримають техногенну безпеку як складову екологічної безпеки.
жүктеу/скачать 8,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|