Етістіктерден зат есім тудыратын жұрнақтар
(Суффиксы, образующие имя существительное от глаголов)
ма-ме-
-ба-бе-
-па-пе-
-ым-ім-м-
-ыс-іс-с-
-к-қ-ік-ық-ек-ақ-
-қыш-ғыш-
-қаш-ғаш-қыш-ғыш-кіш-гіш
-ыш-іш-
-ын-ін-
-уыш-уіш-
-ман-мен-
-у-
-қы-кі-ғы-гі-
-қын-кін-ғын-гін-
-мақ-мек-пақ-пек-
-ашақ-ешек-
Примеры:
аялда+ма, тер+ме
тұн+ба, мін+бе
қос+па, кес+пе
байла+м, біл+ім, ки+ім
ұр+ыс, күйзел+іс, шайқа+с
сұра+қ, күре+к, сыз+ық
жап+қыш, қыр+ғыш
қыс+қаш, сүз+гіш, бас+қыш
қуан+ыш, өкін+іш
жау+ын, ег+ін,жи+ын
еле+уіш, тырна+уыш
оқыр+ман, көрер+мен
еге+у, жалға+у,сұра+у
бұр+ғы, кер+гі, шал+ғы
ұш+қын, тіз+гін, көш+кін
құй+мақ, іл+мек, піс+пек
бер+ешек, ал+ашақ
Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақтары
(Суффиксы, изменяющие смысловое значение существительных)
- й -
- еке – ке – қа – а- е –
- тай –
- жан –
- қан-кен-қай-кей-ан-ң-
- шақ – шек –
- шық – шік –
- ша – ше –
- ш – ыш – іш –
- сымақ - екеш -
Примеры:
аға+й, әке+й, шеше+й
ағ+еке, Мұ+қа, Жә+ке
аға+тай, әке+тай, апа+тай
аға+жан, әке+жан, апа+жан
бала+қай, шеше+кей
құлын+шақ, іні+шек
қап+шық, төбе+шік
сандық+ша, күрек+ше
қалқа+ш, Нұр+ыш (Нұртай)
бастық+сымақ, тас+ екеш
Зат есімнің 3 түрлі грамматикалық категориялары бар.
(У имени существительного есть 3 грамматических категорий).
1. Жекелік және көптік категориясы (категория мн.числа и лица).
2. Тәуелдік категориясы (категория принадлежности).
3. Септік категориясы (категория падежа).
Мысалы: бала+лар+ы+мен т.б.
Зат есімнің сөйлемдегі синтаксистік қызметі
(Синтаксическая роль существительного в предложении)
Зат есім сөйлем ішінде бастауыш, толықтауыш, пысықтауыш, анықтауыш, баяндауыш бола алады.
1. Бастауыш – зат есім сөйлемде атау септігінде тұрып, бастауыш болады.
(основная грамматическая форма подлежащего – именительный падеж)
Мысалы: Таулардан өзен ағар сарқыраған (Ы.А.).- не? Бастауыш.
2.Толықтауыш – зат есім атау мен ілік септіктерінен басқа септіктер тұлғасында болады.
(существительное имеет грамматические формы всех падежей, кроме
именительного и родительного, являясь дополнением)
Мысалы: Көк торғын Көкшетауды мұнар басқан (С.С.).- нені? Толықтауыш.
3. Анықтауыш – зат есім ілік септігінде тұрып, өзінен кейінгі сөзді айқындап, анықтауыш болады.
(существительное находится в родительном падеже и , являясь определением,
уточняет последующее слово)
Мысалы: Дайрабай әрі күйші, әрі әнші, әрі ақын адам болған (С.Б.).- қандай? Анықтауыш.
4. Пысықтауыш – зат есім барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде келіп немесе көмекші
есіммен, септеулік шылаулармен тіркесіп пысықтауыш болады.
(существительное находится в дательном, местном, исходном, инструментальном
падежах или сочетается со служебными именами, послелогами, являясь
обстоятельством)
Мысалы: Көкке қарай қанат қағып, Аққу кетті бұлдырап (С.С.).- қайда? Пысықтауыш
5. Баяндауыш – зат есімдер жіктеліп келіп немесе атау септігінде болып, баяндауыш болады.
(существительные имея личные окончания или находясь в именительном падеже, являютя сказуемым)
Мысалы: Ақ басты Алатаудың Жамбылымын (Ж.).- кімімін? Баяндауыш. Бала – артта қалған із, байлық – қолдағы мұз. – не?
Достарыңызбен бөлісу: |
