Список использованных источников и литературы

Список использованных источников и литературы
1. Послание  Президента  Республики  Казахстан  Н.  Назарбаева  народу 
Казахстана. 17 января 2014 г.
2. Сабденов  О.  Экономическая  политика  на  рубеже  21  века.  Алматы, 
1997, С. 43.
3. 
Жиентаев С.М. Формирование рыночных отношений в сельском хо-
зяйстве Казахстана. М., Высшая школа, 1996, С. 127.
4. Ахметова К.А. Маркетинговая деятельность фирмы. - Астана: Фоли-
ант, 2003. – С. 25.
5. Управление  сбытом  сельскохозяйственной  продукции.  Лекция.  Ми-
нистерство высшего образования РК. Акмолинский сельскохозяйственный 
институт. - Акмола, 1995. - С. 6.
6. Зайцев  А.Г.  Организационно-экономические  аспекты  функциониро-
вания маркетинговых служб сельскохозяйственных предприятий: Автореф. 
дис. на соиск. учен. степ, к.э.н. - Орел, 2004. - С. 15.

– 192 –
7. Макконнел,  Кэмпбелл  Р.,  Брю,  Стэнли  Л.  Экономикс:  Принципы, 
проблемы и политика. В 2 т.: Пер. с англ. 11-го изд. Т. 2 - М.: Республика, 
1992. – 400 с.
8. Пягай А.А. Модернизация экономического механизма функциониро-
вания  сельскохозяйственных  предприятий  (на  материалах  Северного  Ка-
захстана). Дисс. ... д.э.н - Туркестан, 2007. - С. 78.
9. Самуэльсон П. Экономика / Пер. с англ. - М.: НПО «Алгон», 1992. - 
C. 324, 30.
10.   Злобин Е.Ф. Агропромышленная интеграция в условиях рыночной 
экономики. - М.: Агропресс, 2003. - C. 36.
Бешкенов Жасулан Зейнелкабиденович – студент 3-го
 курса Южно-Китайского технологического университета
МУКаН аЙТпЕНОВ
Айтпенов  Мукан  Керейбаевич  –  казахский  общественный  дея-
тель,  политик,  журналист,  родился  в  1882  году  2  февраля  в  Ом-
ской  киргизкой  волости  Омского  уезда  Акмолинской  области  в 
ауле  Семенка,  который  практически  слился  с  аулом  Кудук  -  Чи-
лик  Щербакульского  района  Омской  области.  В  настоящее  время 
Кудук  -  Чилик  относится  к  Екатеринославскому  сельскому  посе-
лению  Щербакульского  района  Омской  области.  В  анкете  за  1937 
год Мукан Айтпенов указал, что родился в бедняцкой семье ското-
водов. Примерно с 10 лет смышленный мальчишка был отправлен 
на учебу в Омский русско-киргизкий пансион. В русско-киргизском 
пансионе получил хорошую подготовку с помощью которой посту-
пил  в  Омскую  учительскую  семинарию.  После  окончания  Омской 
учительской семинарии был отправлен на службу писарем-перевод-
чиком канцелярии при Омском уездном начальнике, а затем рабо-
тал переводчиком в Акмолинском областном правлении. В период 
первой русской революции Мукан Айтпенов за плохое влияние на 
казахскую массу был выслан в Зайсанский уезд Семипалатинской 
области. Под выражением плохое влияние на казахскую массу надо 
понимать следующее: 
1. Мукан Айтпенов с молодости был нетерпим к злобоупотребле-
нию российских чиновников.
2. Высокое чувство справедливости  которое подталкивает его к 
тому , чтобы защищать свой народ.
 К защите казахов его подталкивало его среднее образование, а 
самое главное профессиональная деятельность в управлении Акмо-
линской области. Но в ссылке Мукан Айтпенов не задерживается. 

– 193 –
Он бежит через Западный Китай в Манчжурию и там начанает ра-
ботать  на  Китайской  Восточной  железной  дороге  (КВЖД).  В  этот 
период Мукан Айтпенов проживал под фамилией Сыртанбаева. На-
ходясь в Манчжурии он отбил телеграмму родным домой, подписы-
ваясь «Кыртан». Слово «Кыртан» было словом паразитом Мукана 
Айтпенова, данной подписью он пытался известить о себе, но и не 
выдать  себя.  В  1908  году  Мукан  Айтпенов  вернулся  в  Омск  рабо-
тал там агентом страхования по жизни и несчастных случаев, как 
тогда говорили «по дню и жизни». Его функция страхового агента 
сводилась  к  тому,  чтобы  страховать  казахов  Омского  уезда.  Офи-
циально  исполняя  должность  страхового  агента,  он  не  прекращал 
свою деятельность по защите казахов от внутриродовых конфлик-
тов, злоупотреблении чиновников, поэтому за ним закрепились сло-
ва «народный адвокат». В принципе к нему обращались за защитой 
зажиточные слои общества и они всячески выражали ему благодар-
ность, в том числе и материальную.
В 1912–1915 годах публиковал на страницах журнала «Айқап» 
статьи о культуре, здоровье, просвещении, проблемах земледелия. 
В  1917  году  до  Февральской  революции  был  переводчиком  Акмо-
линского генерал-губернатора.
 По рассказам родственников, когда 25 июня 1916 года вышел 
указ царя о мобилизации казахов на тыловые работы, Мукана Айт-
пенова,  как известного казаха включили в комиссию по мобилиза-
ции казахов на тыловые работы. Будучи членом комиссии он ока-
зал помощь многим людям, организовывая справедливый набор на 
тыловые работы. В тот период многие богатые казахи, руководите-
ли казахских волостей старались выгородить своих родственников  
от призыва и отправить на тыловые работы бедняков вместо себя. 
Членство  в  комиссии  позволило  остановить  произвол  над  бедным 
казахским населением. 
Был организован выпуск газеты «Алаш» – демократическо-про-
светительного направления. Первый номер вышел в Семипалатин-
ске  25  ноября  1916  года.  Издатели  –  супруги  Кульбай  и  Мариям 
Тогусовы. Авторы первых публикация – Н. Кулжанова, Г. Жанай-
дарова,  Х.  Габбасов,  Ж.  Акбаев,  М.  Ауезов,  С.  Торайгыров  и  др. 
Писали  о  тяжелом  положении  казахов  крестьянства,  о  женском 
бесправии, о необходимости просвящения и т.д. После выпуска 50  
номеров,  в  мае  1917  года,  газета  прекратила  свое  существование. 
Вот  так  проходила  жизнь  Мукана  Айтпенова  до  революции  1917 
года в целом.
К  1917  году  в  российской  Империи  усугублялся  социально-э-
кономический  кризис  связанный  с  затяжным  характером  первой 

– 194 –
мировой  войны.  За  годы  войны  положение    ухудшилось  по  всей 
стране. В результате этого началась февральская революция, в ходе 
которой был свергнут царь Николай II. Пришедшое к власти Вре-
менное правительство  не решала основной вопрос – о прекращении 
первой мировой войны. Социально-экономический и политический 
кризис  усугубился,  тому  свидетельством  является  сложившиеся  в 
стране двоевластие, а на окраинах России двоевластие постепенно 
перерастало во многовластие. Представители национальной интел-
лигенции   под руководством Алихана Бокейханова, Ахмета Байтур-
сынова начали борьбу за решение общенациональных задач путем 
создании автономии в составе Роcсий. В июне 1917 года в Оренбурге 
состоялся Общеказахский съезд по образованию  партии «Алаш», с 
целью организации казахских комитетов при Российских местных 
органах власти. 
В  1917  году  в  Омске  был  создан  Акмолинский  областной  кир-
гизский  комитет  под  руководством  судьи  Айдархана  Турлыбаева, 
секретарями комитета были избраны: Магжан Жумабаев - выпуск-
ник  Омской  учительской  семинарии  и  Асылбек  Сеитов  -  молодой 
врач выпускник медицинского факультета Томского университета. 
Мукан Айтпенов был приглашен представителями Омского Совета 
рабочих  и  солдатских  депутатов  для  агитации  казахского  населе-
ния на свою сторону. В обстановке двоевластия представители Вре-
менного правительства в Омске тесно сотрудничали с Акмолинским 
киргизким комитетом. В Совете  Мукан Айтпенов тесно сотрудни-
чал  с  Поповым
  Константин  Андреевичем
.  Общественно  политиче-
ская  деятельность  с  группой  друзей  и  соратников:  Шаймерденом 
Альжановым, Абдрахманом Кылычпаевым подтолкнули его в про-
тивовес партии «Алаш» к созданию 17 ноября 1917 года  собствен-
ной  партии.  Но  поскольку  Мукан  Айтпенов  был  тесно  связан  с 
меньшевиками, а в дальнейшем с большевиками, он называет свою 
партию Казахской социалистической партией «Уш Жуз». Название 
социалистической  скорее  всего  дань  времени,  потому  что  Мукана 
Айтпенова никак нельзя отнести к ортодоксальным социалистиче-
ским демократам (не был убежденным социалистическим демокра-
том), это партия радикально, пробольшевистски настроенных слоев 
населения. Название партии «Уш Жуз» свидетельствует о желании 
охватить общенациональную проблему.
Обстановка в стране накалилась, борьба между правителями со-
ветов и коалиционным  советом Омска усиливалась. Советы с каж-
дым днем действовали решительней в борьбе за власть. Казахский 
советский  писатель  Сакен  Сейфулин  в  своей  книге  «Тернистый 
Пусть»  писал:  «В  один  из  таких  дней  Мукан  Айтпенов  с  группой 

– 195 –
своих  соратником  ворвался  в  кабинет  Акмолинского  областного  
киргизского комитета и арестовал секретарей  Магжана Жумабае-
ва, Асылбека Сеитова, который являлся его родным племянником, 
затем  отправился  на  квартиру  председателя  казахского  комитета 
Айдархана Турлыбаева на улицу Кокуйскую и там Мукан Айтпенов 
был арестован». 
Октябрьскую революцию 1917 года Мукан Айтпенов и члены Ка-
захской социалистической партии встретили с ликованием. В своих 
воспоминаниях в 1937 году в Омской тюрьме: « ....я, 273 человек 
бедноты-десятков  города  Омска  устроили  демонстрацию  протеста 
против  действий  Облисполкома,  что  было  19  октября  1917  года, 
когда  демонстранты  подошли  к  дому  Турлыбаева  на  Кокейской 
улице 11- го дома, Альжанов Шаймерден стал ломиться в дом, но 
там была скрыта засада Турлыбаевым из казачьего отряда, которая 
оцепила демонстрантов  и привела в милицейское управление, где 
начальник милиции  приятель Турлыбаева, присяжной поверенный 
Першачев  Константин  Васильевич  задержал  меня  и  Кылычпаева, 
продержал под арестом до 24 октября 1917 года, впредь до вызова 
русского Облисполкома, который нас освободил».
После установления советской власти Мукан Айтпенов как пред-
ставитель Ревкома занялся организацией среди казахского населе-
ния  органов  новой  власти.  Второй  лидер  партии  Тогусов  Кульбай 
был  рекомендован  на  работу  одновременно:  в  Петропавловском 
уезд,  в  Омский  Ревтрибунал  и  комиссарият  земледелия.  Тогусов 
предпочел остаться в Омске.
Мукан  Айтпенов  с  октября  1917  –  пред.  президиума  «Киргиз-
ской соц. партии «Уш-Жуз», г. Омск. 17 ноября 1917 года, Мукан 
Айтпенов направил в газеты «Казах» и «Ианы уакыт» телеграмму: 
«Казахи, не найдя удовлетворения от программы партии „Алаш», 
созданной кадетом Алиханом Букейхановым, создали социалисти-
ческую  партию  „Уш  жуз».  Цель  партии  –  поддержка  федерации, 
объединение  тюрко-татарского  общества,  представление  в  Учреди-
тельное собрание отдельного списка депутатов».
С  конца  ноября  1917  года  лидеры  партии  начали  организацию 
региональных отделений в городах Петропавловск, Кокшетау, Ак-
молинск,  Семипалатинск.  С  декабря  1917  года  начала  издаваться 
газета «Уш Жуз» редактором которого был Шаймерден Альжанов. 
4  декабря  1917  года  во  втором  номере  газеты  «Уш  Жуз»    были 
опубликованы программные тезисы  партии. Вышло 10 номеров с 
декабря 1917 года по май 1918 года, газета вела словесную баталию 
с газетами «Казах», «Сарыарка», «Бирлик туы», «Улан», которые 
придерживались позиции партии «Алаш».

– 196 –
Сейфулин правильно подметил в сложных воспоминаниях: «Ом-
ская беднота организовала партию «Уш Жуз» во главе с Айтпено-
вым, Шаймерденовым, Альжановым и Кылычпаевым. Неопытные, 
неумелые руководители вновь созданной партии начали проводить 
крайне не последовательную политику».
19 января 1918 года в четвертом номере партийной газеты «Уш 
Жуз» редакция дала положительную оценку октябрьской револю-
ции  1917  года  и  одобрила  декларацию  прав  народов  России.  25 
февраля 1918 года ЦК партии «Уш Жуз» обратилась с воззванием 
по всему казахскому населению с просьбой поддержать советскую 
власть. С конца февраля 1918 года между Муканом Айтпеновым и 
Кульбаем Тогусовым начался конфликт. Кульбай Тогусов постоян-
но пытался компрометировать Мукана Айтпенова, чтобы стать еди-
новластным лидером партии. Кульбай Тогусов пользуясь членством 
в Ревтрибунале арестовал Мукана Айтпенова. После победы Совет-
ской власти в гражданской войне положение политической партии 
«Алаш»    и  правительства  Алаш-Орды  ухудшилось.  Они  станови-
лись вне закона, потому что поддерживали Колчаковцев, белогвар-
дейцев. Мукан Айтпенов предполагал в такой обстановке наладить 
контакты  с  партией  «Алаш»,  привлечь  их  на  сторону  Советской 
власти, но другой лидер Кульбай Тогусов был против, потому что 
члены партии «Алаш» могли стать конкурентами в борьбе за власть. 
При поддержки К.А.Попова и Е.В. Полюдова Мукан Айтпенов был 
освобожден  из  заключения.  21  апреля  1918  года  на  внеочередном 
заседаний партии были выявлены обвинения в превышениях пол-
номочий  Кульбай  Тогусовым  и  по  заявлению  454  человек  прямо 
на заседании Западно-Сибирьского Совета он был арестован. Позже 
были  арестованы  Ермухамед  Токпаев,  Сулеймен  Толенгутов  (брат 
Тогусова), Шаймерден Альжанов, Абдрахман Кылычпаев.
После освобождения Омска от Колчаковских войск Мукан Айт-
пенов тесно сотрудничал с мусульманской  секцией политического 
отдела 5 армии Тухачевского, в задачу которого входило организа-
ция местных органов власти.
На Айтпенова большое влияние оказал революционер, организа-
тор советской власти в Омске Попов Константин Андреевич. Поэто-
му Айтпенов в показаниях 1917 году писал, что в начале держали 
линию на союз с эсерами, но с января 1918 года переключились на 
поддержку  большевиков. Дело в том, что в Омске борьбу за власть 
вели между собой Коалиционный комитет и Советы. Они втягива-
ли на свою сторону все больше и больше людей. Практически дея-
тельность Казахской социалистической партии представляла борьбу 
различных группировок за влияние на власть имущих, за влияния 

– 197 –
на Омскую власть. 19 марта 1918 года они направили приветствен-
ную телеграмму 4 съезду Советов России с одобрением заключенно-
го Брестского мира.
В мае 1918 года начался мятеж чехословацкого корпуса, совет-
ская власть была свергнута. Мукан Айтпенов арестован и вместе с 
председателем  Омского  комитета  Поповым  К.А.  был  отправлен  в 
ссылку в восточную Сибирь, но по пути бежал. Об этом в своих по-
казаниях в Омском управлении НКВД он пишет следующее: «Позд-
нее, то есть в июне 1919 года я был выдан Алаш-Ординским коми-
тетом  правительству  Колчака  и  выслан  2/VIII  из  Омской  тюрьмы 
в Восточную Сибирь в расположение атамана Семенова на В.П.С.( 
военно-полевой  суд).  25/VIII  за  станцией  железной  дороги  Мари-
но  Крузобайскальской,  я  в  числе  26  человек,  взломавших  вагон, 
спрыгнул  с  поезда.  Назову  среди  этих  лиц  Попова  Константина 
Андреевича.  В  1919  году  под  фамилией  Юнусова  Мухаменрана  - 
Барнаульского купца (паспортом снабжен Слюдянской подпольной 
организацией большевиков) я прибыл в Омск 26 ноября 1919 года и 
работал в Губ.ревкоме ЗовюГуб. кирикцией, работал в 1920 году в 
Кокчетавском уезде (командировал Губ.бюро, ВКП/б) по введению 
первых Советов, а затем по разверстке скота, шерсти, сырья oсобо 
уполномоченным Омского Губревкома в Омском уезде».
(Архив УФСБ РФ Омской области Дело П.-5111)            
В марте 1919 года Мукан Айтпенов укрыл бежавшего из лагеря 
Сакена Сейфулина у себя дома по адресу: ул. Учебная, дом №118. 
 
Мукан  Айтпенов  работал:  зав.  казахской  секцией  Омского  гу-
бревкома (01.1920); член Сибтаткирбюро (татарско-казахское бюро 
при  Сиббюро  ЦК  ВКП(б)  (04.1920);  пред.  Сибирской  комиссии 
по  созыву  всеказахского  съезда  советов  /создана  Сибтаткирбюро/ 
(07.1920);  председатель  Акмолинской  губернской  избирательной 
комиссии (08-09.1920); редактор обл. газеты «Кедей сузы» («Слово 
бедняка»), г. Петропавловск (02.1920-08-09.1920).
Жена - Батима, из рода Керей. Сестра Хадиша - замужем за Жу-
маном Сеитовым, чиновником канцелярии Степного генерал-губер-
натора. Их дети - Асылбек Сеитов, видный деятель партии «Алаш», 
врач, зав. Семипалатинским губздравотделом.
Список использованных источников
1.  Газета  «Қазақ  елі»  от  11.08.2014  г.,  «ХХ  ғасырдың  басындағы  Қа-
зақстандағы саяси партиялар»
2. Газета «Түркістан», Алмасбек Әбсадықов, 30 мая, 2013 г., «Елі үшін 
туған ер елі үшін туған ер».

– 198 –
3. «Қазақстанның қазіргі заман тарихы» - учебник 9-класса, 2-издание, 
гл. редактор д.и.н., профессор Б. Ғ. Аяған. Алматы: Атамұра, 2009 г.
4. Айтпенов, Мукан // Казахстан. Национальная энциклопедия. – Ал-
маты: «Қазақ энциклопедиясы», 2004. – Т. I.
5. Материалы из Государственного архива Омской области.
ҚаМЗаБЕК ұ.,
Қазақ Ұлттық өнер университеті «кинотану» мамандығының 
4-курс студенті
ҚаЗаҚ МУЛьТИпЛИКаЦИЯСы ЖӘНЕ
ӘМЕН ХаЙДаРДыҢ ҚаҺаРМаНДыҚТы
ЖЕТКІЗУДЕГІ ІЗДЕНІСІ
Қазақстанда  анимация  өнері  ХХ  ғасырдың  60-жылдары  яғни 
барлық одақтас республикаларда ұлттық кино өнерінің қарқынды 
дамуы кезінде туындады. Бұл кезеңде графикалық анимация Гру-
зияда,  Украинада,  Арменияда  пайда  болды.  Прибалтикада  қуыр-
шақ  анимациясы  туады.  1967  жылы  Қазақстан  кинематография-
сының алғашқы мультипликациялық туындысы жарыққа шықты. 
Қазақ  анимациясының  ерекшелігі  –  өзінің  алғашқы  қадамын 
анимациясының  күрделі  жанры  –  кәсіби  мамандардың,  суретші-
аниматорлардың  көптеп  болуын  талап  ететін,  графикалық 
мультфильмнен  бастаған.  Сондықтан  қазақ  аниматорларына 
шығармашылық  процесстің  неғұрлым  қолайлы  тәсілдерін  іздеуге 
тура келеді. 
Ұлттық  киностудиялардың  базасында,  мультипликациялық 
топтарды  құру  «Мультипликациялық  топтың  құрылымы  қандай 
болуы  керек?»,  «Оның  түсіру  ұжымдарынан  ерекшілігі  неде 
болмақ?» деген ұйымдастыру мәселелерін шешуден басталады. 
«Қазақфильм»  киностудиясының  басшылығы  мультиплика-
торлардың  шығармашылық  жетістіктерін,  олардың  кәсіби  білігін 
ескеріп, 1970 жылдың мамырында арнайы бұйрығымен мультипли-
каторлар ұжымын комбинациялық түсіру цехына бөлек шығарып, 
дербес мультипликаторлар тобын құрды.  Осы топқа екі павильон-
ды кеңсе берді. Бұл топтың көркемдік жетекшісі ретінде кадр ірік-
теу, жұмыс тапсырумен Әмен Хайдар айналысатын.
Шамалы  уақытта  қазақ  мультипликациялық  топтары  біршама 
ширап, нығая түсті. Шығармашылық топтың негізін, арнайы кәсі-
би  дайындықтан  өткен,  дарынды  жастар  құрады.  Бұлардың  көбі 

– 199 –
Алматы  көркемсурет  училищесі  мен  ВГИК  көркемсурет  факуль-
тетінің түлектері еді.
XX  ғасырдың  60-жылдары  технологиялық  үдеріске  кәсіби  ма-
мандарды  қамтамасыз  ету  қиын  еді.  Десек  те,  қазақ  мультипли-
кациялық  тобы  аниматорларының  азғантайлығына  қарамастан, 
жылына 5-6 бөлімді сызбалы және көлемді мультфильм шығаруға 
болатынын іс жүзінде дәлелдеді.  
Қазақстандағы анимациялық киноның тууы мен дамуы, режис-
сер, суретші және сценарист, өнерге еңбегі сіңген қайраткер, Мем-
лекет  сыйлығының  лауреаты  Әмен  Әбжанұлы  Хайдардың  (1923-
2015) есімімен тығыз байланысты.
Ол  кісі  кинематографқа  бірден  мектептен  келген  жоқ.  Өз  ер-
кімен майданға аттанып, соғыстан оралған Әмен Әбжанұлы Алма-
ты көркемсурет училищесіне оқуға түседі. Оны бітіріп, түрлі жур-
налдарда  суретші-редактор  қызметін  атқарып  жүреді.  Плакат  пен 
кітап графикасының сырын меңгере салысымен, 35 жасында ВГИК  
көркемсурет факультетіне оқуға түседі [1, 679-б.]. Фашизмге қарсы 
соғыстың мүгедегі жасы келгенде неге оқу іздеді? Бұл жөнінде өзі 
былай дейді:
«Сатиралық  «Ара»  журналында  карикатура,  шарж  салып  жұ-
мыс істеген уақытта, мен осы өнердің шексіз мүмкіндіктеріне тәнті 
болдым. Карикатура мен мультипликация бір-біріне жақын болған-
дықтан, іштей мультипликация саласында жұмыс істеуді арманда-
дым.  Бұл  арманым  мені  ВГИК-ке  жетеледі...1965  жылы  ВГИК-ті 
бітірген соң, мен «Қазақфильм» киностудиясына жолдама алдым. 
Студияның штатында мультипликациялық киноның суретшісі қы-
зметі болмағандықтан, маған ғылыми-көпшілік фильмдерде жұмыс 
істеуге  тура  келді.  Бірақ  мен  соншалықты  қиындықпен  игерген 
мамандығымнан  бас  тартқым  келмеді.  Осы  уақытта  мен  «Қар-
лығаштың құйрығы неге айыр?» аты сызбалы фильмнің сценарий-
ін  іштей  қорытып  жүрген  едім.  Бірақ  халық  нақтылы  айтқандай 
«бір қарлығаш көктемнің белгісі емес». Не база жоқ, не құрал-сай-
мандар жоқ, бір ғана сценарий мен құр арманмен қаруланған мен, 
жалғыз өзім не істер едім. Ертегіде кішкентай құс жеңіске жетті. 
Ал өмірде ше? Өмірде де «Қарлығаштың» жолы болды» [2, 160-б.].
1966  жылы  «Қазақфильм»  киностудиясының  дирекциясы 
«Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» мультфильмінің сценарийін 
мақұлдады.  Кәсіби  кадрлар  мен  өндірістік  база  болмағандықтан, 
Әмен Хайдар анимациядан хабары жоқ суретшілерге  анимациялық 
фильмнің қыр-сырын үйретуді өз қолына алды. 

– 200 –
«Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» мультфильмі бүкілодақтық 
экранға бірінші категория бойынша қабылданады. Бұл туындының 
көркемдік  қарапайымдылығы,  қазақ  фольклорына  тән  көркемсу-
реттік, дыбыстық шешімдері ерекше аталып өтті.
Фильм қазақ ертегісінің негізінде жасалды. Дегенмен бұл жол-
да ертегінің әділдік, қаһармандық, тапқырлық сипаты таңдалынып 
алынды.
«Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» – адамға не қас, не жана-
шыр  ретінде  берілген  жануарлар  жайлы  ертегі.  Кинобаяндаушы-
лардың  жетістігі  –  қазақтың  қарапайым  ертегісін  аңыз-әпсанаға 
айналдыруында.  Фильмде  оқиға  желісі  ғана  өзгеріссіз  қалған,  ал 
адам жанын алып қалу үшін құйрығынан айрылған қарлығаштың 
оқиғасы эпикалық, тіпті философиялық тереңдікпен жеткізіледі.    
Ертегідегі  Айдаһар  –  тәтті  қанды  аңсаған,  алып  күштің  иесі 
болса, фильмде ол күні санаулы, қартайған аждаһа. Ертегіде адам 
қаны Айдаһардың асы болса, фильмде – жасартатын дәрі-дәрмек.
Фильмде бәрі жақсылықпен аяқталмайды. Жерге құлап сынған 
шөлмектегі қанның сіңген жеріне гүл өсіп, тас-талқан болған Ай-
даһардың денесінен түрлі зиякестердің шығуы бекер емес. Зұлым 
күш  бар  болғаны  жақсылықтан  ұтылып  қалды,  бірақ  толық 
жойылған  жоқ.  Ол  бар,  ойламағанан  жерден  қайта  шығуы  мүм-
кін. Осылайша фильм ертегі  желісіне әпсана  сипатын берді. 
Халықтың  қолөнеріне  иек  артқан  мультфильмнің  көркемсуреттік 
шешімі де қызығушылық тудырды.
«Қарлығаш»  өзінің  лирикасымен  де  тартымды.  Кадрлардың 
композициясы  қарапайым,  детальдармен  қабаттастырылмаған, 
симметриялы. Бояулар нәзік, ашық. Көркемсуреттік пластика мен 
тазалық кейіпкер мен оның айналасындағы ортаның үйлесімділігі-
нен туындаса керек.
«Қарлығаштың  құйрығы  неге  айыр?»  мультфильмінде  қар-
лығаштың  музыкалық  келбеті  домбырамен  келтірілген.  Домбыра 
–  ұлттық  аспап,  түрлі  аңыздардың  басты  бейнесі,  мультфильмде 
жақсылықтың  символы  ретінде  көрсетілген.  Айдаһардың  келбеті 
үрмелі аспаптармен, ал масаныңкі – скрипкамен берілген.
Домбыраны  бәрі  мойынсұнған,  классикалық  аспап  скрипкамен 
қатар қою үшін шығармашылық батылдық керек еді. Домбыра кең 
ауқымды нюанстарды орынды келтіре алды. Сөйтіп, өзіне артылған 
үмітті ақтап шықты. 
Мультфильм  қазақ  мултипликаторларының  жемісті  дебюті  бо-
лып,  көпшіліктің  назарын  өзіне  аудартты.  III  Бүкілодақты  кино-
фестивальде  арнайы  сыйлықты  иеленеді.  Сөйтіп  шығармашылық 

– 201 –
топ идеялық, көркемдік тұрғыдан күрделі «Ақсақ құлан» фильмін 
түсіруге кіріседі. 
Әмен Хайдардың «Ақсақ құлан» (1968) атты екінші сызба филь-
мі де фольклорға сүйенген. Бірақ бұл жолы фильмнің негізіне ерте-
гі емес, «Ақсақ құлан, Жошы хан» атты аңыз алынды. 
Жошы  хан  –  Шыңғысханның  тұңғышы,  Бату  ханның  әкесі. 
Аңыз  бойынша,  Жошы  хан  құландарға  саят  құрып  жүрген  кезде 
көз жұмған. Аңыздың екінші түрінде, әкесіне көнбеген Жошы хан 
Шыңғысханның  бұйрығымен  өлтірілгенімен,  халыққа  өлім  «Ұлы 
қағанның  ұлы,  Қыпшақ  даласының  көсемі  Жошы  хан  құландар 
серкесінің астында қалып қойды» деп басқа себеппен жарияланады. 
Ұлы күйші Кетбұғаның әуені ғана қағанға Жошының өлімі жай-
лы шындықты жеткізеді. Шыңғысхан қараулы хабар жеткізгеннің 
тамағына қорғасын құйдыртқызатынына қатысты уәдесін орындап, 
домбыраны  жазалауға  әмір  етеді.  Көрермен  домбыраның  бетіндегі 
ойық осы қорғасыннан «қалғанын» түсінеді...
Фильмге  кіріскенде  режиссер  Әмен  Хайдар  музыкалық  драма-
тургияны шығаруға көп мән берген. Фильмдегі композитор Нұрғи-
са Тілендиев музыка өте маңызды рөл атқарады.
Орта  Азия  және  Қазақстан  республикалары  кинематографи-
стерінің VIII байқауындағы «Ақсақ құлан» ең үздің мультиплика-
циялық фильм ретінде дипломға ие болды.
Әмен  Хайдардың  тобы  оқиғаны  мультипликациялық  тұрғыдан 
қайталамақ болды, бірақ фильмде аңыздың кейбір мағыналық ак-
центтері  алмастыруы  фильмнің  баяны  мен  атмосферасына  әсерін 
тигізбей  қоймады.  Кейбір  кәсіби  жетіспеушіліктерге  қарамастан, 
«Қарлығаштың құйрығы неге айыр?», «Ақсақ құлан» мультфиль-
мдері осы күні қазақ ұлттық анимациясының киноклассикасы дең-
гейіне көтерілді. Осы алғашқы сызба фильмдердің маңызы өте зор. 
Олар  қазақ  анимациясының  шығармашылық  болмысының  жетіл-
генін  дәлелдейді.  Осы  фильмдер  жасалған  уақыт  ішінде  ұлттық 
анимация жайлы арманмен қанатталған суретшілер ұжымы қалып-
тасты.
«Қожанасыр  –  құрылысшы»  мультфильмі  алғашқы  шығарма-
ларда  кездескен  баяндаудан  алшақтады.  Экранда  –  өте  жылдам 
мульт-әрекет,  мұндағы  негіз  –  көркемсуреттік  пластикада  бейне-
ленген ой. 
Баспанасыз  қалған  Қожанасыр  жалма-жан  иен  далада  тастан 
киіз үй тұрғызуға кіріседі. Жұмыс барысында ол түрлі адамдардың 
пікірлеріне сүйеніп, Батыс пен Шығыстың сәулеткерлік мәнерлерін 
аралас үй салады.

– 202 –
Қазіргі мультипликацияның осы күрделі жанрындағы Әмен Хай-
дардың дебюті ұтымды болды. «Қожанасыр – құрылысшы» фильмі 
Тбилисиде өткен V Бүкілодақтың фестивальда кинематографиялық 
ізденісі үшін арнайы дипломмен марапатталып, I Халықаралық За-
греб мульфильм фестиваліне қатысты (СФРЮ).
«Қарлығаштың құйрығы неге айыр?», «Ақсақ құлан», «Қожана-
сыр – құрылысшы» мультфильмдері өзінің жанры мен түсіру тех-
никасы жағынан әр қилы. «Қарлығаш» – дәстүрлі ертегі, «Ақсақ 
құлан»  –  эпикалық  аңыз,  «Қожанасыр»  –  философиялық  әпсана. 
Алғашқы екі дүние – сызбалы, үшіншісі – қағаз қуыршақтар тех-
никасымен  түсірілген  [3,  388-б.].  Көркемсуреттік  шешімдер  мен 
жанрларының  алуандығына  қарамастан,  осы  шебердің  қолынан 
шыққан  дүниелерге  тақырыбы  ортақ,  үш  фильм  де  әкі  әлемнің 
қақтығысын  бейнелеген.  Алғашқы  картинада  қарлығаш  үшбасты 
Айдаһармен күреседі, екіншісінде – ұлы күйші Кетбұғаның әуені су 
мен  жылқының  мультипликациялық  бейнесінде  Шыңғысхан  мен 
оның әскерімен күреседі. Әрине, бұл соғыс шартты түрде көрсетіл-
ген.  «Қожанасыр  –  құрылысшы»  фильмінде  еңбек  ете  алмайтын 
адам ебедейсіз дүние тұрғызып, көпшіліктің күлкісіне қалғанымен, 
ақырында өз дегеніне жетеді. 
Өзіне талап қоятын суретші ретінде Ә.Хайдар «Қырық өтірікте» 
сызбалы  мультипликация  мен  көлемді  қуыршақтар  мультиплика-
циясы арқылы алғаш рет комбинациялық түсіру тәсілін қолданады. 
Кинодүниенің композициясы қарапайым – өтіріктің бәрі суретпен 
келтіріледі де, шынайы сахналарда қуыршақтар бейнеленеді.
Кинобаяның ерекшелігі – комедиялық қасиеттердің жоқтығын-
да. Сценарий авторы және режиссер Әмен Хайдар қатал да қатігез 
ханды қырық өтірігімен жеңген ақылды, тапқыр шопан бала тура-
лы халық ертегісін комедия емес,  әпсана ретінде бейнелейді. Ав-
тор комедиялық оқиға желісінен күлкілі нәрсе іздеуден алшақтап, 
оқиға желісін жаңаша байыптауға тырысты. Мультфильмде ақиқат 
пен  жалғанның,  жақсылық  пен  жамандықтың  өшпес  текетіресі, 
біріне-бірі мойынсұнбастығы анық көрсетілген. 
 
«Қарлығаштың  құйрығы  неге  айыр?»,  «Ақсақ  құлан»,  «Қожа-
насыр  –  құрылысшы»,  «Қырық  өтірік»  атты  анимациялық  филь-
мдердің  циклі  үшін  Әмен  Әбжанұлы  Хайдар  1980  жылы  ҚазССР 
Мемлекеттік сыйлығын иеленді [4, 167-б.].     
Мультипликация мен фольклорлық шығарма қарым-қатынасын 
айтқанда, мынандай қорытынды шығады:

– 203 –
Біріншіден,  фольклорлық  мұра,  әсіресе  қаһармандық  бейнелер 
анимациялық ойға – негіз, отаншылдық ізденіске түрткі болды.
Екіншіден,  хандық  заманының  түсінігі,  ұстанымы,  қағидаты 
кеңестік жадағайлықтан құтқаруға себепші жаңа көркемөнер фор-
маты ретінде ұғынылды.
Үшіншіден,  кешегі  соғыста  от  кешіп  келген  Ә.Ә.Хайдар  фолк-
лордағы халық пен тұлға қаһармандығынан ұлттың кодын, дәстүр 
арқауын іздеді. 
пайдаланылған әдебиеттер
1. Энциклопедия мультпликации. – Москва: Алгоритм, 2006. – 816 б.
2. Нөгербек Б., Наурызбекова Г., Мұқышева Н. Қазақ киносының та-
рихы. – Алматы: Издат Маркет, 2005. – 289 б.
3. Ногербек Б. На экране «Казахфильм». – Алматы:  Ruan, 2007. – 520 б.
4. Нөгербек Б., Наурызбекова Г., Мұқышева Н. Қазақ киносының та-
рихы. – Алматы: Издат Маркет, 2005. – 289 б.
ҚаРаР
Сәуірдің 18 күні (сенбіде) сағат 10.00-да Л.Н. Гумилев атындағы 
Еуразия ұлттық университеті Әлеуметтік ғылымдар факультетінің 
мәжіліс  залында  (Астана  қаласы,  Янушкевич  к-сі,  6)  Қазақ 
хандығының  550  жылдығына  арналған  «Бәйімбет  батыр  –  Қазақ 
хандығының  көрнекті  батыры»  тақырыбында  халықаралық 
ғылыми-тәжірибелік конференция өтті.
 Бәйімбет батыр (1708-1790) – Қазақ хандығының көрнекті баты-
рларының бірі, оның ұрпақтары қазір Ресей Федерациясының Омбы 
облысында, Қазақстан Республикасының Солтүстік Қазақстан және 
Ақмола облыстарында мекен етеді. Бәйімбет батыр Елін жоңғарлар 
шапқыншылығынан қорғауға зор үлес қосты. Қаза тапқан соң Дала 
бектерінің  шешімімен  батыр  қасиетті  Түркістандағы  Қожа  Ахмет 
Яссауи кесенесіне Абылай ханмен қатар жерленген.
Ғылыми форумды тарихшылардың ұлттық конгресі, Л.Н. Гуми-
лев  атындағы  ЕҰУ  және    «Бәйімбет  батыр»  қоғамдық  қоры 
ұйымдастырды.
Л.Н.  Гумилев  атындағы  ЕҰУ  әлеуметтік  ғылымдар  факультеті 
Қазақстан  мен  Ресейдің  жетекші  сарапшылары  мен  мамандарын 
іске  тартып  ғылыми-әдістемелік  жағынан  қостады,  ұйымдасты-
рушылық-жүзелік жақтан көмектесті.

– 204 –
Бағдарлама  бойынша:  жалпы  мәжілісте  баяндамалар  жасалды; 
кітап көрмесі ұсынылды; Тарихшылардың ұлттық конгресі шыға-
ратын  халықаралық  ғылыми-көпшілік  тарихи  «Мәңгі  ел»  журна-
лының  9-саны  таныстырылды;  ЕҰУ  студенттері,  магистранттары, 
докторанттары  арасынан  үздік  жас  тарихшыға  атаулы  стипендия 
тапсырылды.
Конференция жұмысына Қазақстан Мемлекеттік Елтаңбасының 
авторы Жандарбек Мәлібеков; Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ прорек-
торы,  ҰҒА  корреспондент  мүшесі  Дихан  Қамзабекұлы;  Тарихшы-
лардың ұлттық конгресінің ғылым хатшысы, т.ғ.д., профессор Зи-
ябек Қабылдинов; ЕҰУ қазақ әдебиеті кафедрасының профессоры, 
ф.ғ.д., Серік Негимов; ЕҰУ-дың Евразиялық зерттеулер кафедрас-
ының профессоры,
 т.ғ.д. - Алпысбес Мақсат Алпысбесұлы; ҚР Ұлт-
тық Ұланы әскери институтының (Петропавл қаласы) жалпы білім 
беру пәндері кафедрасының доценті Әлжанова Раушан Сайранқызы; 
ЕҰУ қазақ әдебиеті кафедрасының доценті, «Алаш» мәдениет және 
рухани  даму  институтының  аға  ғылыми  қызметкері,  филол.ғ.к. 
Қайырбек  Кемеңгер;  «Әзірет  Сұлтан»  мемлекеттік  тарихи-мәдени 
қорық  музейінің  бөлім  меңгерушісі  Дүкенбаев  Нұрлан  Мұсаға-
лиұлы;  ҚР  Тұңғыш  Президенті–Елбасы  атындағы  Ұлттық  қорға-
ныс университетінің «Оперативтік өнер және тактика» кафедрасы 
бастығының орынбасары Әділбаев Ерболат Бейсенбайұлы; Бәйімбет 
батырдың ұрпағы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, зейне-
ткер Хасенов Қайыргелді Қанапияұлы және «Бәйімбет» қоғамдық 
бірлестігінің президенті Найманов  Ғалымжан Жүсіпұлы қатысты.
Алматы,  Петропавл,  Көкшетау,  Астана,  Ресей  Федерациясы-
ның  Омбы  қалаларынан  және  Омбы  облысы  Называевск  ауданы-
ның Бәйімбет аулындағы батырдың ұрпақтарынан 145 делегат және 
ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы атындағы Ұлттық қорғаныс уни-
верситетінен 9 офицері, ал «Жас ұлан» әскери оқу корпусынан 11 
оқушы келіп қатысты. 
Конференция  барысында  «Бәйімбет»  қоғамдық  бірлестігінің 
бастауымен  есте қаларлық айрықша екі шара өткізілді:
Біріншісі:  ЕҰУ  студенттері,  магистранттары,  докторанттары 
қатарынан  үздік  жас  тарихшыға  «Бәйімбет»  қоғамдық  бірлестігі  
арнаулы стипендия тағайындап, оны тапсыру рәсімі жасалды. 200 
000 теңге ақшалы серитификат – бір жылдық стипендия, археоло-
гия және этнология мамандығы бойынша оқитын 4 курс студенті, 
арнаулы қазақ әскерінің жөн-жоралғы  құралымын зерттеуші Қуба-

– 205 –
ев Асқар Сәлімұлына тапсырылды. Бәйімбет батырдың ұрпағы, ел 
ақсақалы Әжібаев Төрехан Өміртасұлы  оған сыйлықты тапсырып, 
батасын берді.
Екіншісі: Бәйімбет батырдың інісі Асан, Үсен батырлардың ұр-
пағы, 9 сыныптың үздік оқушысы Алматыдан келген Дінмұхамед 
Қанатұлына  спорт  киімі  сыйланды.  Сыйлықты  Қазақстан  Мемле-
кеттік Елтаңбасының авторы Жандарбек Мәлібеков тапсырды.
Қазақ хандығы құрылуының 550 жылдығын мерекелеудің маңы-
здылығын,  мемлекет  тарихында  батырлық  институттың  талассыз 
маңызын,  батыр  Бәйімбет  Төбетұлының  Отан  алдындағы  ерекше 
орны мен сіңірген қызметін ескере отырып, Конференция мынадай 
қарарлар қабылдады:
1. Ғылыми және шығармашылық қауымға «Жаңа қазақтандық 
патриотизмді» қалыптастыру жолында қазақ-жоңғар соғысында ел 
қорғаған ерлерді белсендірек зерттеп, насихаттау жөнінде ұсыныс 
жасалсын.
2. Ұйымдастыру комитетіне конференция қорытындылары бой-
ынша  белгіленген  тақырыптар  бойынша  материалдарды  басып 
шығарып,  хабаршы  даналарын  елдің  ірі  кітапханаларына  тарату 
жөнінде ұсыныс жасалсын.
3. ҚР Қорғаныс министрлігіне студенттер, «Жас ұлан» оқушы-
лары мен жалпы орта білім беретін мектептердің оқушылары, әске-
ри  оқу  орындарының  тыңдаушылары  үшін  сондай-ақ  қоғамдық 
бірлестіктердің  әлеуетін  пайдаланып  қазақ-жоңғар  соғысы  жыл-
дарындағы  шайқас  болған  жерлерге  экспедициялар  ұйымдастыру 
жөнінде өтініш жасалсын.
4. ҚР Білім және ғылым министрлігіне орта мектеп пен ЖОО-да 
Қазақстан  тарихы  пәнінің  бағдарламасына  ұрпақтары  Қазақстан 
аумағынан тысқары қалып қойған қазақ батырларының ерліктерін 
қосу туралы өтініш жасалсын.
5. Аудандар мен қалалар, облыс орталықтары мен республика-
лық деңгейдегі қалалардың әкімдіктеріне сол өңірдің сыртқы жау-
лардан Отанын қорғауға зор үлес қосқан қазақ батырларының ғұ-
мыры мен ісін насихаттау үшін материал жинап, оны өңдеп, шағын 
құралдар басып шығару жөнінде ұсыныс жасалсын.
6.  Республикалық  ономастикалық  комиссияға  Бәйімбет  батыр 
есімін  Астана,  Көкшетау  және  Петропавловск  қалаларындағы  кө-
шеге атын беру арқылы есте қалдыру жөнінде өтініш жасалсын.
7. Л.Н. Гумилев ат. ЕҰУ-дің ұлттық тарихты белсенді оқып-зерт-

– 206 –
тейтін үздік студентіне атаулы стипендияның сертификаты тапсы-
рылсын. 
Ұйымдастыру комитетінің
Төрағасы, Ұлттық тарих конгресінің
ғылыми хатшысы, т,ғ,д., профессор:           З. Е. Кабылдинов
Ұйымдастыру комитеті төрағасының
орынбасары, «Бәйімбет» қоғамдық 
бірлестігінің Президенті:                            Ғ. Ж. Найманов  
РЕЗОЛЮЦИЯ
18  апреля    (в  субботу)  в  10.00  в  актовом  зале  Факультета 
социальных наук ЕНУ им.Л.Н. Гумилева (г. Астана, ул. Янушкевича, 
№ 6) состоялась Международная научно-практическая конференция 
на тему «Байымбет Тобетулы – видный батыр Казахского ханства», 
посвященной 550-летию создания Казахского ханства. 
Байымбет  батыр  (1708-1790)  –  один  из  видных  батыров  Казах-
ского  ханства,  потомки  которых  проживают  на  территории  совре-
менной  Омской  области  Российской  Федерации,  СКО  и  Акмолин-
ской  областей  РК.  Он  внес  огромный  вклад  в  дело  защиты  своей 
родины  от  набегов  джунгарских  захватчиков.  После  кончины  по 
решению  казахской  степной  элиты  герой  был  погребен  в  священ-
ном городе Туркестане, рядом с ханом Абылаем в мавзолее Ходжа 
Ахмета Яссауи.
Научный  форум  был  организован  Национальным  конгрессом 
историков, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева и Общественным объединением 
«Байымбет батыр»
Научно-методическое  сопровождение  и  организационно-практи-
ческую  помощь  в  проведении  мероприятия  осуществил  факультет 
социальных наук  с привлечением ведущих экспертов и специали-
стов из Казахстана и России.
В  программе:  доклады  на  Пленарном  заседании;  книжная  вы-
ставка; презентация 9-го номера международного научно-популяр-
ного  исторического  журнала  «Мәнгі  ел»,  издаваемый  Националь-
ным конгрессом историков; вручение именной стипендии лучшему 
молодому историку из числа студентов, магистрантов и докторантов 
Евразийского университета.

– 207 –
В  работе  конференции  приняли  участие:  автор  государственно-
го  герба  РК  Жандарбек  Малибеков,  проректор  ЕНУ  им.Л.Н.  Гу-
милева,  член-корр.  НАН  Дихан  Камзабекулы,  Ученый  секретарь 
Национального  конгресса  историков,  д.и.н.,  профессор  Зиябек 
Кабульдинов,  профессор  кафедры  казахской  литературы  ЕНУ  им. 
Л.Н. Гумилева, д.и.н. – Серик Негимов, профессор кафедры иссле-
дований ЕНУ им.Л.Н. Гумилева, д.и.н. – Мақсат Алпысбес, доцент 
кафедры общеобразовательных дисциплин Петропавловского Воен-
ного института – Альжанова Раушан Сайрановна, доцент кафедры 
казахской литературы ЕНУ им.Л.Н. Гумилева - Қайырбек Кемең-
гер.      начальник  отдела  государственного  историко-культурного 
музея-заповедника «Азырет Султан» – Нурлан Дукенбаев, зам. на-
чальника кафедры «Оперативное искусство и тактика» Националь-
ного университета обороны имени Первого Президента РК – Лидера 
Нации  Ерболат  Адельбаев, потомок Байымбет батыра, заслужен-
ный деятель РК – Қайыргельды Хасенов,  Президент ОО «Байым-
бет» – Галымжан Найманов. 
Для  участия  в  работе  конференций  прибыли  145  делегатов  из 
из городов: Алматы, Петропавл, Кокшетау, Астана, Омска, из аула 
Байымбет  Называевского  района  Омской  области  России,  а  также 
делегация из 9 офицеров Национального университета обороны име-
ни Первого Президента РК – Лидера Нации и 11 учащихся кадет-
ского  корпуса «Жас улан». 
Особо хотелось бы отметить, что в процессе работы конференций 
ОО «Байымбет» провело 2 значимых мероприятия с награждением 
денежным призом и ценным подарком. 
Первое:  ОО  «Байымбет»  постановило  наградить  денежным  сер-
тификатом  с  именной  стипендией  200  000  тенге  лучшего  молодо-
го  историка  из  числа  студентов,  магистрантов,  докторантов  ЕНУ. 
Потомок  Байымбет  батыра  Ажибаев  Торехан  Омиртасулы  вручил 
сертификат  лучшему  студенту  4  курса  специальности  Археология 
и  этнология  ЕНУ  –  Кубаеву  Аскару  Салимовичу,  занимающимся 
специальными исследованиями в области  формирования военных 
традиций  у казахов и дал ему благословение – бату.
Второе:  Автор  Государственного  герба  Республики  Казахстан 
Жандарбек Малибеков вручил спортивный набор лучшему ученику 
9-класса г. Алматы  Динмухамеду Канатулы, потомку батыров Аса-
на – младшего брата Байымбет батыра.
Принимая во внимание важность празднования 550-летия обра-
зования Казахского ханства, учитывая во внимание непреходящее 

– 208 –
значение  института  батырства  в  жизни  государства,  подчеркивая 
особое место и заслуги батыра Байымбета Тобетулы перед родиной, 
на конференции была предложена следующая резолюция:
1.  Обратиться  к  научной  и  творческой  общественности  страны 
активнее  изучать  и  пропагандировать  выдающихся  героев  казах-
ско-джунгарской  войны  в  свете  формирования  «нового  казахстан-
ского патриотизма».
2.  Рекомендовать  оргкомитету  по  итогам  проведенной  конфе-
ренции издать материалы выступлений по обозначенной тематике, 
сигнальные экземпляры которых раздать крупнейшим библиотекам 
страны.
3.  Министерству  обороны  РК  рекомендовать  организацию  экс-
педиции по местам сражений в годы казахско-джунгарской войны, 
привлекая студентов, учащихся «Жас улана» и общеобразователь-
ных школ, слушателей военных учебных заведений, а также потен-
циал общественных объединений.
4. Обратиться в Министерство образования и науки РК включить 
в школьную и вузовские программы по истории Казахстана героизм 
и мужество казахских батыров, потомки которых оказались за пре-
делами Казахстана.
5. Акиматам районов, городов, областных центров и городов ре-
спубликанского значения рекомендовать сбор, обработку и издание 
небольших учебных пособий по пропаганде жизни и деятельности 
казахских батыров того или иного региона, внесших выдающийся 
вклад в дело защиты своей родины от иноземных захватчиков.
6.  Обратиться  в  Республиканскую  ономастическую  комиссию  о 
увековечении имени Байымбета батыра в качестве улиц в городах 
Астана, Кокшетау и Петропавловск.
7. Вручить сертификат с именной стипендией лучшему студенту 
ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, активно-изучающему национальную исто-
рию. 
Председатель Оргкомитета,
Ученый секретарь Национального
Конгресса Историков Казахстана,
д.и.н., профессор:                                               З. Е. Кабулдинов 
   
Зам. Председателя Оргкомитета,
Президент ОО «Байымбет»:                             Г.Ж. Найманов

– 209 –
КОНФЕРЕНЦИЯ СУРЕТТЕРІ
Сурет 1. Конференция Президиумы 
Солдан оңға қарай: З.Е. Кабылдинов, Ж. Мәлібеков, Т.Ө. Әжібаев, 
Д. Қамзабекұлы, Қ.Қ. Хасенов, Ғ.Ж. Найманов 
Сурет 2. Серік Неғматолллаұлы Негімов – Гумилев Л.Н. атындағы
ЕҰУ-нің профессоры 

– 210 –
Сурет 4. Мақсат Алпысбес – 
Гумилев Л.Н. атындағы
ЕҰУ-нің профессоры
Сурет 3. Қайролла Қанапияұлы Хасенов – Бәйімбет батырдың ұрпағы
Сурет 5. Әділбаев Ерболат Бейсенбайұлы – 
ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы атындағы 
Ұлттық Қорғаныс университетінің
«Оперативтік өнер және тактика»
кафедрасы бастығының орынбасары

– 211 –
Сурет 6. Бәйімбет батырдың ұрпағы - Әжібаев Төрехан Өміртасұлы
«Бәйімбет» қоғамдық бірлестігі тағайындаған арнаулы стипендияның
сертификатын үздік жас тарихшы Қубаев Асқар Сәлімұлына тапсырды
Сурет 7. Әлжанова Раушан Сайранқызы – Петропавл қаласының
ҚР Ұлттық Ұланы Әскери институтының жалпы білім беру пәндері
кафедрасының доценті, тарих ғылымдарының кандидаты 

– 212 –
Сурет 8. Дүкенбаев Нұрлан 
Мұсағалиұлы – «Әзірет Сұлтан» 
мемлекеттік тарихи-мәдени қо-
рық музейінің бөлім меңгерушісі
Сурет 10. Конференцияға қатысушылар
Сурет 9. Қайырбек Кемеңгер
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ
қазақ әдебиеті кафедрасының доценті

– 213 –
Сурет 11. Қайыртай, Тұран, 
Қабдош, Талас, Тұрабай
Сурет 12. Қатыран, Қайролла
Сурет 13. Кітап көрмесі 

– 214 –
Сурет 14. Қайролла Әбілмәжінұлы, Қайыргелді Қанапияұлы, 
Зайнур Әбілхайырұлы
Сурет 15. Хайролла Жармуханұлы, Төрехан Өміртасұлы, 
Қайыржан Изатов 

– 215 –
Сурет 16. Кулян, Майра, Мәриям, Жұпар 
Сурет 17. Д. Қамзабекұлы, С.Қаржаубайұлы, Ғ.Найманов, 
А.Найманов, З.Е.Кабылдинов 

– 216 –
Сурет 18. Дихан Қамзабекұлының «Қожаберген жырау» атындағы
медальді «Бәйімбет» ҚБ президенті Ғ.Ж. Наймановқа тапсыру кезеңі
Сурет 19. Талғат Бектайұлы,  Хайролла Жармуханұлы, 
Ғалымжан Жүсіпұлы

– 217 –
Сурет 20. Абзал, Жантас, Ғалымжан
Сурет 21. Ғалымжан, Нәсіп Кәкімұлы

– 218 –
КОНФЕРЕНЦИЯҒА ҚАТЫСҚАН БӘЙІМБЕТ БАТЫРДЫҢ 
ҰРПАҚТАРЫНЫҢ СУРЕТТЕРІ
Сурет 22. Ғұмар, Ғалымжан
Сурет 23. Рамазан, Ғалымжан,
Қайырболат

– 219 –

– 220 –
Жасұлан, Зейнелқабиден, Рамазан, Қаббас, Қайырнас, Бегалы,
Ғалымжан, Қағира, Дастан, Тұрабай
Бәйімбет батыр – қазақ  хандығының
көрнекті қаһарманы
Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған
Халықаралық ғылыми-тәжрибелік
конференцияның материалдары  
Конференция материалдары
авторлық редакцияда жарияланады
Беттеуші-дизайнер: Туребаева Г. А.
Басуға 15.05.2015 қол қойылды.
Қалығы 60х84  
1
/
16
. Офсеттік қағаз. Шартты баспа табағы 13,75.
Таралымы 150 дана. Тапсырыс № 30.
_________________________________________________________
ТОО «Latin print» баспасы.
050010, Алматы қаласы, Зенков көшесі, 13 үй
Е-mail: Latin.print@mail.ru