еріндік,тілалды дауыссыздар,антерторлар

374 
Дауысты дыбыстар буынның негізін құрайдыОлар тілдің және еріннің орналасуына 
сәйкес жіктеледі:тілдің төмен,орта және жоғары орналасуы;тілдің алды,ортасы және 
арты;еріннің дөңгеленуі және дөңгеленбеуі.Ағылшын тілінде дауыстылар қысаң және 
ашық болып көрінеді.Одан бөлек дауыстылар екпінді және екпінсіз болады.Дауыссыздар 
сияқты дауысты дыбыстар да мұрынжолды немесе ауызжолды бола алады,дегенмен 
барлық тілдергі дауыстылардың басым бөлігі ауызжолды дауыстылар. 
Дауыстың 
ұзақтығы,тон 
және 
екпін- 
дыбыстартың 
просодиялық
және 
супрасегменталды
қасиеттері.Көп тілде буынның 
екпіні 
лингвистикалық жағынан өте 
маңызды.Мысалы,екі бірдей сөздің бір төмен,екіншісі жоғары екпінмен айтылса, олардың 
мағыналары қарама қарсы болуы мүмкін. 
Ағылшын тілінде және басқа да тілдерде сөздерді ажырату үшін екпін 
қолданылады,мысалы content және content.Кейбір тілдерде сөздегі дыбыстың созылып 
немесе қысқа айтылуы сөздердің мағынасын қарама қарсы етеді.Мысалы, жапон тілінде 
biru және biiru және saki және sakii сөздерінің мағыналары әртүрлі. 
Диакритиктер (қосымша таңбалар) фонетикалық таңбалармен бірігу арқылы 
екпін,дыбыстың созылуы сияқты қасиеттердітранскрипцияда көрсетеді.Menсөзінің 
транскрипциясында дауыстың мұрынжолды екенін білдіру үшін тильда таңбасы 
қолданылады. 
Ым 
тілдерінің де сөйлеу тілдеріндегі сияқты «фонетикалық» қасиеттері 
болады.Америкалық ым тілінде олар:қол конфигурация,қолдың қозғалуы және 
орналасуы.Ым тілінде де осы көрсеткіштердің біреуі өзгерсе,жаңа сөз пайда болады.
 
Ым тілдерін меңгеру
Саңырау ата-анадан туылған саңырау балалар болады.Құлағы еститін балалар табиғи 
жолмен ауызша тілді қалай үйренсе, дәл солай саңырау балалар да ым ишара тіліне табиғи 
жолмен келеді.Жазбаша және ауызша тілдердің әмбебап грамматикасын ескере отырып, 
ауызша тілді қатар меңгеру кезеңіндегі саңырау балалар голофрастика кезеңінде жалғыз 
белгілерді жалғыз сөзге дейін жеткізеді,ақыр соңында белгілерді біріктіре бастайды. 
Сондай аө функционалдық белгілері түсіп қалатын телеграфтық кезең де 
бар.Функционалдық белгілерді пайдалану саңырау балаларға ауызша тілдің 
функционалдық сөздерін жүйелеуге көмектесе бастайды. 
Алғашында әртүрлі тілдегі сұрақтардың құрылуы көптеген қүрамдас бөліктердің 
күрделі құбылысы екенін көрдік.Олардың кейбіреуі ертерек,ал басқалары дамудың соңғы 
сатыларында меңгеріледі.Ым тілін меңгеру барысындағыWh сұрақтарында wh сөзі 
түпнұсқа қалуы мүмкін.Төменде көрсетілген сөйлемдердің екеуі де грамматикалық; 
WHO BILL SEE YESTERDAY 
BILL SAW WHO YESTERDAY 
Ым тілін меңгеруде көмекші сөздерді айту кезінде қозғалыс блмайды,бірақ сұрақ 
бастың еңкеюімен және қастың қыртысымен қойылады.Бұл ым тілдерін меңгеру 
глоссарлары whg арқылы көрсетіледі.Қолмен басқарылатын тілдерін меңгеру 
грамматикасының бір бөлігі.Бұл қарқынды ырғаққа ұқсайды,біз оны ағылшын тілінде 
немесе басқа да ауызша тілдерде сұрақ қою үшін пайдаланамыз. 
Wh cұрақтарын меңгерілуі ым тілін меңгеру барысында wh тіркесімен байланысты 
ережелер балаларды қол қоюға жеңіл үйретеді.Балалар кейде тіркесін қозғалтады,кейде 
wh ересек қол қоюшылар сияқты орнында тастап кетеді.Бірақ олар қолмен 

375 
басқарылмайтын маркерлерді жиі тастап кетеді,тастап кету ересектер тілі үшін 
грамматикалыққа жатпайды. 
Кейде 
ым 
мен 
ауызша 
тіл 
меңгерудің 
арасындағы 
параллель 
таңғалдырады.Мысалы,кейбір ым тілін меңгерудегі грамматикалық морфемалар 
семантикалық тұрғыдан айқын.Сол себепті олардың берер мағынасы ұқсас;мысалы, 
есімдігіне арналған белгіде спикер оның кеудесін нұсқап тұрып көрсетеді.есімдігіне 
арналған белгі адрес иесінің кеудесін нұсқайды.Жоғарыда аталып өткендей,екі жастың 
айналасындағы балалар ауызша тілден көбінесе және өзіндік есімдіктерін меңгеріп 
алады.Бір қызығы,осы жастағы ыммен сөйлейтін балалар бірдей қате жібереді.Олар дегн 
мағынаны білдірер кезінде өздерін кқрсетеді және дегн мағынаны білдірер кезде келесі 
адамды нұсқайды. 
Ым тілін меңгеріп жатқан балалар бұл нақты белгілердің айқындығына немесе белгілі 
екеніне ұарамастан сөйлейді,себебі ыммен сөйлейтін балалар (ыммен сөйлейтін ерсектер 
сияқты)аталаған есімдіктерге жәй ғана ыммен нұсқамай,тілдік белгі ретінде қарайды. 
Ым тілін білмейтін,еститін ата анадан туылған саңырау балалар туғаннан бастап тілді 
меңгеру барысында айтарлықтай қиыншылықтарға тап болады.Олар сөйлеу тілін үйрену 
барысында көп қиыншылыққа кездеседі,себебі көбінесе қарапайым тіл естудің кері 
байланысына тәуелді.Саңырау бала сөйтіп үйрену үшін естімейтін адамдарға арналған 
мектептерде оқуы керек немесе арнайы бағдарлама көмегімен дайыныдқтан өтуі 
керек.Олар ауызша оқытудың қарқынды түрімен оқыса да,еститін балалардың білім 
деңгейіне жете алмайды.Өкінішке қарай,бұл бірнеше жылға созылып кетуі 
мүмкін.Балалар қарапайым ым тілін білмей тұрып, ым тілінің келесі деңгейіне ілесе 
алмайды.Адамдардың тілді меңгеру түйсігінің мықты болғаны соншалық,ойлары мен 
ниетін білдіру үшін саңырау балалар қол көмегімен қимылдарын көрсете 
бастайды.Осындай алты баланы зерттеу олардың тек жеке белгілері ғана емес,біріктілігін 
жүптар мен белгілі бір синтаксистік тәртіп пен жұйелік шектеумен қалыптасқан 
сөйлемдерін дамытқанын көрсетті.Бұлар тілдің толық дамуы емес.Ым тілін меңгерудің 
белгілі бір жүйесі бар және лингвистикалық жағынан да күрделі. 

жүктеу/скачать 8,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: