1917ж. Қазан тӛңкерісі жағдайындағы негізгі ерекшеліктері

50 
1917ж. 24 қазанда (6 қарашада) Петроградта кҿтеріліс кезінде 
жҧмысшылар енген солдаттардың астананың маңызды орындарын басып алу 
нҽтижесі уақытша ҥкіметтің қҧлауына ҽкелді. Бҧл Қазан кҿтерілсінің 
Петроградтағы жеңісі- Қазақстанмен іргелес қалаларда- Ташкентте, Омбыда, 
Орынборда, Астраханьда Кеңес ҿкімінің орнауы- Қазақстанда биліктің кеңестер 
қолына кҿшуіне ҽсер етті. Бҧл процесс 1917ж. аяғынан 1917ж. наурызына дейін 
созылды. Кеңес ҿкіметін қолдаушылар: жҧмысшылар жҽне кедей шаруалар 
Сырдария, Ақмола облыстары, Бҿкей Ордасының кҿптеген аудандары Торғай, 
Орал, Семей, Жетісу облыстары қызыл гвардиялық отрядтар мен жергілікті 
гарнизондардың большевикшіл солдаттары қарулы кҿтерілістер арқылы 
Уақытша ҥкіметті басу арқылы жҥзеге асты. Қазақстандағы Кеңес ҿкіметін 
орнату ісіне Ҽ.Жангельдин, С.Сейфуллин, А.Асылбеков, Ҽ.Майкҿтов, 
И.Дубынин, А.Иманов, Т.Рысқҧлов, Т.Бокин, А.Розыбакиев т.б. қатысты. 
РКФСР 
қҧрылғаннан 
кейін 
елдің 
Шығысында 
автономиялық 
республикаларды қҧруға жҧмыстар жҥргізілді. Большевиктік ҧйымдар, 
Қазақстан мен Тҥркістан Кеңестері бҥкілқазақтық жҽне бҥкіл Ресейлік съезд 
шақыруға дайындады. 
Cаяси партиялардың құрылуы. 
Ҧлттық идеяны жақтаған "Алаш" партиясы 
ҿкілдері Ҽлихан Бҿкейханов, Ахмет Байтҧрсынов, Міржақып Дулатов, Елдес 
Ғҧмаров, Ғазымбек Бірімжанов қҧрастырған бағдарламаның жобасы 
жарияланды. Бағдарлама жобасы 10 пункттен тҧрды. 
I. Мемлекет қалпы.
Россия демократическая, Федеративная республикасы 
болу. Федеративная Республиканың һҽр мемлекетінің іргесі бҿлек, ынтымағы 
бір һҽр қайсысы ҿз тізгінін ҿзі алып жҥреді. 
II. Жерге бостандық.
Қазақ жҥрген облыстардың бҽрі бір байланып, ҿз 
тізгіні ҿзінде болып, Россия Республикасының Федерациялы бір ағзасы болуы... 
«Алаш» партиясы ҽділдікке жоқ, нашарларға жолдас, жҽбірлерге жау болады. 
III. Негізгі құқық.
Россия Республикасында дінге, қанға қарамай, еркек-
ҽйел демей адам баласы тең болу. Жиналыс жасауға, қауым ашуға, жария 
сҿйлеуге, газет шығаруға, кітап бастыруға еркіншілік... 
IV. Дін.
Дін ісі мемлекет ісіне айырылуы болды. Дін біткен тең қҧқық… 
муфтилік қазақта ҿз алдына болу. 
V. Билік һәм сот.
Һҽр жҧрттың билік пен соты тҧрмыс ыңғайына қарай 
болуы. Би һҽм судья жергілікті жҧрттың тілін білу. Қазақ кҿп жерде сот тілі, 
қазақ тілі болу... 
VI. Ел қорғау.
Ел қорғау ҥшін ҽскер осы кҥнгі тҥрде болмау. Ҽскерлік 
жасына жеткен жастар жерінде ҥйретіліп, жерінде қызмет ету. Ҽскерлік 
қызметін қазақ аты милиция тҥрінде атқару. 
VII. салық.
Хал-ауқат, табысқа қарай: бай-байша, кедей-кедейше ғаділ 
жолмен таратылу. 
VIII. Жұмысшылар.
Жҧмысшылар закон панасында болу… "Алаш" 
партиясы жҧмысшылар турасында социал-демократтардың меньшевиктік 
тобының программасын жақтайды. 
IX. Ғылым-білім үйрету
. Оқу орындарының есігі кімге де болса ашық һҽм 
ақысыз болу; жҧртқа жалпы оқу жайылуы. Бастауыш мектептерде ана тілінде 

51 
оқу; қазақ тілінде орта мектеп, университет ашу; оқу жолы ҿз алды автономия 
тҥрінде болу; ҥкімет оқу ісіне кіріспеу. 
X. Жер мәселесі
. Учредительное собрание негізгі закон жасағанда жер 
сыбағасын алдымен жергілікті жҧртқа берілсін деу; қазақ жер сыбағасын 
отырған жерлерден алып орналасқанша, қазақ жеріне ауған мҧжық келмеуі, 
бҧрын алынған жерлердің қазаққа қайтуы. 
Бҧл бағдарлама Қҧрылтай жиналысына сайлауда «Алаш» партиясының ірі 
табысқа жетуін қамтамасыз етті жҽне 
1917ж. 5-12 желтоқсанда Орынборда 
ӛткен екінші бүкілқазақтық съезде қазақ халқы әр түрлі топтардың ӛкілдерін 
біріктірді. 
1917ж. кҥзінде Қазақстанда тағы бір ҧлттық саяси «Ҥш жҥз» партиясы 
болды. Оның жетекшісі Кҿлбай Тоғысов болды. Ҧстаған бағыттары 
большевиктік. "Алаш" партиясының оппоненттері. 
"Ҥш жҥз" партиясы 1918ж. қаңтарынан Кеңес ҥкіметін орнату ісіне кіріседі 
(большевиктерді жақтайды). Алайда осы кезде басталып кеткен азамат соғысы 
Қазақстанда басқаша саяси жағдай туғызды. Соның есебінен саяси кҥштердің 
арасындағы жағдайды кҥшейтті. 

жүктеу/скачать 1,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: