Зерттеуші

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
105 
АТИБЕКОВА Аружан Мейірханқызы, 
Тараз қаласындағы физика-математика бағытындағы 
Назарбаев Зияткерлік мектебінің 9 «А» сынып оқушысы, 
Тараз қаласы, Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: СЕНГЕРБЕКОВА Балжан Амангельдықызы, 
Тараз қаласындағы физика-математика бағытындағы 
Назарбаев Зияткерлік мектебі «Ағылшын тілі» пәнінің мҧғалімі, 
Тараз қаласы, Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
    
 
 
ATIBEKOVA Aruzhan Meyirkhankyzy, 
Student of 9 «A» grade, Taraz Nazarbayev Intellectual school of Physics and 
Mathematics, Taraz city, Zhambyl region, Kazakhstan 
 
SENGERBEKOVA Balzhan Amangeldykyzy, 
Teacher of English language Taraz Nazarbayev Intellectual school of Physics and 
Mathematics, Taraz city, Zhambyl region, Kazakhstan 
 
TEACHING ENGLISH TO BEGINNERS THROUGH CHILDREN RHYMES 
 
Annotation 
This  project  demonstrates  the  information  about  the  pronunciation  of  words  in  the 
English  language  and  how  these  features  can  help  people  of  any  ages  in  studying  the 
English language. 
The  aim  of  the  study  is  to  provide  methodological  guidance,  taking  into 
consideration  the  acoustic  features  of  the  sounds  in  the  English  language,  to  generate 
interest of students to learn foreign languages. 
The novelty of the study:  groups of words have  been established that are similar in 
pronunciation;  translation  of  these  words  is  not  given  directly,  but  mediated  by  images, 
thus  developing  students'  critical  thinking;  and  most  importantly,  short  poems  have  been 
written by me, and twenty – five of them have been proposed in this project. 
Key words: rhyme, sound, pronunciation. 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
106 
Introduction:  Human  society  consists  of  some  elements  including  poetry,  rhymes 
and music, because these elements show us the culture of our ancestors. However any type 
of this elements  not  only  give people energy, but  also  play a  crucial role in  teaching  and 
learning mother tongue  and as  well as  the foreign  language. Especially they  can help  the 
beginners who have made their first steps in learning English as a foreign language. 
Main body: For realizing the purposes of the report, I made several steps. First step: 
I  created  the  groups  of  words  with  the  similar  pronunciation.  So  there  are  the  following 
groups: 
Rage 
Save 
Break 
Age 
Cave 
Steak 
Wage 
Wave 
Great 
Strange 
Joy 
South 
Range 
Boy 
House 
Change 
Toy 
Mouse 
Try 
Take 
Power 
Fry 
Ache 
Tower 
Dry 
Lake 
Flower 
Cry 
Make 
Shower 
Layer 
How 
So 
Player 
Cow 
Go 
Road 
Low 
Follow 
Load 
Know 
Borrow 
Boat 
Snow 
Narrow 
Coat 
Show 
Sparrow 
Same 
Boil 
Loud 
Name 
Foil 
Proud 
Aim 
Oil 
Cloud 
Shame 
Spoil 
Out 
Lame 
Toil 
Shout 
Rate 
Race 
Nice 
Fate 
Place 
Ice 
Kate 
Base 
Price 
State 
Face 
Mice 
Late 
Case 
Rise 
Plate 
Space 
Wise 
Brown 
Fire 
Mail 
Down 
Hire 
Rail 
Town 
Dire 
Nail 
Clown 
Wire 
Fail 
Drown 
Tire 
Tail 
Crown 
Higher 
Sale 
Air 
Now 
No 
 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
107 
Gray 
By 
Play 
My 
Lay 
Eye 
Ray 
Bye 
Day 
Buy 
May 
Rye 
Say 
Dye 
Way 
Tie 
Stay 
Die 
Stray 
Pie 
Pray 
Lie 
Hey 
Guy 
Prey 
Sky 
They 
Shy 
 
Second  step:  providing  translations  of  the  words  through  pictures  (not  all  pictures 
were included): 
1) Rage – ашу   
Age – жас 
 
Wage – айлық 
2) Save – қҧтқару 
Cave – ҥңгір   
Wave – толқын 
3) Break – сындыру  Great – ҧлы   
Steak – стейк 
4) Range – шеңбер 
Change – ӛзгеріс 
Strange – оғаш 
5) Boy – бала   
Toy – ойыншық 
Joy – қуаныш 
Third step: creating poems with the words which are similar in pronunciation. 
1) Once my brother Miras raged, 
Because of his still young age, 
He wanted quickly to grow up, 
To work and have a good wage! 
2) They came into cave 
Their aim was to save – 
Own lives from tsunami, 
It’s a really large wave. 
3) One of my friends is very strange, 
He wants to make this world to change. 
He also wants to learn a lot, 
Why our Earth is always range? 
4) There was a boy, 
He had a toy. 
Boy’s name was Pete, 
Pete had a joy. 
5) There is a little mouse, 
This mouse has a house. 
That cute and pretty house, 
Is located in the South. 
6) There is a football player, 
Who knows about the atmosphere. 
It consists of many layers, 
We can call it gas or air. 
7) Jack is in the village now, 
He wants to play with cow. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
108 
Jack has one big question, 
Why cows are big, and how? 
8) There is a snow, let’s go! 
I did not like the snow and so 
I said: – I am sorry, but no! 
9) Lee wants to cook and fry, 
She has a chance to try. 
But if her food is dry, 
She’ll weep and loudly cry! 
10) Tom’s mother had a headache, 
She wanted his son to make. 
A drug with little blue flower. 
But this flower grows behind the lake, 
Tom will find it and will take. 
11) After rain we saw a flower, 
For plants rain’s like a shower. 
Because water gives them power, 
Flower ’ll grow up and be like a tower! 
12) From internet shop I bought a coat, 
They will bring my coat by boat. 
Water is not so safe type of road, 
I was worried because of that load. 
13) My neighbor came and said: Do you know? 
The temperature of air is extremely low! 
Because it is a winter and there is snow, 
Let’s go with me and I’ll show! 
14) I wanted to walk in the forest, 
Then in a large I borrowed. 
My little brown basket. 
To inner voice I followed, 
I walked down the road that’s narrow, 
Then I saw a little sparrow. 
15) Twins’ faces are the same, 
And they have similar names, 
Twins have one and big aim. 
But one of them is a lame, 
And he thinks that it is a real shame. 
16) First, my kettle will boil, 
Next, I wrap chicken in foil. 
Then I fry meat with the oil, 
I was scared to spoil, 
My parents liked my toil. 
17) James is so proud, 
He was angry to his father. 
He said «bye» and went out, 
And suddenly he shouted, 
That sound was very loud. 
18) Kate was an employee of the state, 
One day she confused with a date. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
109 
She ran with high rate, 
Like a flying plate, 
But, unfortunately, she was late. 
And Kate said: It’s a fate! 
19) In the garden in the morning, 
On the grass I saw the race. 
It was warm and cozy place, 
It’s colorful, it’s beauty’s base. 
It started raining after minute, 
Rain drops were on my face. 
It’s as magic as a space! 
20) The cheese was very nice, 
For looking little mice. 
One mouse that was wise, 
Said: It’s snow and ice, 
Cheese has big price, 
And it always rises! 
So, cheese wasn’t bought by mice. 
21) In the big town, 
There was a clown. 
This clown had a crown, 
Crown was old, heavy and brown, 
So clown fell down, 
And incidentally drown. 
22) A mechanic works for hire, 
He says «my job’s very dire, 
Because work makes me so tired». 
Once he solved to climb higher, 
He was forced to fix the wire, 
Wire burned out due to fire. 
23) I wanted to buy a custom of a cat, 
It consists of a black tail, 
Cats are big and fat, 
They have also nails. 
I came to my home, 
And opened a box of mail, 
There was a letter: 
- Come on, we have sales! 
I bought a one ticket, 
And went from the rail, 
When I came, shop was closed, 
It was a real fail! 
24) I was wishing for sun ray, 
But the sky was grey. 
I decided then to play, 
Despite that fact I wanted to lay. 
I remembered: it’s a great day! 
Because today is 9
th
 of May! 
I am so happy, I want to say, 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
110 
To ancestors who chose this way: 
Thanks for that we live, we stay, 
Thanks for that we do not stray! 
Because of you we love, we pray. 
After that I told myself: Hurray!!! 
Victory is our nations pray! 
We deserve respect, because we, 
Fought for future and today! 
25) Customers taste the pie, 
Which was standing high! 
Their eyes were brighten, 
It was the best pie they have eaten. 
What did you use, we want to buy, 
And answered I: you need a rye, 
Say bye to cream, say bye to dye. 
Follow these rules or you can die! 
To be so smart you need a tie. 
They asked me then, do not you lie? 
We can’t believe that this great pie, 
Was made by you, by simple guy! 
I answered: - NO, this pie is mine, 
Then replied: OK, we trust, 
You are a master, talented guy, 
I was so proud, I wanted to fly, 
I wanted to travel all over the sky! 
You, deserve it, they said: You’re our pride, 
Please don’t be shy and take the price. 
Conclusion:  Having  analyzed  the  problem  of  using  children  rhymes  for  teaching 
English  as  a  second  language  the  following  conclusions  could  be  made:  the  aim  of  the 
project work which was determined in the introduction have been fulfilled. The aim of this 
project  work  was  to  motivate  learners  through  English  rhymes.  Likewise  I  wanted  to 
examine  the  possibility  to  use  the  rhymes  as  the  one  of  tools  which  teacher  is  able  to 
present new subject matter with. Based on the theoretical part I tried to create the tasks and 
some interesting poems which were written by me. I also tried to choose different rhymes 
to be able to reach the expected aims. 
 
Тҥйін 
Бҧл  жобада  ағылшын  тіліндегі  сӛздердің  дыбысталу  ерекшеліктері  және  бҧл 
ерекшеліктердің  ағылшын  тілін  ҥйренуді  енді  ғана  бастап  келе  жатқан  кез-келген 
жастағы тҧлғаға қалай кӛмекші бола алатындығы туралы мәліметтер жиналған. 
Жҧмыстың  мақсаты  –  ағылшын  тіліндегі  дыбыстардың  акустикалық 
ерекшеліктерін  ескере  келе,  дыбысталуы  ҧқсас  сӛздер  қатары  арқылы  әдістемелік 
қҧрал  ҧйымдастыру.  Жҧмыстың  жаңалығы:  ағылшын  тілінде  дыбысталуы  жағынан 
бір-біріне ӛте ҧқсас дыбыстар қатары қҧрылды; сӛздердің аудармасы тікелей тҥрде 
емес, сӛзге қатысты берілген суреттердің кӛмегімен тіл ҥйренушінің сыни тҧрғыдан 
ойлау қабілеттерін дамыта отырып, аудармасын табуды талап етеді. Ең маңыздысы – 
дыбысталуы  ҧқсас  сӛздер  қатарынан  менің  тарапымнан  арнайы  ӛлең  жолдары 
шығарылып, оның жиырма бесі осы жобада ҧсынылды. 
Кілт сӛздер: рифма, дыбыс, дыбысталу. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
111 
Резюме 
В  данном  проекте  показаны  особенности  произношения  слов  на  английском 
языке  и  как  эти  особенности  могут  помочь  людям  любого  возраста  при  изучении 
английского языка. 
Целью  исследования  является  создание  методического  руководства,  учитывая 
акустические особенности звуков в английском языке, вызвать интерес  учащихся к 
изучаемому иностранному языку. 
Новизна  исследования:  были  созданы  группы  слов,  которые  схожи  по 
произношению; перевод этих слов не дается напрямую, а обеспечивается с помощью 
картинок,  тем  самым  развивая  критическое  мышление  учащихся.  А  самое  важное, 
были написаны короткие стихотворения; и двадцать пять из них были предложены в 
этом проекте. 
Ключевые слова: рифма, звук, произношение. 
 
БАЙМҦРАТОВА Айшагул Талғатқызы, 
Ақбҧлақ шағын орталықты орта мектебінің 
5 «Ә» сынып оқушысы, Р. Сабденов ауылы, Т. Рысқҧлов ауданы, 
Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: САҢҒЫШЕВА Рыскҥл Жашанқызы, 
Ақбҧлақ шағын орталықты орта мектебі «Қазақ тілі мен әдебиеті» 
пәнінің мҧғалімі, Р. Сабденов ауылы, Т. Рысқҧлов ауданы, 
Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
ЖАҢЫЛТПАШТЫҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ 
 
Қазақ  ауыз  әдебиетінің  ертеден  келе  жатқан  жанрларының  бірі  – 
жаңылтпаштар. 
Жаңылтпаштар  баланың  тіл  байлығын  дамытып,  кҥрделі  сӛздерді  қиналмай 
айтуға  дағдыландырады,  есте  сақтау  қабілетін  шыңдай  тҥседі.  Жаңылтпаштың 
сӛздері  адамды  жаңылдыратындай  қиын,  кӛбінесе,  қатаң  және  ҧяң  дауыссыз 
дыбыстарының қайталануынан қҧралады. 
Қазіргі  кезде  жаңылтпаштар  жаңа  мазмҧнға  ие  болып,  тҥрі  мен  мазмҧны 
жағынан  молыға  тҥскен.  Жас  ҧрпақты  достыққа,  бірлікке,  адамгершілікке,  ізгі 
қасиеттерге  тәрбиелеудің  маңызды  қҧралына  айналды.  Аты  айтып  тҧрғандай, 
балаларды жаңылтып, жаңылмас ҥшін қайта-қайта айтқызып, дағдыландырып, сӛзді 
жаңылмай, шапшаң айтуға ҥйрету мақсатында пайда болған. Жаңылтпаштың сӛздері 
ҧқсас болады, бір дыбыстардың қайталануы жиі кездеседі. Ол әдейі солай шатастыру 
мақсатында жасалады. 
Жаңылтпаштардың  тіл  ҥйренушілерге  де  пайдасы  бар.  Жаңылтпаштарды  жиі 
қайталап,  оқи  берсе,  қиын  сӛздерді,  сӛз  тіркестерін  қатесіз  айтып  ҥйренеді. 
Жаңылтпаштар  адамдардың  кӛңіл  кҥйін  кӛтеріп,  эмоциясына  жақсы  әсер  етеді.  Ол 
шығармашылық еркіндікке апарады. 
Балалар  ҥшін  қызықтысы,  қҧрамындағы  барлық  сӛзі  бірдей  дыбыстан 
басталатын  жаңылтпаштарды  әліпби  ретімен  таратып  айтып  кӛрейік.  Олар  әртҥрлі 
тақырыпты қамтиды. Ондағы тармақ, бунақ, ҧйқас та әрқилы болып келеді. Мысалы: 
Адамды алдама, алдатпа, 
Ардагер атаңды ардақта. 
Ананы әлпештеу – адалдық, 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
112 
Айырылу, аздыру – арамдық. 
Адамгершілік тақырыбына қҧрылған жаңылтпаштың буын сандары да біркелкі, 
егіз ҧйқасты, ассонанстық тәсілдің болуы – заңды қҧбылыс. 
Әз әженің әжімі де әжептәуір. 
Мҧнда «Ә»дыбысына жаттықтыру, қарапайым сӛйлем тҥрінде келген. Жинақы 
әрі ыңғайлы. 
Бақбақ бақта бар, 
Бақа да бақта бар. 
Мҧнда  толымсыз  шумақтар  жаңылтпашта  және  ауыз  әдебиетінің  кейбір  ҧсақ 
жанрларында ғана кездеседі. Қос тармақты жаңылтпаштың ойы да толымды. 
Ғажап бояу жағады, 
Ғали сурет салады. 
Мҧнда қос тармақты жаңылтпаштың буын саны, ҧйқасы қиысып тҧр. 
Далалықтарға даралық, 
Даласынан дариды. 
Мҧнда «Дала»,  «Дара» буындары ӛзара меңгеріле байланысып, қҧрылысы тым 
шағын, қарапайым болып келеді. 
Ескекті ескекші еседі, 
Ескекші ескекті еседі. 
Жаңылтпаштағы  сӛздердің  орны  ауысқанымен,  бір  мағынаны  беруімен 
ерекшеленіп тҧр. Сӛздердің бәрінде «ес» буыны қайталанған. 
Жҥйек-жҥйекте, 
Жҥйекті жиекте. 
Жаңылтпаштар қҧрылысындағы сӛз қайталаудың да мәні зор. Сӛздердің кӛбіне 
тармақ  басында  қайталануы  ойды  жалғастыру,  тармақтарды  бір-бірімен 
байланыстыру қызметтерін атқарады. 
Зерек зергер зерделеп, 
Зергерлеуші зер зерлеп. 
Зерлілер затын зерлеткен, 
Зергерлік те зерделік. 
Сӛйтіп  дыбыс,  буын  және  сӛз  қайталау  жаңылтпаш  жасаудың  және  оның 
мағынасын,  байланысын,  тіпті  ҧйқасын  кҥшейтудің  таптырмас  бір  тәсілі  болып 
табылады. 
Бір  «зер»  буынынан  зат  есім,  сын  есім,  етістік  туындатудың  ӛзі  бала  ойын 
жаттықтыруға ҥйретеді. 
Ибалы – инабатты, 
Игісінді – ибадатты. 
Бастауышы  да,  баяндауышы  да  сын  есімнен  қҧралған.  Тек  дауыс  ырғағы 
сақталып айтылғанда мазмҧны тҥсінікті болады. 
Кӛктемде кӛк кӛп кӛктей ме, 
Кҥзде кӛк кӛп кӛктей ме? 
Бҧл  жаңылтпаш  жауап  беруді  талап  ететін  сҧраулық  шылаулар  арқылы 
жасалып, әрі тілді жаттықтыру, әрі ойлануды кӛздейді. 
Қырық қҧлып, 
Қырық қҧрық. 
Қҧлып та қырық, 
Қҧрық та қырық. 
Тӛрт  тармақты жаңылтпаш шумақтарында шҧбыртпалы және аралас ҧйқастар 
да  ҧшырасады.  Бҧл  жерде  қатаң  «қ»  дыбысынан  кейін  келетін  «ы»,  «ҧ»  дауысты 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
113 
дыбыстарын жаңылмай, шапшаң айтуда қиындық туғызады. Шапшаң, жиі қайталау 
арқылы тіл ширатуға лайықтап қҧрылған. 
Лекер лыпыл, лепілдек, 
Лайдан лезде лепілдеп. 
Лайсаңдағы лездігін, 
Лебіздеді лепіре лекіп. 
Жаңылтпаштың басты міндеті – бала тілін жаттықтыру. Әр дыбыстың айтылу 
ерекшелігі бар, сондықтан тілге ауыр оралатын дыбыстардан қҧралатынын ескерген 
жӛн. 
- Мынау балқаймақ қай балқаймақ? 
- Бҧл балқаймақ – май балқаймақ. 
Диалогқа қҧрылған жаңылтпаштың қҧрамындағы «балқаймақ» сӛзінің бірнеше 
рет қайталануы – «б», «м» дыбыстарына жаттығуға арналған. 
Намысшылды нашар нақыш налытты, 
Намыссызды найсаптығы найқалтты. 
«Н»  дыбысына  жаттығуға  арналған  жаңылтпаштағы  әрбір  сӛздің  жеке 
мағынасын тҥсініп айту да, жаңылтпашты жаңылмай жаттауға кӛмектеседі. Тармақ 
қысқа болғанымен, буын саны кӛп. 
Омар ора алар, 
Омар ора алмаса, 
Орал ора алар. 
Ӛлең  сӛзді  жаңылтпаштардың  кӛпшілігі  тӛрт,  екі  тармақты  шумақтан 
жасалады.  Бҧған  қарағанда  ҥш  тармақты  шумақтар  әлдеқайда  сирек  кездеседі.  Сӛз 
соңындағы  қайталаулар  толымсыз  буындарды  толықтырып,  ҧйқасты  кҥшейту 
қызметін атқарады. 
Ӛсер ӛркен ӛштеспейді, 
Ӛршеленген еш ӛспейді. 
Ӛштестірер ӛсекшілдер, 
Ӛрекпіген ӛштестіреді. 
Дыбыс  қайталау  мен  буын  қайталау  жаңылтпаштардың  ҥндестігін  арттырып, 
кӛркемдік қызметін атқарады. 
Пәк пейілді парықсызды, 
Пайдакҥнем пайдаланғыш. 
Пысық, пасық, пайдагер, 
Парақорды паналағыш. 
«П»  дыбысына  жаттығуға  арналған  жаңылтпаш  шумағы  аралас  ҧйқасты,  7-8 
буынды тілге жеңіл, мағынасы тҥсінуге ыңғайлы сӛздерден қҧралған. 
Райхан, раушан реңдес, 
Реңдестерім ренжімес. 
Раушанның райханы, 
Райханның раушаны, 
Рахатта реңсізденбе. 
«Р» дыбысына тілі келе бермейтін балаларға сӛздер мен дыбыстарды қайталау, 
жиі қайталау арқылы тілін ширатуға кӛмектеседі. 
Сағат сыртылдадаы, 
Сырға сыңғырлады. 
Айтуға  да,  ойлауға  да  жеңіл  жаңылтпашта  дыбыс  қайталанғанмен,  сӛзді 
қайталау  кездеспеген.  Кӛп  тармақты  жаңылтпаштарға  қарағанда  қос  тармақты 
жаңылтпаштар жинақы әрі жеңіл. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
114 
Тамшылар тамшы тамса, 
Тығылар таса тапса. 
Ӛлең  сӛзді  жаңылтпаштардың  кӛпшілігі  осындай  екі  тармақты  шумақтан 
жасалып,  егіз  ҧйқасқа  қҧрылады.  Бірыңғай  жеті  буынды.  Кӛптік  формадағы 
етістіктен басталып, шартты райлы етістікке аяқталған. 
Уатушы Уәлиді, 
Уәзирамыз уайымсыз. 
Уілдейді Уәлиі, 
Уақыт уәжсіз Уәлисіз. 
«У»  дыбысына  арналған  жаңлтпаштар  сирек.  Шалыс  ҧйқасқа  қҧрылған  мына 
жаңылтпаштың  сӛздері  айтуға  оңай  болғанмен,  мағынасы  балаларға  тҥсінуге 
қиындық туғызары хақ. Ӛйткені, «уатушы», «уілдейді», «уәжсіз» сӛздері кҥнделікті 
қолданыстағы сӛздер емес. 
Ҧйқышыл кісіні ҧйқы қысты, 
Ҧйқышыл кісінің ҧйқысы кҥшті. 
Тармақтың  сӛздері  қайталанып,  соңғы  сӛздері  әртҥрлі  болып,  ҧйқасқа 
қҧрылмаған. 
Ҥлгілік – ҥйретуден, 
Ҥлгерулік – ҥйретуден, 
Ҥлгілілік – ҥздіктен, 
Ҥздіксіз ҥйретуден. 
Жаңылтпашты  интонацияны  дҧрыс  сақтамай,  жылдам  айтса,  мағыналық 
жағынан мҥлдем ӛзгеріп кетеді. Бірыңғай буын ҥндестігі де сақталған. 
Хатима мен 
Хатипаға, 
Хамит аға: 
- Хат жазғын, - деді. 
Тармақ буындары толымсыз келіп, тӛл сӛз бен автор сӛзінен қҧралған. 
Жаңылтпаш бойында сӛз ойнатып, балаларды қызықтыратын эмоциялық реңк, 
қисынды ҧйқас бар. 
Шілікті шаптым, 
Жілікті астым. 
Шілікті жақтым, 
Жілікті  шақтым,  -  дегендегі  «шаптым,  астым,  жақтым,  шақтым»  сияқты 
толымды ҧйқаспен қоса бҧл ӛлеңде сӛздерді мағыналық жағынан да ойнату бар, бала 
сӛзді  тез  айтуды  ғана  емес,  логикалық  қисынды  бҧзып  алмауды  да  жадында 
сақтайды. 
Шемішке шақсаң шақ, 
Шапшаң шақ. 
Шӛбіңді шапсаң шап, 
Шапшаң шап. 
Немесе: 
Ықыласты – ынталы, 
Ынталы – ықтиярлы, 
Ықтиярлы – ықтиятты, 
Ықтиятты – ықпалды. 
Тармақ  арасын  ырғақпен  айтылған  сын  есімдер,  байланыстыру  мақсатында 
қайталанған. 
Ізденгіш – ізшең, 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№1-6(117-122), қаңтар-маусым, январь-июнь, January-June, 2016
 
______________________________________________________________ 
 
 
115 
Ізшең – ісшең, 
Ісшең – іскер, 
Іскер – ісмер. 
Жалпы,  жаңылтпаштарды  әліпби  ретімен  тарата  отырып  байқағанымыз, 
ырғақтамасының  әрқилы,  бір  тармақтан  да  кӛп  тармақтан  болатынын  байқадық. 
Жаңылтпаш  мазмҧнында  халық  ӛмірінің  тҥрлі  қырларын  таныстыратын  танымдық 
ҥлгілермен  қатар,  балаларды  тағылымды  ӛнегеге  баулитын  ғибраттық  сарындар  да 
молынан кездеседі. 
Жаңылтпаштың  балаларға  берер  пайдасы  ҧшан-теңіз.  Тіл  ҧстартып,  тіл 
дамытады.  Әр  сӛзді  дҧрыс  айтуға  ҧмтылады.  Жаңылтпашты  жаттаған  бала  ӛзіне 
қатаң  талап  қояды.  Кӛбіне  ӛлең  тҥрінде  ҧйқасқа  қҧрылып,  шағын,  жаттауға  оңай, 
танымдық қасиеті мол болады. Сондықтан балаларды қатты қызықтырады. 
Жаңылтпаштар  –  негізінен  балаларға  тән  мҧра.  Ол  жӛнінде  қазақ  балалар 
әдебиетінің  білгірі  Ш.  Ахметов:  «Бҧл  жанр  тек  қана  балалар  әдебиетіне  арналған, 
кӛбіне мектеп оқушыларына лайықты. Олай дейтініміз жеке дыбыстармен айтылуы 
қиын кейбір сӛздерді дҧрыс сӛйлеуге ҥйрету  – кӛбіне балаға ғана тән нәрсе. Мҧнда 
міндетті  тҥрде  оқыту  арқылы  ғана  емес,  баланы  талғамы  кҥшті,  қызық  та  кӛркем 
сӛздерге  әуестендіру,  соған  еліктіру  арқылы  жаттығу  жҥргізу  ҥшін  қолданылған 
шеберлік бар», - дейді. 
Сонымен  бірге  Д.Д.  Фрезер  кӛптеген  мағҧлматтар  келтіре  отырып:  «Орталық 
Азия  тҥріктері  кӛпке  дейін  тілі  шықпаған  баланы,  әртҥрлі  сайрағыш  қҧстардың 
тілімен  тамақтандырады»,-  деп  жазады.  Бҧған  ҧқсас  әдет-ғҧрыптар  қазақ  халқында 
бертінге дейін сақталған. Оның ХІХ ғасырдың бірінші  жартысындағы бір кӛрінісін 
Х.  Хустанаев  былай  сипаттайды:  «...дәл  осылай  қазақтар  балаларын  ең  алдымен 
сӛйлеуге  ҥйретеді,  ол  ҥшін  оларды  шешен  сӛйлейтін  адамдардың  сарқытымен 
тамақтандырады, олар сарқытпен бірге шешендік қасиеттің балаларға берілетіндігіне 
шек  келтірмейді,  одан  соң  бала  жҥйелі  сӛйлеуге  жаттығу  ҥшін  тҥрлі  тҥсініксіз 
сӛздерді  тез  айтуға  асықтырады».  Бҧдан  жаңылтпаштың  бала  тілін  шығаруға 
байланысты қызмет атқаратындығын да байқаймыз. 
Жалпы,  жаңылтпаштың  ҧйқасты,  ҥйлесімді  тілмен  келетін  ӛлеңдік  ӛрнегі 
балаларға ҥлкен ләззат береді. 
 

жүктеу/скачать 3,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: