Вопросы археологии



Pdf көрінісі
бет48/68
Дата02.03.2017
өлшемі10,67 Mb.
#5132
түріСборник
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   68

ш

у



алас

 

өңірлеріНің

 

ортағасырлыҚ

 

Қалалары

 

меН

 

ҚоНыстарыНың

 

зерттелу

 

тарихы

Е. Ақымбек

Сарайдың  бірнеше  жеріне  бақылау 

қазбалары  салынды  [Байпаков  К.М., 

2004]. Сонымен бірге қорғанға зерттеу 

жұмыстары  жүргізілді  [Байпақов  К.М. 

және т.б., 2004].

2005 ж. 

ОҚКАЭ 


Ақыртас 

сәулеттік-археологиялық 

кешенінде 

археологиялық 

зерттеулерін 

жалғастырды. Сарайға солтүстік жақтан 

жанасатын  аумаққа  кешенді  зерт-

теу  жүргізіліп,  сарай  қабырғаларының 

шығыс,  батыс,  солтүстік  қасбеттері 

мен  осы  құрылысты  қоршап  жатқан 

топырақ үйінділері зерттеліп, сарайдың 

солтүстік-батыс 

бөлігіндегі 

жеке-


леген 

бөлмелер 

мен 

дәліздерді 



ашылды.  Сонымен  бірге  сарайдың 

солтүстік-батысындағы  әуіз  аумағына, 

солтүстігіндегі  ХІV  ғ.  жататын  керу-

ен  сарай  аумағында  қазба  жүргізілді. 

Сарайдың 

оңтүстік-батысындағы 

адыр  үстінде  орналасқан  VІІІ–ХІ  ғ. 

мерзімделетін  қамал  аумағында  да 

қазба  жұмыстар  жалғасты  [Байпақов 

К.М. және т.б., 2005]. 

2005  ж.  «Strike»  Алматы  заң 

компаниясының 

ұсынысымен 

Ә.Х.  Марғұлан  атындағы  археология 

Институты мен Тараз облыстық тарихи-

өлкетану 

музейінің 

экспедициясы 

Төрткүл (Төменгі Барысхан) қаласының 

цитаделіне жүргізген қазбасынан Х–ХІІ 

ғ. жататын құрылыс қабатынан бірнеше 

бөлме  орындарын  ашты  және  қала 

зиратының орнындағы қазба барысын-

да бірқатар жерлеу орындарын зерттеді 

[Байпаков К.М., 2005].

2005-2006  ж.  «Strike»  Алматы  заң 

компаниясының  тапсырысымен  Ә.Х. 

Марғұлан атындағы археология Инсти-

тутынан жасақталған экспедиция ежелгі 

Тараз  қаласының  Дәуітбек  кесенесінің 

маңындағы  төбеге  бастаған  қазба 

жұмыстарын  2007  ж.  жалғастырып, 

нәтижесінде VІІІ–ХІІ ғ. жататын сәулеттік 

ғимараттың (мешіт) орнын ашты [Ілияс 

С.Р.,  2008,  156-159-бб.].  Сонымен 

қатар, осы Х–ХІ ғ. мерзімделген мешітті 

ашық аспан астындағы музейге айнал-

дыру  мақсатында  жоғарыда  аталған 

компанияның  тапсырысы  бойынша 

қалпына келтіру жұмыстары атқарылып, 

ғимарат ежелгі жобасы бойынша қайта 

тұрғызылды  [Дощанова  Т.С.,  Егоркина 

Н.Д., 2008, с. 147-152]. 

2006 ж. 


«Strike» 

Алматы 


заң 

компаниясының 

ұсынысымен 

Ә.Х.  Марғұлан  атындағы  археоло-

гия 

Институтының 



экспедициясы 

ортағасырлық  Мерке  қаласына  зерт-

теу  жұмыстарын  бастады.  Цитадельдің 

солтүстік  қабырғасына  жалғасатын 

төрткүл  (50  х  50  м)  құрылысына 

қазба салып, ХVІІІ–ХІХ ғ. мерзімделетін 

қоқандық уақытқа жататын үй-жай ор-

нын ашты. Сонымен бірге, қаланың ба-

тыс  жағындағы  шахристан  аумағына 

стратиграфиялық  кесік  салып,  6,5  м 

мәдени  қабатын  анықтады  [Воякин 

Д.А.  и  др.,  2007,  с.  81-93].  Және  де 

ортағасырлық  Құлан  қаласындағы 

Құлан 


Г 

ескерткішінде 

қазба 

жұмыстарын жүргізді.



2006-2007  ж.  ОҚКАЭ  Ақыртас 

кешеніне 

кіретін 

аумақта 


бар-

лау 


жұмыстарын 

жүргізді. 

Жаңа 

ескерткіштерді  анықтауда  кешеннің 



нақты  шекарасы  белгіленді.  Кешен 

орталығындағы  сарай  құрылысының 

нақты көлемі (160  х  140 м)  анықталды. 

Сарай  құрылыс  кезеңінің  орнала-

су  деңгейін  айқындау  мақсатында  ке-

шен аумағында жеті барлау қазбасы са-

лынды.  Ішкі  кеңістігінің  200-ден  астам 


408

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

шаршы  м  бөлігі  аршылды.  Сақтау 

және  музейге  айналдыру  жұмыстарын 

жалғастыруда  керуен  сарайдың  аула-

сы толық аршылды. Қамалдағы зерттеу 

жұмыстары  одан  ары  жалғастырылды 

[Байпақов  К.М.  және  т.б.,  2008,  109-

111-бб.]. 

2006  ж.  бері  «Қазқайтажаңғырту» 

институтының  Тараз  филиалы  Ақыртас 

ескерткіштер  кешенінде  сарай,  керу-

ен  сарай,  қамал  нысандарында  сақтау 

мен қалпына келтіру және ашық аспан 

астындағы  музейге  айналдыру,  соны-

мен  қатар,  кешен  аумағында  музей 

ғимаратын  салу  жұмыстарын  жүргізіп 

келеді.


2006–2007  ж.  «Мәдени  мұра» 

бағдарламасы  бойынша  «Қазқайта-

жаңғырту»  институтының  Тараз  фили-

алы  Х–ХІІ,  ХVII  ғ.  жататын  Ақкесене 

бекінісін қалпына келтірді.

2007 


ж. 

Жамбыл 


облыстық 

«Өлкетану»  Қоғамдық  қоры  мен 

«Strike  and  Co»  Заң  компаниясының 

ұсынысымен  Ә.Х.  Марғұлан  атындағы 

археология 

Институтының 

экспе-

дициясы 


ортағасырлық 

Төрткүл 


(Төменгі 

Барысхан) 

қаласындағы 

зерттеу  жұмыстарын  жалғастырды. 

Қазба  ескерткіштің  көп  қабатты  екенін 

көрсетті.  Әрбір  қабат  өзіндік  бір 

кезеңді қамтығаны, өмір сүру ұзақтығы 

әртүрлі мәдени қабатты құрайтындығы 

анықталды.  Мәдени  қабаттарды  таза-

лауда  бірнеше  құрылыс  кезеңдеріне 

(VII-XII  ғ.)  жататын  бөлмелердің  орны 

зерттелді  [Байпақов  К.М.,  Ақымбек 

Е.Ш., 2008].

2007  ж.  Мемлекеттік  «Мәдени 

мұра»  бағдарламасына  Шу  өңіріндегі 

ортағасырлық Ақтөбе қаласы кіріп, зерт-

теу жұмыстарын Ақтөбе археологиялық 

экспедициясы 

(ААЭ) 

(жетекшілері 



К.М. Байпақов, У.Х. Шәлекенов) баста-

ды. Қала орталығындағы алаң және оған 

кіретін  солтүстік-шығыс  және  оңтүстік-

шығыс  қақпа  тазаланып,  цитадель-

ден  оңтүстік-батыстағы  шаруашылық 

аймағында  аумағы  23  х  14  х  1,5  м 

төбеге 

қазба 


жүргізуде 

көлемі 


12,3  х  5,5 м болатын шарап (бекмес) 

өндірісіндегі үш бөлмеден тұратын ше-

берхананы ашты [Шәлекенов У.Х. және 

т.б.,  2008,  86-88-бб.].  Сонымен  бірге 

ескерткіштің  алып  жатқан  аумағының 

әуе суреті түсірілді.

2007 

ж. 


Жамбыл 

облыстық 

«Өлкетану»  Қоғамдық  қоры  мен 

«Strike  and  Co»  Заң  компаниясының 

ұсынысымен  Ә.Х.  Марғұлан  атындағы 

археология  Институтының  экспеди-

циясы  Құлан  қаласындағы  «Құлан 

Д»  ескерткішіне  қазба  салып,  бұрын 

ашылған  сарай  кешенінің  астынан  жо-

басы соған ұқсас бірнеше бөлмелердің 

орнын ашты.

2007-2008  ж.  Ә.Х.  Марғұлан 

атындағы  археология  Институты  Жам-

был  облыстық  «Өлкетану»  қоғамдық 

қорының  ұсынысы  бойынша  Тараз 

қаласындағы  2005-2006  ж.  ашылған 

мешіт  құрылысының  солтүстігіндегі 

төбеге  қазба  жұмыстарын  жүргізді. 

Нәтижесінде 

мешіт 


құрылысымен 

бір  уақытта  өмір  сүрген  ғұрыптық 

ғимараттың  орнын  ашты  [Ілияс  С.Р., 

2009,  210-214-бб.].  Осы  жылдары 

мұны  да  қалпына  келтіру  жұмыстары 

жүргізілді.

2008 

ж. 


ОҚКАЭ 

Ақыртас 


кешеніндегі кезекті зерттеу жұмыстарын 

жалғастырды.  Қазба  жұмыстары  ба-

рысында  керуен  сарай  ауласының 

шығысындағы  500  м  шаршы  жер 



409

ш

у



алас

 

өңірлеріНің

 

ортағасырлыҚ

 

Қалалары

 

меН

 

ҚоНыстарыНың

 

зерттелу

 

тарихы

Е. Ақымбек

зерттелініп,  нәтижесінде  керуен  сарай 

ауласына  жалғасқан  құрылыс  орын-

дары,  нақтырақ  айтатын  болсақ,  іргесі 

тастан  қаланған  төрт  бөлме  орында-

рын ашты. Сонымен қатар оңтүстігіндегі 

Ұзынбұлақ, Үлкен Шошқалы және Кіші 

Шошқалы  тау  шатқалдарынан  ағып 

шығатын  өзендерден  тартылған  су-

ландыру  жүйесіндегі  арықтар  мен 

су  құбырларын  зерттеді  [Антонов 

М.А.,  Ақымбек  Е.,  2009,  46-49-бб.]. 

2008  ж.  ААЭ  Ақтөбе  қаласындағы 

зерттеу  жұмыстарын  жалғастырды. 

Цитадельдің 

оңтүстік-шығысына, 

шахристанға  көлемі  35  х  10  м  қазба 

салып,  нәтижесінде  қаланың  орталық 

бөлігінің  қорғаныс  қабырғасы  мен 

кейбірінде  тандыр  ошақтар  мен  сыпа-

лар орналасқан онға тарта бөлме орын-

дарын  ашты.  ІХ–ХІ  ғ.  мерзімделетін 

бөлмелер  бірнеше  жасақтаудан  және 

қайта жөндеу жұмыстарынан өткендігін 

анықтады  [Шәлекенов  У.Х.,  Ақымбек 

Е.Ш., 2009, 43-44-бб., с. 170-171].

2008  ж.  Ә.Х.  Марғұлан  атындағы 

археология 

Институтының 

«Түрк 


мұрасы» 

бөлімінің 

экспедиция-

сы  (А.М.  Досымбаева)  Шу  өңіріндегі 

ортағасырлық Төле би – Хиам бекінісінің 

ішкі ауданының солтүстік бөлігіне қазба 

жүргізді  [Досымбаева  А.М.,  2009,  79-

90-бб.].


2008  ж.  Жамбыл  облысы  әкімдігі 

Мәдениет  басқармасының  «Тарихи-

мәдени  ескерткіштерді  қорғау  және 

қалпына  келтіру  дирекциясы»  тапсы-

рысы  бойынша  «Археологиялық  са-

раптама»  ЖШС  экспедициясы  Тараз 

қаласы  Сүлейменов  көшесі  бойында 

орналасқан  Төрткүл  керуен  сарайын-

да  қазба  жұмыстарын  жүргізді.  Қазба 

жұмыстарының  барысында  жобасын-

да  төртбұрышты  келген  Төрткүлдің 

солтүстік-шығыс  және  оңтүстік-батыс 

жағынан  бірнеше  тікбұрышты  және 

шаршылы  бөлме  орындарын  ашты 

[Нуржанов  А.А.,  Акымбек  Е.Ш.,  2009, 

1003-1010-бб.].  Қазба  жұмыстары 

2009 ж. жалғастырылды. 

2009 ж. ОҚКАЭ Ақыртас кешенінде 

шамамен VII ғ. екінші жартысы – VIIІ ғ. 

бірінші  жартысымен  мерзімделетін 

бекіністегі 

қазбаны 


жалғастырды 

[Шарденова  З.Ж.,  2010]  және  сарай 

кешенінің  оңтүстік-шығыс  бөлігіне,  со-

нымен  қатар,  сарайдың  батысындағы 

тау  адырының  үстіндегі  қарауыл 

мұнарасына қазба жүргізді. 

2009  ж.  ААЭ  Ақтөбе  қаласында 

«Мәдени  мұра»  бағдарламасы  бойын-

ша  зерттеу  жұмыстарын  жалғастырды. 

Цитадельден  50  м  батыстан  көлемі 

10,4  х  10,3 м қазба салып, нәтижесінде 

екі  бөліктен  іргетасынан  (стило-

бат)  және  жоғарғы  бөліктен  (цоколь) 

тұратын, іргесінің көлемі 8,65  х  8,5 м, 

ХІ-ХІІ ғ. жататын мұнара құрылысының 

қалдықтарын  ашты  [Шәлекенов  У.Х. 

және  т.б.,  2010,  43-44-бб.,  с.  189-

190].


2009  ж.  Республикалық  «Мәдени 

мұра»  бағдарламасы  бойынша  «Архе-

олог»  Халықаралық  ғылыми-зерттеу 

орталығы» ЖШС Тамды археологиялық 

экспедициясы  (жетекшісі  М.  Елеуов) 

ортағасырлық  Тамды  қаласының  тари-

хи  топографиялық  құрылымын  зерт-

теп,  цитаделінде  үш  қазба  жүргізіп, 

стратиграфиялық  кесік  салды  [Елеуов 

М. және т.б., 2010].

2009  ж.  Жамбыл  облысы  әкімдігі 

Мәдениет  басқармасының  «Тарихи-

мәдени  ескерткіштерді  қорғау  және 

қалпына  келтіру  дирекциясы»  тап-



410

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

сырысы  бойынша  «Жамбыл  облы-

сы  Талас  және  Қордай  аудандарының 

ескерткіштер  Жинағын  шығару»  жо-

басында  «Археологиялық  сараптама» 

ЖШС  ескерткіштер  Жинағының  экспе-

дициясы  аталған  аудандарда  зерттеу, 

барлау жұмыстарын жүргізу барысында 

ескерткіштер туралы толық мәлімет жи-

нап,  Жинақ  шығарды  [Жамбыл  облы-

сы..., 2010]. 

 «Мәдени мұра» бағдарламасы бой-

ынша  ескерткіштерді  зерттеуде  оның 

еліміз  үшін  құнды  мұра  екендігі  қатты 

ескеріліп,  оған  қойылатын  талаптар 

да  күшейтілді.  Қазылған  әрбір  нысан 

міндетті  түрде  сақталуы  керек  болды. 

Сонымен қатар, ашық аспан астындағы 

музей мәселесі де қарастырылып, кейбір 

ескерткіштер қалпына келтірілуде. 

Қорыта  айтқанда,  Ұлы  Жібек  жолы 

бойында орналасқан және егіншілік пен 

мал  шарашылығы  тоғысқан  Шу-Талас 

өңірлерінің  ортағасырлық  қалалары 

мен  қоныстарын  зерттеу  өзекті  болып 

табылады. 

РЕЗЮМЕ

Е. АКЫМБЕК



ИСТОРИЯ ИССЛЕДОВАНИЯ 

СРЕДНЕВЕКОВЫХ ГОРОДОВ И 

ПОСЕЛЕНИЙ ЧУ-ТАЛАССКОГО 

РЕГИОНА (1991-2009 гг.)

В статье рассмотрены проблемы археоло-

гических  исследований  городов  и  поселений 

Чу-Таласской долины. С 1991 г. исследования 

средневековых городов Чу-Таласского между-

речья носят первостепенное значение в вопро-

сах изучения культуры и цивилизации на Вели-

ком  Шелковом  пути.  Дана  краткая  информа-

ция археологических разведок и раскопок ис-

следуемого  района.  Отмечены  проблемы  ре-

ставрации  монументальных  построек  данного 

региона. 



SUMMARY

ERALY AKYMBEK



HISTORY OF RESEARCH OF MEDIEVAL 

CITIES AND SETTLEMENTS OF 

SHU-TALAS VALLEY (1991-2009)

In  this  article  problems  of  archaeological  re-

searches of cities and settlements of Shu-Talas val-

ley are discussed. From 1991 the researches about 

medieval cities of Shu-Talas interfluves carry para-

mount importance to study of culture and a civili-

zation on the Great Silk Way. The brief information 

of archaeological investigations and excavation of 

investigated area is given. Questions of restoration 

monumental burnt and raw constructions of the 

region are noted.


411

п

роблема

 

диНлиНов

И.В. Пьянков

п

роблема

 

диНлиНов

И.В. Пьянков

И.В. Пьянков 

Новгородский государственный университет им. Ярослава Мудрого, 

г. Великий Новгород, Россия 

Проблема динлинов

1

Еще раз к вопросу о динли-

нах.

Динлинская 

пробле-

ма – одна из ключевых проблем древ-



ней истории Центральной Азии, а в из-

вестной мере – и всего степного пояса. 

Историю самой проблемы можно начи-

нать с рубежа XIX-XX вв. 

Кто такие динлины? Представление 

об  этом  народе,  утвердившееся  в  оте-

чественной  науке,  в  общем  (отвлека-

ясь  от  вариаций  в  деталях)  примерно 

таково:  динлины  –  древний  европео-

идный  светлопигментированный  («бе-

локурый») народ, живший в Минусин-

ском крае на Среднем Енисее; во II-I вв. 

до  н.э.  на  Средний  Енисей  под  давле-

нием хуннов продвигается монголоид-

ный  народ  гяньгуни  (кыргызы),  ранее 

обитавший  в  Тыве  и  Западной  Монго-

лии,  в  результате  происходит  смеше-

ние  этих  народов,  Минусинский  край 

китайцы еще продолжают называть не-

которое время Страной Динлин, но по-

сле ΙΙ в. н.э. о динлинах уже не слыш-

но,  они  исчезают;  получившийся  в  ре-

зультате  смешения  народ  унаследовал 

от гяньгуней название и язык, а от дин-

линов – внешний облик светлопигмен-

тированных европеоидов. Так сформи-

ровались знаменитые енисейские кыр-

гызы.


Такова  гипотетическая  реконструк-

ция,  принятая  и  обосновываемая  ав-

торитетнейшими  советскими  учены-

ми  –  историками,  археологами,  ан-

тропологами  –  среди  которых  можно 

назвать  Л.Н.  Гумилёва,  С.В.  Киселёва, 

Л.Р. Кызласова, В.П. Алексеева. Она из-

ложена  в  отечественных  общих  трудах 

по  всемирной  истории,  истории  СССР, 

Сибири  (вплоть  до  новейшей  Древ-

ней  истории  Сибири  В.И.  Матющен-

ко  [Матющенко  В.И.,  1999]).  Видимо, 

она  восходит  к  Г.Е.  Грумм-Гржимайло 

[Грумм-Гржимайло  Г.Е.,  1926].  Одна-

ко, когда мы обращаемся к источникам, 

возникают один за другим вопросы, на 

которые  нельзя  найти  ответа  в  рамках 

изложенной  гипотезы.  Можно  прямо 

сказать, что с источниками нарисован-

ная картина согласуется очень плохо.

Рассмотрим  проблему  по  двум  по-

зициям: антропологическая характери-

стика  динлинов  и  местообитание  дин-

линов.


Динлины  –  светлопигментиро-

ванные  европеоиды?  Краеугольный 

камень всего описанного выше постро-

ения  –  постулат  о  динлинах  как  о  ев-

ропеоидном  светлопигментированном 

народе.  Из  него  исходят  все  дальней-

шие соображения о судьбах этого наро-



412

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

да, а в какой-то мере – и вообще схе-

мы  древней  истории  Сибири.  На  ка-

ких  источниках  основан  этот  постулат? 

Авторы  изложенной  гипотезы,  описы-

вая «белокурых, голубоглазых» динли-

нов – «рыжебородых великанов», ссы-

лаются на «китайские летописи». Какие 

это  летописи?  Похоже,  что  единствен-

ное  прямое  указание,  на  котором  по-

строена  эта  гипотеза,  –  упоминание  о 

«чи (красных)-ди» как предках динли-

нов  (в  Вэй-шу).  Но  цветовая  символи-

ка  племенных  обозначений  (ср.  «бэй-

ди») – обычнейшее явление у кочевых 

народов,  никакого  отношения  к  расо-

вой характеристике не имеющее.

В  китайских  источниках  (Тан-шу) 

есть описание народа гяньгунь как лю-

дей рослых, с красными (рыжими) во-

лосами  и  голубыми  (зелёными)  глаза-

ми.  Почему-то  считается,  что  это  опи-

сание  перенесено  на  гяньгуней  с  дин-

линов.  Но  в  источниках  совершен-

но  недвусмысленно  говорится  имен-

но о гяньгунях в таком качестве. Прав-

да, здесь же говорится, что с гяньгуня-

ми  смешались  динлины.  Но  описание 

относится не к ним. Кстати, здесь же от-

мечаются и темноокрашенные люди (с 

темными  волосами  и  глазами  –  «по-

томки  Ли-лина»,  следовательно,  мон-

голоиды).  Если  подходить  к  тексту  не-

предвзято, то с динлинами, скорее все-

го, и нужно связать эту примесь. Таким 

образом, картина получается прямо об-

ратная  изложенной  гипотезе:  светло-

пигментированные  европеоиды  кыр-

гызы,  издавна  обитавшие  в  Минусин-

ском крае, Тыве и Западной Монголии 

(Озерном крае) и смешавшиеся с ними 

монголоидные  динлины,  потомки  чи-

ди, пришедших с юга, из Ордоса.

Собственно, 

если 


динлины-

дисцы  –  «енисейский»  (в  этническом 

смысле) народ, ближе всего родствен-

ный  тибетцам  (родство  «енисейцев»  с 

тибетцами было установлено ещё в XIX 

в.,  М.  Кастреном  и  затем  подтвержда-

лось  многими  авторитетными  учены-

ми, вплоть до А.П. Дульзона), то иными 

динлины  и  не  могли  быть.  А  «енисей-

цами»  динлинов  считает  большинство 

современных  ученых  (В.В.  Бартольд, 

Л.Н. Гумилев, С.В. Киселёв, К.Г. Менгес 

и  др.),  в  том  числе  и  те,  которые  изо-

бражают  их  «белокурыми»  европеои-

дами.  Прямые  потомки  древних  «ени-

сейцев» – кеты. Поскольку кеты сохра-

нили свой древний исконный язык, то, 

очевидно, и их антропологический тип 

должен в той или иной мере сохранить 

древние черты. Если следовать указан-

ной гипотезе, это должны быть призна-

ки былой европеоидности. Однако по-

следние  исследования  [Гохман  И.И.  и 

др., 1982] говорят о другом: у кетов, в 

противоположность  многим  соседним 

коренным сибирским народностям, со-

всем не обнаруживается близости с ев-

ропеоидами,  очень  далеки  они  и  от 

древних  европеоидов  Сибири,  зато, 

как  и  следовало  ожидать,  по  многим 

признакам  близки  тибетцам  и  другим 

восточноазиатским народам, отличаясь 

в этом отношении и от сибирских мон-

голоидов уральской и байкальской рас.

Гипотеза 

Г.Е. 


Грумм-

Гржимайло – Л.Н. Гумилева создавалась 

тогда,  когда  палеоантропология  Цен-

тральной Азии еще совсем не была соз-

дана или только начинала создаваться. 

Однако современные исследователи по 

инерции придерживаются этой гипоте-

зы, не замечая, что она во многом про-

тиворечит  современным  данным.  Эта 

гипотеза права там, где она утверждает 

древность  и  значительность  исконного 

европеоидного  населения  Сибири,  но 



413

п

роблема

 

диНлиНов

И.В. Пьянков

как раз динлины не имеют к этому насе-

лению никакого отношения в антропо-

логическом смысле.



Динлины  –  обитатели  Минусин-

ского края? Единственным или, во вся-

ком случае, основным местом обитания 

динлинов  признаётся  в  отечественной 

науке Минусинская котловина. Иногда, 

правда,  отмечается,  что  «динлинами» 

в  собирательном  смысле  могло  назы-

ваться все население Саяно-Алтайского 

нагорья,  но  почему  это  название  при-

обрело  собирательный  смысл  –  оста-

ется  неясным.  Археологическим  соот-

ветствием  динлинам  обычно  считается 

тагарская культура (или также и её на-

следие  в  таштыкской  культуре).  Похо-

же,  что  главным  аргументом  здесь  по-

служила  рано  обнаруженная  европео-

идность её носителей.

Что  нам  сообщают  по  этому  пово-

ду источники? В истории сношений ки-

тайцев с хуннами динлины фигурируют 

довольно часто. С точки зрения китай-

цев динлины обитают «позади» хуннов; 

судя  по  китайской  схеме  обитания  се-

верных народов того времени, динли-

ны  должны  были  занимать  всю  Внеш-

нюю Монголию к северу от Гоби – «сте-

пи Халхи», но никак не одну Минусин-

скую  котловину.  Отдельные  указания  в 

источниках  на  места  их  обитания  под-

тверждают это заключение.

В рассказе о Су У (начало I в. до н.э.) 

динлины обитают у озера Бэйхай (Бай-

кал), видимо, в районе устья Селенги.

В рассказе о походе китайцев в Цен-

тральную Монголию (90 г. до н.э.), где 

китайцам  противостоял  хуннский  на-

местник у динлинов Вэй Люй – очевид-

но,  как  предводитель  динлинов  (так  и 

по Л.Н. Гумилёву) и правитель страны, 

по которой проходили китайцы – дей-

ствия развертываются в долине реки Су-

сеу (Селенга), у гор Яньжань (Хангай), 

у хуннского городка близ реки Чжигюй 

(Чикой?) и т.д.

Некая «Гибельная страна» (в пустын-

ной Жонгарии (Джунгарии)) находится 

на юго-запад от динлинов и на северо-

восток от усуней. Динлины здесь опять-

таки представляются как обитатели Хан-

гая и юго-восточных отрогов Монголь-

ского Алтая.

Племена шивэй VII-VIII вв. н.э. счи-

таются  потомками  динлинов.  Шивэй 

(отуз-татары) этого времени обитали на 

Хэнтее, по Керулену и Онону, около озе-

ра Буир-нур.

Если  суммировать  все  такие  указа-

ния, то очерченная ими территория бу-

дет удивительно точно соответствовать 

ареалу  культуры  плиточных  могил.  На 

последнем этапе эта культура, согласно 

наиболее  убедительным  предположе-

ниям, сосуществовала с хуннской, на её 

территории основывались хуннские по-

селения и т.д. Делались явно неудачные 

попытки  отождествить  носителей  этой 

культуры с дунху, курыканами и т.п., но, 

как  ни  странно,  в  отечественной  науке 

они,  кажется,  никогда  не  сопоставля-

лись  с  динлинами.  Причина,  видимо, 

и здесь та же: данные о «плиточниках», 

несомненных  монголоидах,  никак  не 

вязались с укоренившимся представле-

нием о «белокурых» европеоидах дин-

линах.


Сведений о западных динлинах мы 

здесь не касаемся. Это отдельная, очень 

интересная проблема.

И  с  тезисом  об  исчезновении  дин-

линов  во  II  в.  н.э.  нельзя  согласиться. 

Этот народ продолжал обитать на сво-

ей территории и в последующие века и 

был  известен  под  названиями  «дили», 



414


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   68




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет