Заттар алмасуыныѕ реттелуі

225 
фосфаттардың кӛп мӛлшерде түсуінен де пайда болады (мысалы, вена арқылы 
еңдіргенде), тіндерде катаболикалық процестер күшейгенде байқалады. Бұл 
кезде бүйректе 25(ОН)Д
3
–тің гидроксилденуі тежеледі. Фосфат кальциймен 
байланысуы мүмкін, сондықтан кальций тіндерде жиналып, гипокальциемияға 
алып келеді. Ал қан плазмасында фосфордың азаюы (гипофосфатемия) – бұл 
рахиттің бірінші белгісі.. рахиттің клиникалық белгілерінің пайда болуына 
дейін байқалады. Сонымен қатар инсулинді қабылдағанда, гиперпаратиреоз, 
сүйектің жұмсарған кезде, бүйрек түтіктері қызметінің бұзылуы, алкалоз 
кезінде байқалады.
Хлор –
Бикарбонаттар –
 
4.
 
Қанның қышқылдық-негіздік күйі (ҚНТ). ҚНТ тұрақты ұстайтын 
химиялық және физиологиялық факторлар. 
Қышқылдық-негіздік тепе-теңдік – биологиялық ортадағы сутек (Н
+
) пен 
гидроксил (ОН
-
) иондарының концентрацияларының ара қатынасы. 
Қалыпты жағдайда сау адамда қанның рН-ы 7,37-7,44. рН-тың 6,8-ге дейін 
тӛмендесе немесе 8-ге дейін кӛтерілуі ӛлімге ұшыратады. Сондықтан 
қышқылдық-негіздік тепе-теңдік белгілі бір деңгейде болуы қажет. 
Қышқылдық-негіздік тепе-теңдіктің реттелуіне химиялық факторлар 
(буферлік жүйе) және физиологиялық факторлар (мүшелер) қатысады. Осы 
факторлар бір біріне сәйкес жұмыс істейді. Ӛте күшті және реттеуге келетін 
жасушадан тыс сұйықтық пен қанда болатын жүйе – бикарбонаттық буфер 
болып табылады. Оның арақатынасы (1/20) плазма мен эритроциттерде бірдей, 
ол қышқылдық метаболиттер қанға әрдайым кӛп түсуімен байланысты. 
Буферлік әсер келесі тәсілмен жүреді: ағзаға қышқылдық ӛнімдер түскен кезде 
олар буферлік бӛлімімен әрекеттеседі, әлсіз кӛмір қышқылы мен қышқыл 
метаболитінің тұзын түзеді. 
H
2
CO
3
NaHCO
3
+
CH
3
CHOH
COOH
2H
2
CO
3
+
CH
3
CHOH
COONa
Әрі қарай кӛмір қышқылы карбангидразаның әсерінен ыдырайды, 
кӛмірқышқыл газының артық мӛлшері ӛкпе арқылы ағзадан шығады. 
CO
2
H
2
O
+
КА
H
2
CO
3
Сонымен, физиологиялық факторлар (ӛкпе) арқылы буферлік жүйелер 
қалыпты күйге келеді. 
Негіздік метаболиттер (ОН
-
) түскен кезде олар буфердің алымымен 
әрекеттеседі: 

226 
+ OH
HCO
3
+ H
2
O
H
2
CO
3
NaHCO
3
Түзілген гидрокарбонаттар буферлік жүйедегі қатынысты ӛзгертеді (1/25, 
1/30 және т.б.). 
Фосфат буфер жүйесі дәл бикарбонаттық буфер сияқты әсер етеді: қышқыл 
метаболиттер бӛлімімен әрекеттесіп, ал негіздік метаболиттер алымымен 
әрекеттеседі. Сонда не NaH
2
PO
4
, не түзіледі Na
2
HPO
4
, ал олардың ара 
қатынасының (1/4) тұрақтандырылуы бүйрекпен реттеледі. 
Белок буферінің әсері белок амфотерлігіне байланысты. Қышқылды заттар 
түскенде аминтоптарымен, сілтілі заттар түскенде – СООН-тобымен 
әрекеттеседі. Арақатынасы фосфатты буфер арқылы қайтадан қалыптасады. 
Егер қанға қышқылдық немесе сілтілік заттар түскенде, ал компенсаторлы 
механизмдер рН-тың жылжуын тоқтата алмаса, онда қышқыл-сілтілі тепе-
теңдігі бұзылады, ацидоз (қышқылдану) немесе алкалоз (сілтілі ортаның 
қалыптасуы). Қышқылдық-негіздік тепе-теңдіктің ӛзгеруінің даму механизіне 
байланысты респираторлық (газдық) және метаболиттік ацидоз бен алкалоз 
болып бӛлінеді. Олар теңетілген және теңелтілмеген болуы мүмкін. 
Қышқылдық-негіздік тепе-теңдіктің теңелген жағдайдан ауытқуы буферлік 
жүйелер қатынасының ӛзгеруін физиологиялық және химиялық факторлар 
кӛмегімен қалыпты мӛлшерге келтіруге болатын жағдайда байқалады. 
Теңелтілмеген бұзылыстар – артериялық қанның рН-ның 7,35-7,45 
шекарасынан шыққан кезде пайда болады. Организм бұл ӛзгерісті қалпына 
келтіре алмайды. 

жүктеу/скачать 1,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: