Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
3 i айыптаганымен коймай, Байтурсынов туралы бурынды-соцды дурыс niKip
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
- Бұл бет үшін навигация:
- KemipiM алып, партияга e iri, сейт!п социа- лист!к курылысымызды 1штей курту эрекеттерше Kipicri
| 0 3 i
айыптаганымен коймай, Байтурсынов туралы бурынды-соцды дурыс niKip бивдргендерд^ acipece С.Сейфуллин мен Т.Рыскуловты барынша сынайды. «Казакстанныц ултшыл интелегенциясьшыц революциялык рел1», «¥лт-азатгьщ козгалыс жэне алашорда», «Алаш партиясы - жартылай феодал байшылдык партиясы», «Байтурсынов туралы алашорда ацызы», «Калайша Байтурсынов революцияга деш нп улт-азаттык козга- лыстыц KeceMi болды?», «Байтурсынов акпан тецкер1с1нен кей1н», «Байтурсыновтыц кецес уюмеп тусындагы контрабандалык ултшьшдык «теориялары «хакында», «Байтурсьшов жэне улттык эдебиет» деген сепз тараудан туратын келемд 1 «ецбект 1 ц» «кетерген» мэселелер! де сан алуан. Автор А.Байтурсыновты, ол уйымдастырган алашорда козгалысын, ол редактор- лык жасаган «Казак» газет1н каралауга барын салган. А.Байтурсынов туралы ел арасында айтылып журген жаксы сездердщ 69 pi алашордашьшардыц колдан жасаган ацызы, ол ешуа- кытга да халыктьщ камын ойлаган емес, ойласа, «байшылдыкты» сакгап калуды ойлады; осы максатпен тецкерюке, кецес ук 1 меттне карсы шыкты дейдь Ол «ешуакытга социалист болган емес», «буржуазиялык реформатор» болды, казактарды патшаны кулату ymiH революциялык куреске ешкашан да шакырган емес, 1916 жылгы халык кетерш1с1не халыкты бастап шьщ- пады, максатына жету жолында Керенскиймен, Колчакпен, Дутовпен одактасты, ол эрекетте- р1нен ештеце шыкпаган соц кецес уюметшен KemipiM алып, партияга e iri, сейт!п социа- лист!к курылысымызды 1штей курту эрекеттерше Kipicri деп бар айыпты уй1п-теккен. Байтурсыновтардыц сураган автономиясы кецест1к емес, байшыл автономия; ол бурын орыстарды жаксы керуин ед 1 , каз 1 р жек керед 1 ; ол барып турган ултшьш, казактарды орыс- тарга айдап салып, арандатады деген. Конфискацияны «казактарды жудету» деп тусшш, жылаган А.Байтурсыновты халыктык ук1метке карсы шьщты деп юнэлаган. Байтурсыновтыц шыгармашылыгы халыкка жат деп табылган: «ол байшыл мэдениеттщ eKini ед 1 , кецес уюмеп тусында да сол кушнде калды», «мэдени курьшысымыздыц белсенд1 зиянкеа». Оныц казакша окулыктар жазып, жаца терминдер жасаганы, араб графикасын латын алфавитына ауыстыруга карсы болганы - бэр 1 казак халкына жасалынган зиянкест 1 к деп табылган. Ол жазган окулыктардан «барльщ мысалдар казактыц есю eMipkeH, есю феодалдык алашордашыл Эдеби сын тарихы 89 жазушылардан алынган. Казак ецбеюш букарасыныц каз1рп eMipi Байтурсыновтыц ютапта- рында мулдем сез болмайды» - деген сиякты кателер табады. F.Тогжанов осы макаласында ербггкен ойларын «Казактыц жаца алфавитшщ жасалу тарихы жэне оныц жещп шыгуы» («Большевик Казахстана», 1933, № 6 ) деген макаласында api жалгастырады. Араб жазуынан латыншага кешуге карсы болган Байтурсыновты, Ома- ровты, Кожановты, Сэдуакасовты айыптайды. «Казак эдебиеиндеп сын туралы» макала сында да («Большевик Казахстана», 1933, №9) эдебиеттеп алашордашыларды эшкерелеуге едэу!р орын бершген. 9 л келк партия комитетшщ ну:скау-хатынан, КазАПП-тыц I курылтайынан кешн «улт- шылдыкты», 3 cipece «алашордашыл ултшылдыкты» эшкерелеуге айрыкша мэн берщдь Жаца «саяси наукан» epic алды. Г.Тогжановтыц «Байтурсынов жэне байтурсыновшыльщ» мака ласы осы icri бастап, оган жаца каркын косты. С. Браинин мен Ш. Шафиро казак ултшылда- рын, алашордашылдарды эшкерелеуде ерекше «ецбек ащрдЬ>. Е й автор 6 ipirin жазган «К вопросу о роли казахской националистической интелегенции в 1917 г.», «Об истоках алашского движения» («Большевик Казахстана», 1933, № 4 , 6 ) макалаларын жариялады. Олар «Алашордашылар Россияныц империялык буржуазиясыныц жырткыштык, отаршылдык саясатын журпзуип, казак ецбеюш букарасын канаушы» деген пш рлерш дэлелдеп бакты. Осындай, <аздешстершщ>> нэтижесщце «Очерки по истории Алаш-орды» (Алма-Ата-Москва, 1935) деген монография да eMipre келд1 «Жеке адам, «Алаш» партиясы былай калып, енд1 букш казак халкына, ецбеюш букараныц патша уюмеп мен империализмге карсы шыкданы, 1916-шы жылгы улт-азаттык KOTepinici, 1917-mi жылгы революцияларга катысканы тугелдей караланып, жокка сайылды, 69 pi де «антимаркспк, антилениндк» болып шыга келда. Букш ел Tepic жолмен журш, оньщ кдйраткерлер1 кысастыктан баска епггеме ойламаган жандар болып шыга келда. Олардьщ кдйшылыкты eMipi, ic- 9 peKeTi болмагандай бэрг де «ултшьш» болып ту- ды, осы кезкарастан ешуакытта айныган емес деп, тарихтыц бетше бадырайта жазыпды»96. Алашорда козгалысы жайлы тарихшы М Дойгелдиев мынадай п ш рлер айтады: «Осы уакытка дешн бул мэселеге катысты ецбектерде казак демократиялык интеллигенциясыныц Октябрьге дейшп жэне одан кешнп кезецдеп кызметше бага беруде непзге алынган басты елшем олардьщ социалистк идеологияны кабылдауы немесе кабылдамауы болып келдь Казак демократиялык интеллигенциясы Октябрь революциясы жецгеннен кешн алгашкы кезевде социалистк идеологияны б1рден кабылдай алмаса, ол оньщ когамныц nprpecTi дамуына карсылыгынан емес болатын. Олардьщ устанган багдары бар болмысымен сол кезецдеп ка зак когамыныц элеуметпк, экономикалык, саяси жэне рухани жагдайынан туындап жатгы, сол шындыкпен ткелей жанды байланыста болды». Казак зиялыларыныц калыптасуына ткелей эсер еткен н еп зп факторларды - Октябрь революциясы карсацында жумысшы «тап казак когамында ani жоктыц касында едЬ>, «Казак когамы алдында турган жалпыга ортак н еп зп мшдет отарльщ езпден кутылу болды», «сол тарихи кезецдеп туцгыш интеллигенция буы- ныныц ез 1 не тэн калыптасу epeкшeлiктepi, оган сай элеуметтк-психологиялык дуниетаны- мы болгандыгьш» атап керсетедь Осындай тарихи даму, улттык ерекшелктердщ нэтижесщце «ол отарлау муддесше кызмет етуый интеллигенциядан улттык, улт-азаттык козгалысты бастаушы интеллигенцияга айналды. Сондыктан да оныц дуниетанымында улттык мудде, бостандык басым орын алды. Баскаша болуы мумкш де емес едЬ> («Социалистк Казакстан», 1990, 14 кацтар) деп жазган п ш рш де катал да курмеу! кеп тарихтыц шындьщ сшемдер1 жаткандай. Шындыгында да алгашкы казак зиялыларын тугелге д ерлк тецкерю!! б^рден кол- дап кетпед 1 , ултшьш болды деп кшалаудыц езшен-ак жеке адамга табынушылыктыц улттык дамуга каншалыкты зиян келпргенш анык байкауга болады. Сонымен, казак эдебиетшдеп «алашордашьшардыц», ултшьшдардьщ «зиянкесттн эшке- релеу» науканыныц барысында улттыкгыц бэр! де ултшьшдык болып табылды. Эарекызыл солшыл саясат улттык нигилизмге апарып соктырды. Откеннщ 6 api зиянды, 6i3re кажет! жок деген солакай пш рлер устем дк курды. Мысалы, Ш.Элжанов Казакстандагы улттык мэдениеттщ мэселелерше токтала келш, Ka3ipri кезде ecKi заман домбырасы кажет емес дегенге дешн барды. Ол дэу 1 р талабын айта отырып, «домбыра бугш п кун талаптарына жауап бере ала ма, оны ескш ктщ ескертюип ретшде музейге етизер уакыт болган жок па? - деп жазды. жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|