Ўзбекистон республикаси

дан кейин – икки кун кейин, қишлоқ қа

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Pdf көрінісі

бет	226/303
Дата	03.12.2023
өлшемі	3,07 Mb.
	#133510
түрі	Монография

1 ... 222 223 224 225 226 227 228 229 ... 303

Байланысты:
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397

Қаратқич келишиги . Қаратқич келишиги уч хил қўлланади: китоб нинг варағи, мен инг
Тушум келишиги

дан
кейин
– икки кун кейин, қишлоқ
қа
кетди – қишлоқ кетди, оқшом
да
кетди –
оқшом кетди
.
Қаратқич келишиги
. Қаратқич келишиги уч хил қўлланади:
китоб
нинг
варағи, мен
инг
уйим, қоши
н
қароси
. Қаратқич келишиги
кўрсаткичини олган сўз қаратқич, у боғланган сўз қаралмиш дейилади.
Қаратқич-қаралмиш муносабати анча барқарор бўлиб, бу қаратқич
келишиги кўрсаткичининг сўз бирикмасидаги ўрни анча барқарорлиги
билан белгиланади.
Қаратқич келишиги
шунинг учун, шунинг сингари
каби бирикувда сўз
бирикмаси ҳосил қилмайди, балки сўзнинг ажралмас қисмига айланади.
Қаратқич келишигини олган сўз эгалик категориясини олган сўз билан
бирга қўлланади. Бундай қурилишли сўз бирикмаси [қаратқич
келишигидаги исм қаралмиш эгалик категориясидаги исм] сўз бирикмаси
умумий қолипининг воқеланиши.
Қаратқич келишигининг келтирилган уч хил кўриниши нутқ
кўриниши, боғланувчи сўзнинг луғавий маъносига боғлиқ равишда юзага
чиқади.
Тушум келишиги
. Тушум келишиги ҳам бир неча морфологик
кўрсаткичга эга: -
ни, -н, -и
. Тушум келишиги даги сўз фақат феъл билан
боғланади. Феъл тушум келишигидаги сўзга муносабатига кўра, иккига
ажралади: ўтимли феъл ва ўтимсиз феъл. Тушум келишиги ҳам кўп ҳолда
бош келишик билан ўрин алмашади:
китоб
ни
ўқиди – китоб ўқиди,
олма
ни
еди – олма еди
. Тушум келишиги билан шаклланган сўз гап

401
таркибида сўз кенгайтирувчиси – тўлдирувчи вазифасини бажаради:
Новдалар
ни
безаб ғунчалар тонгда айтди ҳаёт отини.
(Ҳ.Олим.)
Келишикнинг белгили/белгисиз қўлланилиши масаласи мунозарали.
Биз келишик категориясидаги сўз уюшганда олдинги сўзшаклдаги
келишикнигина белгисиз дейиш тарафдоримиз. Масалан:

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 222 223 224 225 226 227 228 229 ... 303