Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
- Бұл бет үшін навигация:
- Tipnim iri
| Ka3ipri
халшен биразы кершедь Мунда казактыц кай жершде болса да малга кызыгып, я партияга кызыгып, кыздарын жастай куйеу- ге беру жайы бар, ысырапка акша шашып жатканымен араздасып, кызын суймегенше жы- латып устап беру, шыдай алмай кыз тещн кексеп кайгыга багу бар. Ата-анадан кудерш узген соц, ез тещмен кашу бар» (сонда) - деп жазады. Макала эдебиет тэрбие куралы, роман кепке арналган ютап, сондыктан да эркайсымыз ютап окып, «мшез-кулкымызды тузеп, романнан xaniMi3 жеткенше тэрбие алуымыз керек» деген ойлармен аякталады. Тецкерюке дейш п сында эдебиет1м1здщ 03eKTi ещрлер1 улттык тургыдан кетершген 6ipcbinbipa материалдар жарык кердь Галнолда Мэменовтщ «Элец жырларымыз туралы» («Айкал», 1913, №2) макаласынан «Bip милетгщ uirepi басуына елец-жырдыц к е п т т себеп емес, негурлым тэрбие болуы себеп» деген терец магыналы жолдарды окимыз. Автор сыннан repi сапага айрыкша мэн 6epin, аты елец жыр дегендерд1 емес, едщ жацалыкка бастайтын, улп-енеге керсететш «тэрбиелЬ елендерд1 кад1рлеу кажегштн ерекше ескертедь Шыгарманыц идеялык мазмуныныц терец, айтары мол болуына ундейдц эстетикалык эсерш щ куатты Эдеби сын тарихы 41 болуына шакырады. Сонымен 6ipre акын-жазушыныц когамдагы орны туралы мэселе кетередь Пушкин, Лермонтовтар ездершщ «тэpбиeлi» блендер) мен елд1 агарту, тэрбиелеу icrne кеп пайда келт1ретшд1ктен де кейшп урпакка кад1рл1 болып отыр, ал б1здщ казакта акын-жазушылар онша кад1рлене бермей келе жатыр деген ез ойыньщ шетш шыгарады. «Казак» газетшщ 1915 жылгы 112-114 нем1рлершде жарияланган «Казак эдебиет1 жа- йынан» атты макала келем1 жагынан да, кетерген мэселелершщ аукымдылыгымен де кезге тусед1. Автор эдебиеттщ керкем сез деген магынаны бшд1ретшдтн айта келш, оны халык- тыц турмыс Tipnim iri, эдет-гурпы, мшез-кулкы тугел кершетш «журттын айнасына» тецейдь Казак эдебиетшщ тарихын уш дэу1рге («жазу таралмай тургандагы кез», «жазудьщ халык арасына кеб1рек таралган заманы», «Абай маркумнан 6epi карай казак эдебиетЬ) белш карастырган автор e3i елеуш деп тапкан акын-жазушыларды агап егеда. Бул ретге Шэкэр1мшц, Теле бидщ, Казыбек бидщ, К ар аж тт бидщ, Орынбай, Кешшмбай, втеулы, Айман, Шолпан, Абай, Ыбырай сиякты акын-билерге токталып еткен. Абайдьщ «влец - сездщ патшасы, сез сарасы», Ь1бырайдыц «0нер, б ш м бар журттар» елендершщ мэтшдерш толык келт1рш, «Осы айткан Абайдын Ьэм Алтынсариннщ елецдер1 казактан шыккан жас акындарга улп болды. Сез тузелд1, уздж ондалды. Казактыц эдебиет1 6yriH кеш жарыкка шыгып, журттыц сынына тусш тур. Эдебиет те жас баламен &рдей, суйеу кутед1. Халык жаксы кезбен караса, эдебиетке демеу болып, эдебиет ерге басады» деген. Ахмет Баржаксиннщ «Макалдар» атты макаласы казак фольклортану гылымыныц бас- тапкы кезещндеп елеул! ецбектердщ катарында. Зерттеупп халык ауыз эдебиетше ертегшер- РХ, елецдерд1, жумбактарды, макалдар мен мэтелдерд1 жаткызган. Ертегшер - халык киялы- нан туады, елец - домбыра, энге косылган эдебиет», жумбак «6ip нэрсеш езш е уксаган еышш 6ip нэрсе аркылы ацгарткан сездер» екендшн аныктай келш, булардыц акыл-ойды молайтатындыгына назар аударады. Макалга «кыска, тепстелш айтылган халык аузындагы есиет» деген анактама беред!. Макал мен мэтелдщ айырмашылыгын туащ цредь «Макалдар халыктьщ эртурл 1 ic жумысында дурыс жол керсеткенднеген суйимд1 болып, кеп тараган. Макалдар мен мэтелдерде niicip сонша тыгыз айтылган, елецнен сезд1 тастау кандай киын болса, булардан да сезд! тастау сондай киын. М акалдарда артык сез болмайды. Олар эбден кыскартылып, эдемшешп айтылган сездер» («Казак», 1915, №120) - деп, макалдыц жанрлык сипаттарын дэл айкындап бередк Казак халкыныц макал-мэтелдерге бай, онсыз сез сейлемейтш дт айтылып, езшщ осы мол казынадан 1710 шактысын жинап, соныц iiui- нен сурыптап алып «Мыц макал» атты ютап шыгарганын хабарлаган. Эл1 де кеп макалдарды колга iycipe алмай жургенш ескерткен. Казак эдебиетшщ аса зэру мэселесш кетерген макаланыц 6ipi - «Эдебиет1м1зге кез салу» («Казак», 1916, №64). Макала «Н.» деген буркешшк атпен жарияланган («Н»-нщ и м екешдЫ жайлы Нэз1р Терекулов, Ахмет Байтурсынов деген пш рлер бар). Сол кездеп казак зиялыларыныц, азаматтарыныц алдына койган н еп зп максаттарыныц 6ipi халыктьщ мэде- ниетш арггыру, т ш мен эдебиетш дамыту болатын. Бул ушш непзп ipreTac бай ауыз эдебиеп бар. Солай бола тура казак эдебиет1 езшщ осындай бай муминдштерш орынды пайдалана алмай келедк Казак т ш тур1к тшдершщ iniiHfleri ец бай, ец икемд1 тш. Тшднс касиеттер жагынан Европа тшдершен ешкандай кемдц-i жок, терезеа тец. Солай екен деп, тагы да «тшм1зд1 ескерус1з тастай алмаймыз. Эрдайым тшм1з ymiH бар купим1зд1 жумсап ажарлауы- мыз, байытуымыз тшсттпн» естен шыгармауымыз керек. Макалада эдеби 1 здешстерде йм нен улп алган дурыс деген мэселе кетершш, осы уакытка дешн казак эдебиетшщ шыгыстан (парсы) уйренш келгендш, енд1 жаца дэу1рде Еуропага бет буру Kepeicriri усынылады. Ойткеш батыс эдебиетшде «рух сыны» («дух критицизма») бар. Олардан уйренгенде, ез жолымыздан таймауымыз керек. 0 з жолымызга тусу унин эбден даярлануымыз, кеп окып уйренуМз, бай ауыз эдебиегпм1зд1 жиып, тэртшке салуымыз кажетпгш айтады. «Тек 6ip шарт болсын: эдебиет эркашан турмыстан айрылмай, кол устасып 6ipre кетсш. Турмыстыц 9p6ip сазына эдебиет жацгырык - сез кайтарсын, халыктыц эр кайгысын эдебиет айнадай керсетсш» деген сездер эл1 кунге дейш мацызды. жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|