VI. “ҔЮҗйы- БҰл жъЯдъң негізгі саҕъЯъбъ — әке-  ҕмдЮҰйы

ҕъздаЯъна үйлент дәрсүЯі Ҳз кҲЯінірін сапҕан. СаЯифи 
деЯексеЯ бойънча, XI—XIV ғаръЯлаЯда сүЯкі елін билеген фан балалаЯъ алър ҲлкелеЯге 
жоЯъҕ жарап, рол 
78 
жаҕсан фЯирсиан рҰлтлаЯън әкеліп үйлентді ҲздеЯіне зоЯ мәЯсебе кҲЯген
1
. 
СЯапезтнд импеЯиьрънъң саЯифън зеЯссетчі ғалъм УалмеЯайеЯ бҰл жҲнінде ҕъзъҕсъ 
деЯексеЯ келсіЯе осъЯъп, Исалыьн жазтчъръ Джованни АмбЯоджо МаЯинидіх 
“КалоандЯо” Яоманън асап Ҳседі. СүЯкі елі әміЯчірінің РапаЯ деген баларъ СЯапезтнд 
импеЯиьръ пасчарънъң ҕъзъна ҕҰда сүріп келгені Яоманда егжей-сегжейлі жазълған. 
“Ҕаңлъ-ҕожаҰлъ Ҕан-СҰЯалъ жайъндағъ жъЯда” оръ біЯ саЯифи оҕиғалаЯдъң кҲмеркі 
ізі, елері баЯ. МҰнъ жъЯдъң рбжесінен аңғаЯт ҕиън емер. 
Алсънчъ жъЯ бълай барсаладъ: Ронат оғъз-ҕъпчаҕ дәтіЯінде Ҕаңлъ-ҕожа деген біЯ 
данъчпан кірі болған екен. БіЯ күні ол Ҳз Ұлъ Ҕан-СҰЯалънъ үйлендіЯмек болъпсъ. 
БіЯаҕ баларъ болачаҕ ҕалъңдъғъна бҰЯън кҰлаҕ ерісіп, кҲз кҲЯмеген ҕасал салапсаЯ 
ҕоьдъ: “Маған сием деген ҕъз сҲрексен менен бҰЯън сҰЯтъ кеЯек, менен бҰЯън ассъ 
еЯсеп, асҕа менен бҰЯън мінті сиір. Мен әлі жатға чабтъл жарамай сҰЯған рәссе ол роғър 
ачъп, маған жатдъң барън керіп әкелті кеЯек. Мен сек рондай ҕъзға үйленем” дейді. 
Әкері Ұлъна:—“Ондай ҕалъңдъҕсъ Ҳзің іздеп сап” дейді. Жігіс күллі оғъз елін аЯалап 
ондай ҕалъңдъҕ саппайдъ. 
Ронда Ҕаңлъ-ҕожа ҕаръна біЯ соп аҕраҕалдаЯдъ еЯсіп, баларъна ҕалъңдъҕ іздеп рапаЯға 
чъғадъ. АҕъЯъ олаЯ СЯапезтнд еліне келіп, рондағъ пасча ҕъзъ нағъз алъп екенін, екі 
ҕабас радаҕсъ ҕиналмай саЯсасънън еріседі. БіЯаҕ пасчанъң күйет баларъ болам 
дегендеЯге ҕоьсън салабъ ҕасал екен. Пасча ҕъзъна үйлентге дәмеленгендеЯге алдъмен 
үч жъЯсҕъч аңдъ: аЯърсандъ, ҕаЯа Ҳгізді, каЯа сүйені жеңті кеЯек. Оръ чаЯссъ оЯъндай 
алмаған оғъз екі жігіссің баръ ҕамал ҕаҕпаръна ҕағъп ҕойълъпсъ. 
Ҕаңлъ-ҕожа мҰнъң бәЯін баларъна айсъп келеді. Ҕан-СҰЯалъ ҕаймъҕпайдъ. Рол елге 
баЯъп, пасча чаЯсън оЯъндайдъ. Ҕъзън алъп, сой бісірімен деЯет еліне ҕайсадъ. Жолда 
басъЯ біЯ жеЯге келгенде Ұйъҕсап алмаҕ боладъ. БіЯаҕ ҕалъңдъғъ Ұйъҕсамай, ҕаЯт-
жаЯағън әзіЯлеп осъЯадъ. ұйскені ҕъз Ҳз әкерінің опаръздъғън, аЯсънан ҕтъп келесінін 
біледі. Цънънда да пасча кҲп әркеЯмен келіп, Ҕан-СҰЯалънъ ҲлсіЯмек боладъ. 
1
ГаЯбтзова В. Р. Рказание о Мелике Данъчменде. М., 1959. 
79 
Раҕ осъЯған ҕъз Ұйъҕсап жасҕан жігіссі оьсадъ. Ҕъз басъЯлаЯча ратъс, дтлъға киіп 
әкерімен чайҕарҕа чъғадъ.Ҕан-СҰЯалъ жаЯаланадъ. Ҕъз ҕалъң ҕолдъ жалғъз Ҳзі жеңіп 
чъғадъ. БіЯаҕ Ҕан-СҰЯалъ Ҳзін ажалдан алъп аЯачалаған жігіс емер, ҕъз екеніне 
намърсанъп ҕалъңдъғън ҲлсіЯмек боладъ. Екеті жекпе-жекке чъғадъ. Цайҕарса ол 
Ҕан-СҰЯалънъ ҲлсіЯіп ҕоь жаздайдъ. Ронда ғана екеті ҕайса састларъп, жігіс ҕъздъ Ҳз 

еліне апаЯъп үйленеді. ЖъЯ орълай аьҕсаладъ. БасъЯлъғъ, күч-ҕтасъ күйетінен кем 
сүрпейсін ҕалъңдъҕ іздет — Ҳсе еЯсе дәтіЯден беЯі ҕалъпсарҕан, ҕоғамда әлі масЯиаЯфас 
алеменссеЯі күчсі кезде ҲміЯге " келген дәрсүЯ болра кеЯек. Ол дәрсүЯ бойънча, ҕъз Ҳзі 
Ұнасҕан жігіссі жан-жаҕсъ рънап кҲЯесін болған. Жігіс кҲбінере радаҕ саЯст, асжаЯър, 
күЯер аЯҕълъ ръналған. МҰндай мосив ҕазаҕсъң ежелгі еЯсегі-аңъздаЯънда да кездереді. 
Ҕан-СҰЯалъ жайъндағъ жъЯ оръндай мосивке ҕҰЯълған. Рүйген жігісі үчін ҕъздъң Ҳз 
еліне ҕаЯръ ҕан майданға ҕаЯт алъп чъғтъ рекілді кҲЯінірсеЯ сүЯікменнің “ҔҲЯоғлъ” 
және “Раьс пен ФемЯа” дарсандаЯънда да едәтіЯ оЯън алған. 

жүктеу/скачать 1,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: