Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
- Бұл бет үшін навигация:
- -гина . - гина
- -ан қўшимчаси. Эски туркий тил ва эски ўзбек адабий тили манбасида учрайдиган -ан
| -
гина аффикси. Бу элемент қадимги ёдгорликда -қийа, -кийа формасида учрайди. Эски ўзбек тилида у -ғина, -гина; -қина, -кина формасида учрайди. Ҳозирги ўзбек тилида бу аффикснинг асосий формаси -гина . - гина аффикси кенг маънода кичрайтириш маъносининг модификациясидир (маънонинг торайиши). Биз умуман гапга тааллуқли бўлган -гина модал юкламасини ва биргина сўзга тааллуқли бўлган худди шу аффиксни фарқлаймиз. Биринчи ҳолатда чегаралаш маъноси (фақат) англашилади, иккинчи ҳолатда у кичрайтириш-эркалатиш аффикси сифатида кўринади. Ҳозирги замон ўзбек тили бу икки маънони фарқлаш учун фонетик воситадан фойдаланди: чегаралаш, айириш (фақат) маъносидаги -гина аффикси урғусиз, бошқа ҳамма ҳоатда у урғуни сақлайди. Бу элемент ҳамма сўз туркумига қўшила олади... Унинг ёрдамида предмет, белги ва ҳаракатнинг «субъектив баҳоси» ифодаланади (форма ясалиши)». -ан қўшимчаси. Эски туркий тил ва эски ўзбек адабий тили манбасида учрайдиган -ан қўшимчаси икки ҳил талқин қилинади: 1) кўплик қўшимчаси; 2) кичрайтириш-эркалаш қўшимчаси. Махмуд Кошғарийнинг «Девони Луғотит турк» (индекс) охирига илова қилинган «Грамматик кўрсаткич»да ҳам, Ғ.Абдураҳмонов, Ш.Шукуров томонидан ёзилган «Грамматик очерк»да ҳам -ан кўплик кўрсаткичи сифатида талқин қилинган: ўғлан иғлашди, эран урпашди каби. Лекин «Грамматик очерк»да ўғлан, эран сўзи бирликни кўрсатиш учун ҳам қўлланганлиги айтилиб, ўғлан эритти, қурч эран мисоли келтирилади. «Индекс»нинг бир ўрнида (190- бетида) ўғлан сўзи 1) ёш ўғил бола, 2) болалар изоҳланади. Демак, -ан қўшимчаси икки вазифада (кичрайтириш 248 ва кўплик) қўллангани эслатилади. Лекин «Девон» нинг ўзида -ан қўшимчасининг кичрайтириш маъносида изоҳланганини учратамиз: ўғлан биликсиз -ёш болада ақл йўқ, иккиз ўғлан -эгизак бола (Индекс, 141,160). Кўринадики -ан кўплик қўшимчаси деб ҳисобланган ўринда таркибида ўғлан, эран сўзи бўлган бирикманинг ҳоким компоненти феълнинг биргалик нисбати шаклида, -ан бирлик деб ҳисобланган ўринда эса феъл сўз аниқлик нисбат ва бирлик шаклида. Демак, ўғлан, эран сўзининг бирлик ёки кўпликни кўрсатиши у билан боғланган феъл орқали аниқланади, бирликда қўлланганда кичрайтириш-эркалаш маъносини беради. Бу ҳақда проф. А.Ғуломов ёзади: «Маҳмуд Кошғарийнинг «Девону луғотит турк»и ҳақида кўп гапирилади-ку, лекин унга танқидий ёндашиш ҳақида индалмайди, ундаги хато чуқур анализ билан тўла, очиқ кўрсатилмайди. Масалан, Маҳмуд Кошғарий ўғлон сўзидаги -он аффиксини кўплик кўрсаткичи деб изоҳлайди (тожик тилидаги кўплик кўрсаткичи -он каби). Ҳолбуки, бу аффикс кичрайтириш-эркалаш билдирадиган маълум жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|