Жетісу
университеті
ТӘЛІМ - ТӘРБИЕ
бейсенбі, 17 наурыз,
2016 жыл
8
ҚАЙЫРЫМ
Игі істіњ куєсі
О
тбасы - адам баласының алтын діңгегі. Дүниеге келген
күннен бастап бала отбасының, яғни, ата-әже, әке-ана,
аға-аталарының тәрбиесін алады. Отбасылық тәрбие – адам
үшін ең қуатты тәрбие, өмірінде алатын барлық тәрбиенің
негізгі болып саналады. Отбасылық тәрбиені басқа ешбір тәрбие
алмастыра алмайды, тек толықтырады. Кей жағдайда кері әсер
етуі мүмкін...
Gazeta.zhgu@mail.ru
Игі іс істеу, қайырымды болу – адам бойындағы асыл қасиеттердің бірі.
Халық «жылуы жоқ үйден без, қайырымы жоқ биден без», «бір-біріңді
сыйласаң - жан семіреді» деп, осы бір қасиеттің жақсы мен жаман
жағын көрсете отырып, оны ұрпағының бойына сіңіріп келген.
Тиым сµздерді
орынды пайдалану
Қазақы тәрбиенің
маңызы
Әкенің
баласына,
ағаның
інісіне,
ағайынның жақынына, жақсының жатқа
бауыр болып жақсылық жасай білуін,
бойының кәусар судың бұлағындай тазалық
пен мейірімділікке тұнғандығының белгісі
дейміз. В.Сократтың: “Егерде адамдар бір-
біріне көмектесуді үйренбесе, онда адамзат
ұрпағы жер бетінен жоғалады”, деген сөзінің
жаны бар. Қайырымдылықтан жұрдай адам-
зат баласы жауызға айналып, тасбауырлық
ғаламды жалмап, жоғалмаққа душар болар
едік. Алайда Аллаға деген сенімі бар халық
имандылық жолында бұған жол бермейтіні
аян. Жауыздықтың шебін қайтаратын осы
қайырымдылық емес пе, ағайын?! Ендеше
үйренейік, қайырымдылықтың түп тамыры-
на үңілейік, ата-баба дәстүрін жалғап біз де
жас ұрпақтың бойына сіңірейік.
“Жақсының жақсылығын айт нұры
тасысын”,-демекші осыдан біраз күн бұрын,
мен де игі істің куәсі болдым. Таза ауа
жұтпаққа, сергіп қайтуға саябаққа шыққан
едім. Жолай аялдамада жанарға еріксіз жас
келетін оқиғаға тап болдым. Көше бойынан
бір ару қызды байқадым, маңынан өтіп бара
жатқан ұзын бойлы, жұпыны киінген ер адам
кенет тоқтай қалды да, бір нәрсе сұрағандай
болды. Анықтап қарамаққа екеуіне бір-екі
қадыммен жақындай түстім. Сырт көзге
мейірімді көрінген сіңілімнің жүзі айқын.
Ал алба-жұлбасы шыққан ер азаматтан
біраз секемденіп қалған ем, бекер екен. Ол,
ашыққаннан ба екен, әлде намыстанғаннан
ба дауысы зорға шығып:
- Қарындасым, ренжімесең бір үзім нан
болса, маған бере аласың ба? Екі күннен
бері нәр татпадым дегенде жүрегімді еріксіз
бір алып күш келіп қысқандай болды. Жа-
нарымды жас шалса да өзімді қолға алып
оқиға барысын ары қарай жалғастырдым.
Заманымыздың заңғар жа-
зушысы Мұхтар Әуезов: «Ел
болам десең бесігіңді түзе», -
десе, ақын Мағжан Жұмабаев:
«Қазақ баласының тәрбиесі
қазақ тұрмысына қабысуы
мақұл», - деп қазақы тәрбиенің
маңыздылығын ескерткен.
Кей тұста, «мен тәрбиеші бола алмаймын,
ұстаз боламын!»,- дейді кейбір мұғалімдер.
Осы сәтте олар балаға білім беру үшін
тәрбиені бірінші кезекке қою керектігін
ұмытады. Мектеп барлық ғылым саласы-
на орта мәлімет беретін бірден-бір ғылыми
орын. Сондықтан әр оқушы өзіне керегін
мектептен алып қалуға талпынуы керек.
«Мектептегі бір күн іздегеніңді, кейін де
мың күн іздемейтін боласың» деген
қағидаға сүйене отырып, тәрбиенің
мәйегін бұзбауға баса назар аударған
жөн.
Бүгінгі қоғамда қылығымен сүйсінтіп,
қадамына нұр бітірер жауқазын жастың
бесіктен белі шықпай жатып сүйкімсіз
әрекеттерге ұрынуы кім-кімді болсын
бей-жай қалдырмайды. Өкінішке орай,
ішінара кездесетін жат әрекеттерді
көріп, жүрегіміз ауырып, қынжыламыз.
Оған кінәлі жан іздеп шарқ ұратынымыз
бар. Баланы әкесі маңдайынан
елжірей иіскеп, әжесі бесігін тебірене
тербетіп, анасы бауырына баспаған
ба деген күдік ойдың жетегінде
басқа да себептерін іздейміз. Басты
себебі, бастапқыда тәрбиеге мән
бермеуімізде екендігін мойындағымыз
келмейді. Бүгінгі таңдағы қарыштап да-
мып келе жатқан қоғамда мектепке дейінгі
және білім ошағындағы тәрбиені қойып,
құрсақтан тәрбиелеу керек деген тәсілге
сүйенбесімізге амал жоқ. Өйткені, кінәні
алыстан іздегенше, өзімізден бастағанымыз
жөн сияқты. Ол үшін ұрып-соғудың немесе
жазалаудың қажеті жоқ. Мәселен, мектеп-
те «бұзық» оқушыны тәрбиеге шақырмас
бұрын, өзің туралы айтшы деп жақын тар-
тып сөйлесу керек, сонда оны түсінесің,
күдігің жойылады, өзара тіл табысасың.
Тіл арқылы жүрекке кіресің. Ұстаз шәкіртке
күн болып көрініп, нұр болып төгілуі ке-
рек, себебі ол шәкірт үшін үлгілі тұлға.
Мұғалімнің жүріс-тұрысы, сөзі, киім киісі
түгел баланың көз алдында. Бір бұзық ба-
ланы көріп, Абай атамыз былай деген екен:
«Балаға көбінесе үш алуан адамнан мінез
жұғады. Біріншісі, ата-анасынан, екіншісі,
ұстазынан, үшіншісі, құрбысынан». Осы
тұрғыда, ұстаздың міндеті - әр сабақта
оқушы пікірімен санаса отырып, негізгі
мәселеге жетелеу. Қате пікірді айтты деп
ұрсуға, ескертуге болмайды.
Баланы жанұяда дұрыс тәрбиелеу, оның
мектепте жақсы оқуына, болашақта жақсы
азамат болып шығуына үлкен ықпалын
тигізеді. Үйде балаларды жазу сызуға,
ауызша есепке машықтандыру, оларға
қызықты әңгімелер айтып беру сияқты
істермен қоса оларды бір мезгіл үй ша-
руасымен айналыстырып отырса, бала
үшін оның маңызы зор. Бұл ретте бала
біріншіден білімге құштар болса, екіншіден
ол еңбекке дағдыланады. Ал еңбек пен білім
егіз екенін естен шығармауымыз керек. Жас
жеткіншекке жанұяда дұрыс тәрбие берілсе,
болашақта одан үлкен нәтиже күтуге бола-
ды. Дұрыс тәрбие алған бала ата - анасын
қуантып отырады. Балаға дұрыс тәрбие
берудің өзекті бір саласы жас жеткіншекті
еңбекке деген әлеуметтік көзқарасын
қалыптастыру болып табылады. Бұны тек
мұғалімдер ғана емес әрбір ата - ана қолға
алып, өз балаларының гүл, ағаш егіп, ау-
ланы көгалдандыру сияқты игілікті іске
қатысуын қадағалап отыруы керек.
«Ұл тәрбиелей отырып, жер иесін
тәрбиелейміз, қыз тәрбиелей отырып, ұлтты
тәрбиелейтіндігімізді ұмытпаған абзал.
Баланы дұрыс тәрбиелеу отбасында, ал-
дымен, жанұя жағдайы, онда қалыптасқан
он моральдық - психологиялық ахуал,
татулық пен өзара түсіністік, сүйіспеншілік
пен сыйластық, ауызбіршілік, отбасы
мүшелерінің бір - біріне деген құрмет
сезімдері, яғни, отбасындағы кіршіксіз таза,
мөлдір көңіл - күйі тікелей ықпал ететіндігін
бір сәт естен шығармайық.
Жанар ДОСКУЖАНОВА,
Шестаков атындағы орта мектептің
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі.
Бала тәрбиесіндегі пәрменді құралдың
бірі – сөз. Қазақ: «Таяқ еттен, сөз сүйектен
өтеді»,-дейді, сондықтан тіліміздегі мақал-
мәтелдердің, тыйым сөздердің бала
тәрбиесінде орны ерекше. Тыйым сөздер
отбасында жиі айтылады. Үлкендер бұл
сөздерді бала тәрбиесіне баланы жа-
ман әдет, орынсыз қылық, теріс мінезден
сақтандыру үшін қолданған. Қазіргі таңда да
қазақтың тыйым сөздері өз мән – мағынасын
жойған жоқ. Бірақ жас ата-аналар тыйым
айтқанымен, оның мәнін түсіндіре алмай-
ды. Мәселен, жағыңды таянба, жаман бо-
лады; бетіңді баспа, жаман болады; үйге
қарай жүгірме, жаман болады. Осындағы
жамандық дегеніміз не?
Басына іс түскен адам, қайғыға душар
болған адам көп ойланып, уайымдайды,
осы сәтте сүйеніш ретінде жағын таяна-
ды. Жағымсыз қылық жасаған адамның
ел бетіне қарарға, ел көзіне қарауға дәті
жетпейді, сондықтан бетін басып, жасқанып,
жасырынады. Қазақ салтында адамы қаза
болған үйге қарай ат қояды, жаяу-жалпылай
ағылған халық – үйге қарай жүгіруді де жат
санаған. Міне, осындай ырымдардан тыйым
сөздер пайда болған. Оны тәрбие құралы
ретінде қолдана білген.
"Нанды бір қолыңмен үзбе. Тұзды баспа.
Суға түкірме." Бұл тыйым сөздер - адам
өміріндегі киелі асты қорлауға жол бермеу
үшін, баланың ас қадірін білуі үшін айтылған.
«Құстың ұясын, құмырсқаның илеуін бұзба»
- деп, тіршілік иелеріне залал келтіруге;
Үлкеннің алдын кеспе, үлкеннің сөзін бөлме,
адамға қарап қолыңды шошайтпа, адамға
қарап керілме, жатқан кісінің үстінен аттама
тәрізді тыйым сөздері жағымсыз әдеттен
аулақ болуға, әдептілікке баулиды. Жақын
адамға пышақ сыйламайды. Жақын адам-
дар бір-бірінен ит алмайды. Әкесі бар
бала бас ұстамайды, төрге шықпайды. Кісі
ақысын жеуге болмайды. Бұл сөздің мәні
адамдар арасындағы сыйластық, туыстық,
адами қарым-қатынас бұзылмасын дегенге
саяды.
Денсаулыққа
зиянды
әдеттен
сақтандырып: «Түнде су алуға болмай-
ды. Адамға мылтық оқтанба. Шелектегі
суға ауыз батырма; Тамақтың бетін ашық
қалдырма», - деген халық, тыйым сөздің
бәрін өмір тәжірбиесінен түйіндеген деп
білеміз.
Қазақта тағы бір аталы сөз бар: «Ағаш
ағаштан мәуе алады. Адам адамнан тәлім
алады». Үлкенннен естіген тыйым сөз жас
баланың есінде сақталып, бірде болма-
са, бірде қажетіне жаратары сөзсіз. Киелі
сөздердің бекер айтылмағанын мойын-
дайтын кездері болады. Әрбір ырым-тый-
ым сөздің негізінде адамгершілікке, қолда
барға үнеммен қарап, қадірін білуге, үлкенге
құрмет, кішіге ізет көрсетуге, тіршілік
иелеріне (аң, құс, т.б.) залал келтірмеуге,
табиғат,
қоршаған
ортаны
сақтауға
уағыздау жатыр.
Баланың отбасылық тәрбиесінде тек сөз
қажет, сөзбен-ақ тәрбие беруге болады
екен деген пікір тумаса керек-ті. Бала ана-
сынан бірінші мейірім, жылылық, қамқорлық
күтсе, есейе келе, өмірде кездескен әр
сұрағына жауап алатын сырласы деп тани-
ды, сондықтан да ана баласының алдында
ақылшы дос, ұстаз бола білуі керек. Ұрпақ
тәрбиесіндегі әке-қорған, отбасының тірегі.
Бала әкесіне дүниедегі мықты, ер жүрек,
батыл адам ретінде қарайды. Өзі де соған
ұқсағысы келеді. Осы сенімді әке ақтай
алса, баласы жаман болмасы хақ.
Тыйым сөздер – «жақсыдан үйрен,
жаманннан жирен» деген халықтық
педагогиканың жемісі, үлгі, өнеге,тәрбие.
Тыйым сөздің тіліміздегі молдығы олар-
ды тақырыптық жағынан топтастыруға
мүмкіндік береді. Мысалы: балаға қатысты
тыйым мен ырымдар; ата-анаға қатысты;
киімге қатысты; ас-тағамға қатысты;
аңшылыққа қатысты; киімге қатысты; ас-
тағамға қатысты; аңшылыққа қатысты;
жолаушыға қатысты; қоршаған ортаға
қатысты; Отқа, суға қатысты, т.б. Олардың
бәрінің көздегені-адамға, жаңа қалыптасып
келе жатқан жастарға өнеге үйретіп, жа-
ман қылық жат мінезден сақтандыру.
Өмір тәжірибиесінен екшеліп жеткен тый-
ым сөздерге тәлім сөздерге, құлақ асып,
кәдемізге жаратайық демекпіз.
Толқын АМЕТОВА,
Тополевка орта мектебі
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі.
- Ағатай, менде нан
жоқ! - деп, әлсін-әлсін
мұңайған жүзімен жа-
уап берген жанашыр
қыз
«жығылғанға
жұдырық» болмайын, аяған кейпімді
көрсеткім келмейді дегендей басын төмен
түсірді. Бірер минуттан соң рахметін ай-
тып жөнелген ағасына әлгі қыз «ағатайлап»
жүріп тоқтатып алды да, осы жерде күтіңіз
дегендей ишара білдірген қалыппен дүкенге
қарай асығыс, жүгіре кетті. Артынша қолына
нан ұстаған сіңілім ағатайына нан мен қоса
біраз тиын-тебен табыстады. Қатты қуанған
ағасы қарындасына рахметін төге, батасын
бере өз жолымен кете барды.
Осы оқиға санамнан кетпей мені біраз
ойға салды. Адамдар неге бейшаралыққа
түседі, өмір ме, әлде басқа себеп пе?
Сонда да сол бір кішкентай жанның ісі бұл
өмірде өзінен басқа өзгеге де көмек
көрсететін қайырымды жандардың барына
көзімді жеткізді. Үлгі аларлық істің шексіз
мейірімді, шексіз рақымды Алла қалауымен
болатынын білемін. Себебі, жаратушы
Алла мұсылман құлдарына әрқашанда
бір-біріне мейірімді болуды үндейді.
Сондықтан да, қолымыздан келгенше
көмектесе білейік, дүниенің алма-кезек екені
шүбәсіз. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің
(с.ғ.с): “Жақсылық жасаңдар, қайырымды
болыңдар!”,-дегенін естен шығармайық
достар.
Жұлдыз АЙТБАЕВА,
4 курс білімгері.
Жетісу
университеті
ИЗ БЛОКНОТА БУДУЩЕГО ЖУРНАЛИСТА
четверг, 17 марта,
2016 год
9
Gazeta.zhgu@mail.ru
Счастье – быть счастливым
В преддверии Великого
праздника Наурыза
Весна-это замечательное время, когда
природа оживает после долгой холодной
зимы. Весна - это теплые лучи солнца,
зеленая травка, капель и первые подснеж-
ники. Когда наступает весна, у каждого
человека в душе появляется чувство на-
дежды и радости, веры в лучшее. Кроме
того, что с наступлением весны изменя-
ется природа, изменяемся и мы. У нас по-
является больше энергии и сил, мы хотим,
не теряя времени, успеть все свои дела.
У нас в Казахстане весной отмечается два
грандиозных праздника 8 марта и Наурыз. 8
марта - это праздник всей прекрасной поло-
вины человечества, мы поздравляем своих
мам, бабушек, сестер и подруг, дарим цве-
ты и подарки.
Сейчас мы в ожидании одного из самых
важных праздников в нашей стране, празд-
ника, который ознаменует «рождение вес-
ны»- Наурыза.
По восточному календарю Наурыз - нача-
ло нового года, совпадает с днем весеннего
равноденствия. У нас в стране мы праздну-
ем Наурыз в течение трех дней, эти три дня
заполнены подготовкой, радостью и весе-
льем. В преддверие этого Великого празд-
ника мы очищаем свой дом, выбрасываем
все ненужное, просим прощения у всех, кого
мы обидели. Считается, что после этого, к
человеку приходит удача и достаток, а бо-
лезни и невзгоды обходят его стороной. При
приготовлении традиционных блюд, к при-
меру, наурыз коже, следует не забывать,
что наличие цифры «7» является обяза-
тельным компонентом. Оно заключает в
себе 7 дней недели - временные единицы
бесконечности вселенной. Главным блюдом
Наурыза, как уже говорилось выше, являет-
ся наурыз-коже. Оно состоит из ингредиен-
тов, символизирующих 7 элементов жизни.
Это - вода, мясо, соль, жир, мука, злаки (рис,
кукуруза или пшеница) и молоко. Эти ингре-
диенты символизируют радость, удачу, му-
дрость, здоровье, благосостояние, скорость,
рост и божественную защиту. Кроме того мы
готовим подарки, поздравляем друг друга,
встречаем гостей, посещаем различные
мероприятия, посвященные празднованию
Наурыза.
Что у вас ассоциируется с Наурызом? У
меня это, конечно же, хорошее весеннее на-
строение, большой круг родных, гостепри-
имство, горячие баурсаки, вкусное наурыз-
коже, большие празднично-оформленные
юрты, качели алтыбакан, вокруг - веселье
и смех. Наурыз-это праздник обновления,
символ радости, плодородия, уважения и
любви. Каждый человек, готовясь к Науры-
зу, загадывает заветные желания и верит
в их исполнение. Люди стараются внести в
празднование частичку добра и теплоты.
Празднование сопровождается концерта-
ми, выступлениями, благотворительными
ярмарками, традиционными казахскими
играми, различными конкурсами.
В Казахстане это праздник, который спла-
чивает все другие народы, которые прожи-
вают у нас на Родине. Мы встречаем этот
праздник большой и дружной семьей. Для
нас Наурыз-это единство, мир, сила, друж-
ба и благополучие. Для нас казахстанцев,
празднующих Наурыз под единым Шаныра-
ком, это один из самых светлых и лучших
праздников в стране.
Он вселяет в нашу жизнь веру, надежду,
радость, помогает нам начать все заново,
В преддверии этого большого праздника,
хочу поздравить всех казахстанцев и по-
желать здоровья, счастья, удачи, успехов в
достижении целей. Пусть Наурыз принесет
все самое хорошее в наши жизни!
Зарина СЕЙДАХАНОВА,
студентка 4 курса.
Счастье —
это не жизнь без забот и печалей, сча-
стье — это состояние души.
Смелость - половина счастья
Народная мудрость
Одним нужно быть известными и знаме-
нитыми, а кому - то по вкусу тихая и спокой-
ная жизнь в кругу своих близких. Для многих
людей счастье - в их детях. Они стараются
вкладывать в них всю свою любовь, заботу.
И отдают им всю свою жизнь. Ну и, конеч-
но, каждый человек хотел бы жить в мирной
стране, без войн. Конечно, у людей разных
возрастов разные понятия о счастье. Ма-
ленькому ребёнку для счастья нужна за-
бота и любовь родителей. Исполнения их
капризов. От покупки любой желаемой без-
делушки на его лице появляется улыбка, и
сразу можно сказать, что ребёнок счастлив.
Для подростков счастье в любви, дружбе,
семейном благополучии. Каждому ребёнку
этого возраста хотелось бы быть любимым
и знать, что ты нужен ещё кому - то, кроме
своих родных. И не обязательно любить са-
мому, одно чувство, что ты для кого - то не
безразличен, возносит тебя до небес. То-же
самое происходит, если тебе человек нра-
вится, но только если это взаимно. Конечно,
каждый ребёнок хотел бы иметь нормаль-
ные отношения в семье. Жить в постоян-
ном движении, проводить весело время.
Для взрослых людей счастье в настоящей
любви между парнем и девушкой, после
которой идёт свадьба, рождаются дети и
формируется полноценная семья. В при-
быльной работе, чтобы не только сводить
концы с концами, но и чтобы хватало денег
на различные удовольствия. Для пожилых
людей счастье в том, чтобы спокойно про-
жить остаток своей жизни. Чтобы их дети и
внуки были живы и здоровы и ни в чём не
нуждались.
Лично для меня счастье - это уже то , что
я живу, что у меня отличная семья, понима-
ющие и любящие меня родители. Друзья,
которые всегда поддержат и помогут. Ну и,
конечно, в том, что я живу в стране, в кото-
рой нет войны. Я не знаю, что такое разруха
и голод.
Значит, только тот счастлив по - насто-
ящему, кто может сказать людям: " Моё
счастье - частичка нашего большого обще-
го счастья». Что такое счастье? На этот
вопрос, наверное, нет, да и не будет одно-
значного ответа. Ведь для каждого челове-
ка счастье свое, а само содержание этого
понятия изменяется на протяжении жизни.
Сначала для ребенка счастье - это улыбка
матери, ее голос. Потом счастье - это пер-
вый шаг, это радость от собственных успе-
хов; далее счастье - это достижение постав-
ленной цели. А вообще, я думаю, что самые
счастливые в мире - дети. Они радуются
всему, что видят вокруг: родителям, солнцу,
цветам. Бывает, живет человек и якобы все
у него есть: деньги, власть, машина, но чего-
то все-таки не хватает. Может, счастья?
Значит, счастье - это не материальная цен-
ность. А что же тогда? Возможно, счастье
- это какое-либо состояние души. Ведь мы
бываем счастливые, когда получим высо-
чайшую оценку или переборим свои фобии.
А иногда имеем возможность подольше
поспать и говорим: «Какое счастье!» Сча-
стье - это улыбка мамы и протянутая рука
друга. Счастье - это моя семья, мои друзья,
мое успешное обучение. Я счастлива, что
есть люди, которые меня любят и которых
люблю я. Счастье для меня - это красивое
расположение духа, хорошо проведенный
час, минута, даже миг. Так давайте же все
будем счастливы, ведь счастье в простых
вещах, счастье в наших сердцах, счастье
в том что мы можем дышать, видеть, мыс-
лить и говорить. Проводить время с родны-
ми и близкими нам людьми. Не стоит ждать
счастья - счастьем нужно быть!
Айдана ОСПАНГАЛИЕВА,
студентка 3 курса.
Что такое счастье - это каждый понимает по - своему. Для одного
счастье быть с любимым человеком, а для другого - быть любимым. Для
одного человека всё его счастье состоит в деньгах, а другой всю свою
жизнь может прожить в нищете, но в большой и дружной семье. И с гор-
достью скажет, что он самый счастливый человек на свете.
Новый день
Новый день как новое рождение,
Жизнь, рассвет и снова пробуждение.
Настанет новый день и все уже не будет
как прежде,
Закончилась тьма, уступит место она
любви и надежде.
Закончилась мрачная ночь, словно
страшная сказка.
Темная сторона жизни - уже давно
сброшенная маска.
Как только наступит рассвет уйдет все
плохое,
Пора жить! Отпустим былое!
Оглянись, мир прекрасен вокруг!
Сколько вокруг друзей и подруг!
Запомнить нужно только одно:
живи и борись
Новый день уже вознесся ввысь!
Новый день принесет снова веру,
надежду, любовь,
Появится стремление к жизни вновь…
Захочется жить и настанет пора
Улыбок, веселья, земного добра.
Достарыңызбен бөлісу: