Зерттеуші

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№5-12(109-116), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 
2015
__________________________________________________________
____ 
 
 
47 
13  Шендаков  А.И.  Повышение  эффективности  подбора  в  стадах  черно-
пестрого и симментальского скота / А.И. Шендаков, Т.А. Шендакова, Т.И. Ханина, 
С.П. Климова // Зоотехния. − 2013. − №3. − C. 2-6. 
14  Эйснер  Ф.Ф.  Племенная  работа  с  молочным  скотом  /  Ф.Ф.  Эйснер.  −  М., 
Агропромиздат, 2014. − С. 20-21. 
15  Эрнст  Л.К.  Биологические  проблемы  животноводства  в  XXI  веке  /  Л.К. 
Эрнст, Н.А. Зиновьева. − М.: РАСХН, 2012. − 508 с. 
16Glasser H.U. Anwendung Verschidener Modelle der BLUP – Zuchtwertschätzung 
fur Kühe / H.U. Glasser // Diss. Hochenhein, 1980. − 102 s. 
17Guba S. Changes in some standard characteristics of cattle in response to various 
extents  of  inbreeding  /  S.  Guba,  G.Woll  //  Acta  Agron.  Acad.  Scient.  Hung.−  1984.− 
No1.− P. 67–95. 
18Smith L.A. The effects of inbreeding on lifetime performance of dairy cattle / L.A. 
Smith, B.G. Cassell, R.E. Pearson // J. Dairy Sci.− 1998.− Vol. 77.− P. 689-692. 
19Wiggans  G.R.  Calculation  and  use  of  inbreeding  coefficients  for  genetic 
evaluation of United States dairy cattle / G.R. Wiggans, P.M. VanRaden, J. Zuurbier // J. 
Dairy Sci.− 1997.− Vol. 78. – P. 1584-1590. 
20Young C.W. Estimates of inbreeding and relationships among registered Holstein 
females in the United States / C.W. Young, A.J. Seykora // J. Dairy Sci.− 1996.− Vol. 79.− 
P. 502-505. 
2 1 A r b e l   R . ,   Y .   B i g u n ,   E .   E r z a n   (2004):  The  effect  of  extended  calving 
intervals  in  high  lactating  cows  on  milk  production  and  profitability.  Ministry  of 
Agriculture, Dairy Production Department. 
2 2 B i c o k u   Y .   (1995):  Gjedhi  Holshtein  ne  Shqiperi.  Probleme  gjenetike  dhe  te 
pershtatjes, Disertacion per marrjen e grades shkencore. 
2 3 J a m r o z i k   J . ,   G .   J a n s e n   (1997):  Persistency  evaluations  from  the  random 
regression model // Journal of Anim. Sci., p. 5. 
2 4 H a n s e n   L . B ,   A . E .   F r e e m a n ,   P . J .   B e r g e r   (1983):  Variances, 
Repeatabilities  and  Age  Adjustment  of  Yield  and  fertility  in  Dairy  Cattle.  Department  of 
Animal Science, Iowa State University.²Minnesota University.J. of Dairy Sci. Vol. 66, No. 
2. 
2 5 H a n s e t R .   (1978):  Influence  de  certains  facteurs  non  genetiques  sur  la 
production laitiere. Ann. Med. Vet. 122, 312-338. 
2 6 K u m e   K . ,   M .   L l u k a n i ,   R .   T a f a j ,   V .   D e r v i s h i   (2010):  Ndikimi  i 
faktoreve  jo  gjenetike  ne  prodhimin  e  qumeshtit.  Buletini  i  Shkencave  Zooteknike  dhe 
Veterinare 1, 34-42. 
2 7 L e r o y   P . ,   R .   H a n s e t ,   A .   F r a n c o i s  (1980): L`infuence de certains facteurs 
non genetiques sur la production laitiere. V. L`effet de l`intervalle de velage courant et de 
l`intervalle de velage precedant sur la production lairiere et la teneur en matieres grasse et 
en proteine en race Pie-Noire de Havre. Ann. Med. Vet. 123, 495-510. 
2 8 K u m e   K . ,   F .   S u l a ,   I .   D e m a  (1990): Konsiderata per treguesit  kryesore te 
riprodhimit ne lope. Buletini i Shkencave Zooteknike dhe Veterinare (2), 45-51. 
2 9 N e b e l   R .   (2011):  What  is  the  optimum  calving  interval.Journal  of  Dairy 
Science, Dairy Science Department, Virginia USA, J. Dairy Sci. p. 3. 
3 0 T a h i r i   F .  (2011): Vleresimi i ndikimit te faktoreve jo gjenetik ne variacionet e 
kurbes  se  lakatcionit  dhe  persistencave  te  saj  ne  lopet  e  races  Xhersej  ne  Shqiperi. 
Disertacion per marrjen e grades shkencore. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№5-12(109-116), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 
2015
__________________________________________________________
____ 
 
 
48 
3 1 T a h i r i   F . ,   K .   K u m e   (2008):  Study  of  305  day  Milk  Yield  for  first  three 
lactation of Jarsey cows under condition of small scale family farms I. Effects of calving 
age  and  season  on  total  variance  of  milk  yield.  Jurnal  of  Tekirdag  Agricultural  Faculty 
5(3), 283-290. 
 
 
Тҥйін 
Мақалада  Ливия  мемлекетінің  шағын  фермаларында  бағып-ӛсірілетін  ірі  қара 
малының ерекшеліктері туралы ғылыми тұжырымдар жасалған. 
 
Резюме 
 
ГЕНЕТИЧЕСКИЕ И ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ИЗМЕНЕНИЯ 
РЕПРОДУКТИВНОГО И ЛАКТАЦИИ ИСПОЛНЕНИИ ГОЛШТИНСКОЙ 
СКОТА 
 
Влияние отела интервала на 305 день надоев за первые три лактации изучалась 
в  целях  повышения  эффективности  схем  отбора  и  более  эффективно  управлять 
коров голштинской породы, которые были подняты на небольших фермах в Ливии. 
Результаты,  полученные  в  результате  обработки  данных  1476  коров, 
управляемых в 935 небольших фермерских хозяйств, отметил, что текущий интервал 
отела влияет на значительно производства молока за первые три лактации (р <0,05). 
Предыдущие интервал отела влияет 305 выход день молока (р <0,05) в только второй 
лактации.  Модель  линейной  регрессии  составила  20-25%  от  общей  дисперсии  305 
день надоев. Расширение интервала отела в течение 420, 430, 450 дней для первой, 
второй  и  третьей  лактации  соответственно,  не  увеличить  производство  молока  при 
преобразовании в 305 дней лактации. 
Стохастические отношения между интервалом отела и отела возраста и месяц 
модерируются. Значения коэффициентов корреляции Пирсона варьировались от 0,38 
до  0,69.  Регулировка  производства  молока  в  целях  сокращения  эффекта  интервала 
отела на общую фенотипическую дисперсию надоев действителен только для первой 
лактации.  Регулировка  305  день  надоев  для  второго  и  третьего  лактации  для  того, 
чтобы уменьшить воздействие факторов «отела возраста и месяц» приводит, в то же 
время, устранение отела интервал эффект. 
Ключевые слова: удой, Holstien, номера генетические, отела. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№5-12(109-116), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 
2015
__________________________________________________________
____ 
 
 
49 
 
 
 
«ЗЕРТТЕУШІ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫ 
ҦЙЫМДАСТЫРҒАН «КОЛЛЕДЖ ОҚЫТУШЫЛАРЫНЫҢ ҤЗДІК 
ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҦМЫСЫ» АТТЫ ҒЫЛЫМИ, ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК 
ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҦМЫСТАР КОНКУРСЫНА ТҤСКЕН ЖҦМЫСТАР 
 
ШЫМЫРБЕКОВА Айгҥл Манапқызы, 
Қаратау гуманитарлық-техникалық колледжі 
«Газ желілері және қондырғылар» пәнінің оқытушысы, Қаратау қаласы, 
Талас ауданы, Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
ДЕҢГЕЙЛЕП ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН «ГАЗ ЖЕЛІЛЕРІ ЖӘНЕ 
ҚОНДЫРҒЫЛАР» ПӘНІНДЕ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП, 
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ 
 
Қазіргі  заманда  білім  сапасын  арттыру  әр  оқытушыдан  шығармашылықпен 
жұмыс жасауды талап етеді. «Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік жүгін арқалап 
келеміз»,  -  деген  Елбасы  Н.Ә.  Назарбаевтың  сӛзі  ұстаз  қауымына  үлкен 
тапсырыстарды  артып  отыр.  Еліміздің  болашағы  кӛркейіп,  ӛркениетті  елдер 
қатарына қосылуы, бүгінгі ұрпақ бейнесімен кӛрінеді. 
Қазіргі  кезде  білім  беру  үдерісінде  кӛптеген  технологиялар  қолданылады. 
Соның  бірі  –  деңгейлеп  оқыту  технологиясы.  Бұл  бағдарламаның  мені 
қызықтыратыны  –  білімгердің  ӛзі  ізденіп,  тапсырманы  орындауы  және  дәлелденуі. 
Бала  бұрын  тыңдаушы  болса,  енді  ізденуші,  ойлаушы,  ӛз  ойын  дәлелдеуші,  ал 
мұғалім осы әрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы. 
Бүгінгі  күнге  дейін  сабақтың  екі  кезеңі  анықталған  болатын:  мұғалім 
басшылығымен  жұмыс  және  ӛздігінен  орындалатын  жұмыс.  Бұл  екі  кезең  «үлкен 
сабақтың»  ӛн  бойында  бірнеше  рет  қайталанып  отырады.  Енді  осы  сабақтардың 
ұйымдастыру барысына тоқталайық. 
Ортақ  тақырыптық  қағиданы  ұстанғандықтан  белгілі  бір  тақырыпты  барлық 
топқа  бір  мезгілде  ӛткізуге  болады.  Ал,  жаңа  сабаққа  байланысты  мысалдар  мен 
тапсырмаларды  жас  ерекшеліктеріне  қарай  әрбір  топқа  лайықтап,  саралап, 
әрқайсысына  жеке  орындатуға  болады.  Мұнда  сабақ  екі  кезеңнен:  біріктірілген 
(ортақ) бӛлімнен және сараланған (дифференцияланған) бӛлімнен тұрады. 
Енді осы екі жағдайды салыстырайық. 
2 курс 
3 курс 
4 курс 
М 
Ӛ 
Ӛ 
Ӛ 
М 
Ӛ 
Ӛ 
Ӛ 
М 
Бұл жерде: 
М – мұғалім басшылығымен орындалатын жұмыс; 
Ӛ – ӛздігінен орындалатын жұмыс. 
Деңгейлеп  оқытуда  кӛзделетін  мақсат  –  балаға  білімді  даяр  түрде  берілмей, 
мұғалім баяндап бермей, олардың алдына белгілі проблеманы міндетті қойып, соны 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№5-12(109-116), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 
2015
__________________________________________________________
____ 
 
 
50 
ӛздеріне  шешкізуге  бағыттау.  Деңгейлік  оқытудың  негізгі  ерекшелігі  баланың 
білетіні  мен  білмейтінін  және  проблемалы  міндетті  шешуге  дайын  тұрған  тәсіл 
болғандықтан, проблемалы жағдай пайда болады. Осығанорай, баланың ізденушілік 
әрекеті мен ынтасы күшейе түседі. 
Мен сабақ беру үрдісінде мынадай негізгі факторларды басшылыққа аламын: 
- Білімгерлердің ӛз бетінше жұмыс істеу тиімділігін арттыру; 
- Жекелей, жұппен, топпен жұмыс жүргізу; 
- Ойлау қабілетін дамытатын есептер беру; 
- Қабілетіне қарай деңгейлік тапсырмалар беру; 
- Білімгерлердің теориялық-практикалық сауаттылығын арттыру. 
Менің  ӛз  тәжірибемде  «Газ  желілері  және  қондырғылар»  пәнінде  деңгейлеп 
оқыту  технологиясының  элементтерін  пайдаланып  оқытамын.  Деңгейлеп  оқыту 
технологиясының элементтерін тиімді нәтижелі пайдалану үшін білімгерлердің жеке 
тұлға  ерекшіліктеріне,  психоогиялық  даму  ерекшіліктеріне,  пән  бойынша  білімді 
игеру  деңгейіне  кӛңіл  бӛліп  отырамын.  Сабақ  ӛткізу  формаларын  және  түсіндіру 
әдістерінің жаңа тәсілдерін күнделікті сабаққа қолдануға тырысамын. 
Жалпы  менің  оқытудағы  ӛз  проблемам  –  білімгерлерді  ӛз  бетімен  жұмыс 
жасауға  тәрбиелеу,  үйрету,  шығармашылық  қабілетін  дамыту.  Сабақтың  ерекшілігі 
және оның тиімділігін арттырудың негізгі тәсілдерінің бірі – білімгерлерге деңгейлік 
тапсырма беру; 
1) Жаттап алуға лайықталған болуы керек; 
2)  Алдыңғы  сабақта  жаңадан  меңгерілген  білімнің  ӛңін  ӛзгертпей  қайталап, 
пысықтауына мүмкіндік беруі тиіс; 
3)  Тапсырмалар  жаңа  тақырып  үшін  типті  және  ӛмірмен  байланысты  болуы 
керек. 
Алгоритімдік  деңгей.  Ӛткен  сабақтағы  материалдарын  жүйелеуге  берілген 
тапсырмалар,  яғни  бұрынғы  тапсырмаларға  ұқсас,  бірақ  оларды  орындау  үшін 
алғашқы алған білімдерін түрлендіріп пайдаланады. 
ІІ  деңгейі  –  сабақ  барысында  жоспарлаудан  бастап  іс-әрекетті  тиімді 
ұйымдастыру: 
1) Ӛтіп кеткен материалдарды реттеуге және жүйелеуге берілген тапсырмалар. 
Бұлар ӛзгертілген жағдайлардағы тапсырмалар, яғни бұрынғы тапсырмаларға ұқсас, 
бірақ оларды орындау үшін алғашқы алған білімдерін түрлендіріп пайдалану қажет. 
2)  Білімгерлердің  ойлау  қабілетін  жетілдіруге  берілетін  тапсырмалар.  Оларда 
біздің  ұлттық  ерекшеліктеріміз  ескеріліп,  танымдық  және  үйретімділік  маңызы 
болуы қажет болады. 
Эвристикалық деңгей: 
1)  Танымдық  –  іздену  (эвристикалық)  түрдегі  тапсырмаларды  орындау 
барысында  білімгерлер  жаңа  есептерге  тап  болады  да,  проблемалық  жағдай 
туындайды.  Білімгерлер  жаңа  тақырып  бойынша  меңгерген  алғашқы  қарапайым 
білімдерін  жетілдіріп,  тереңдетумен  қатар,  ол  тағы  да  жаңа  білімді  меңгеріп,  ӛзі 
үшін жаңалық ашуы тиіс; 
2) Әртүрлі әдіс, тәсілдермен шешілетін есептер; 
3)  Ӛздігімен  мысалдар  мен  есептер  құрастыру  және  оны  ӛздігімен  шығару, 
ӛмірден  алынған  мәліметтер  негізінде  диаграмма,  графиктер  салу,  жергілікті 
жағдайда  ӛлшеу  жұмыстарын  жүргізу,  кӛрнекті  құралдар  дайындауға  берілетін 
тапсырмалар. Ой қорытуға арналған, дағды қалыптастыратын тапсырмалар. 
IV – шығармашылық деңгей тапсырмалары: 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№5-12(109-116), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 
2015
__________________________________________________________
____ 
 
 
51 
1)  Білімгерлердің  жинаған  ӛмірлік  тәжірибесі  мен  қалыптастырған  ұғым, 
түсініктерінің,  қиялы  мен  белсенді  ой  еңбегінің  нәтижесінде  жаңаша,  бұған  дейін 
болмаған, белгілі бір дәрежеде олардың жеке басының икемділігін байқататын дүние 
жасап шығуына негізделген; 
2)  Берілген  тақырыпқа  ӛз  бетімен  реферат,  баяндамалар  дайындау,  демек,  бұл 
тапсырмалар  –  білімгерлердің  біліктілігі  мен  дағдысын  қалыптастыру  және  оны 
бағалау деңгейі болады. 
Күнделікті  ӛз  сабақтарымда  білу,  түсіну,  жинақтау  мақсатымен  қайталау 
сұрақтарына  жауап  алу  әдісі,  тірек  конспектілерін,  деңгейлік  тапсырмаларды 
толықтыру  тестілерін,  ойын  элементтерін,  біріне-бірі  сұрақ  қою  әдісін  жиі 
пайдаланамын.  Яғни  ӛткен  сабақтағы  материалдарды  пысықтау  арқылы  тірек 
конспектісіне  сүйене  отырып,  жаңа  тақырыпты  ӛз  бетімен  меңгеріп  кӛруге 
тырысамын.  Ӛзім  тірек  конспектісі  бойынша  білімгерлерге  ереже,  анықтамаларды, 
есептерді шығару жолдарын түсінуге кӛмектесемін. Меңгерген теориялық білімдерін 
қарапайым мысалдармен бекітемін, яғни тест, мысал-есептер шығару. 
Әр пәннің тақырыбына лайықтап деңгейлік тапсырмалар дайындалды. 
«Газ  желілері  және  қондырғылар»  пәнінен  ӛткізген  сабағымда  мынадай 
тапсырмалар арқылы ӛткіземін. 
Дайындық кезеңі: 
А.  Қараевтың  деңгейлеп  оқыту  технологиясының  мазмұнымен  және  ӛзіндік 
ерекшеліктерімен  теория  жүзінде  таныстым.  «Кейін  бұл  деңгейлік  тапсырмаларды 
деңгейлік  негізде  құрса  қалай  болады?»  -  деп  ойлап,  оны  басқаша  құру  жолын 
іздестірдім. 
Деңгейлік  негізде  құрылған  деңгейлік  тапсырмалар  ӛз  нәтижесін  бере  ала  ма 
және  білімгер  үшін  тиімді  ме  деген  оймен  оны  ӛз  тәжірибеме  енгізе  бастадым. 
Білімгерлердің  қызығушылықтарын  арттыру  үшін  ұстаз  ең  алдымен  ӛзі  де  толық 
толық  мағұлматта  болуы  керек.  Сол  себепті  психологиялық  және  педагогикалық 
деректер де негізгі алынды. 
I – деңгейлік тапсырма: 
Жеңіл сұрақтар беру арқылы 10 сӛйлем беріледі. Келесі сӛйлемдер дұрыс па? 
Оны дәлелдеңіздер. 
1. Жұмысшы қысымы 0,6 – 1,2 МПа шамасындағы  газ құбыры … деп аталады. 
A. I категориядағы жоғары қысымды газ құбыры. 
2. Газды тұтыну сенімділігін арттыру мақсатында … желілерін орнатады. 
A. Газбен жабдықтау жүйелерінің сақиналы. 
3.  ГОСТ  5542-87
*
 талаптарына сәйкес табиғи газдардың жанғыш қасиеттері  ... 
санымен анықталады. 
A. Воббе санымен. 
II – деңгейлік тапсырма: 
Тәжірибе түрде орындату, есептер, мысалдар арқылы. 
№ 1 мысал: 
Қаладағы қажетті газ шығындарын анықтау. 
Қажетті кӛрсеткіштер: 
Газдың  жану  жылулығы  =  35695  кДж/м3.  Қала  ауданы  207,32  га,  халықтың 
орташа тығыздығы 400 адам/га. Қала газбен толық қамтылады, У=100%. Монша, кір 
жуу  орындары,  қоғамдық  тамақтану  мекемелері,  наубайханалар  40%-ға  газбен 
қамтылған.  Денсаулық  сақтау  мекемелерінде  ас  дайындау  75%-ға,  ыстық  су 
дайындау 30%- ға газбен қамтылған. Пәтерлердің 55%-ы орталықтандырылған ыстық 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№5-12(109-116), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 
2015
__________________________________________________________
____ 
 
 
52 
сумен  жабдықталған.  Ӛнеркәсіп  мекемелеріндегі  жылдық  жылу  мӛлшері  150·10
9
 
кДж/жыл. 
III – деңгейлік тапсырма: 
Графикалық тест. Тест жауаптарынан графикалық кесте шығу керек. 
Сабақты  қорытындылау  кезінде  EXCEL  программасында  білімгерлердің 
графигін сызу. 
Қорыта  келе,  «Газ  желілері  және  қондырғылар»  пәнінде  деңгейлеп  оқыту 
элементтерін  пайдалану  барысында  білімгердлердің  даму  бағдары  анықталып, 
ӛздігінен  дұрыс  шешім  қабылдай  алатын,  ӛзін-ӛзі  жетілдіріп,  ӛзін-ӛзі  тәрбелеуші 
тұлға қалыптастыруға ықпал жасаймын. 
Деңгейлеп  оқыта  отырып,  білімгерлердің  орындаған  тапсырмалары  арқылы 
олардың оқудағы жетістері мен кемшіліктерін анықтауға мүмкіндігім бар. 
Деңгейлеп оқытудың тиімділігіне тоқталсам: 
- Сабақтың мазмұны мен сапасы арттады; 
- Ӛз бетімен жұмыс жасауға дағдыланады, шеберлігі шыңдалады; 
- Жауапкершілігі артады, шығармашылық қабілеті қалыптасады; 
-  Жүйелі  оқу  процестері  арқылы  ӛзін-ӛзі  дамытып,  бағалап,  білім  деңгейін 
арттыра алады; 
- 
Білімгер  ӛз  қызметіне  талдау  жасайды,  қорытынды  шығарады, 
жаңашылдыққа ұмтылады. 
 
Әдебиеттер 
1  Бұзаубақова  К.Ж.  Мұғалімнің  инновациялық  іс-әрекетке  даярлығын 
қалыптастырудың теориясы мен практикасы. – Алматы, 2009. 
2 Халық тәлімі. Оқытудың жаңа технологиялары. – 2013. 
3 Бұзаубақова К.Ж. Инновациялық педагогика негіздері. – Алматы, 2012. 
4  Кобдикова  Ж.У.  Ж.А.  Қараевтың  деңгейлеп  оқытудың  педагогикалық 
технологиясы. – Алматы, 2007.  
5 Жолдасов Б. Иновациялық технологияларды білім беруде қолдану // Білім. – 
№5. – 2007. 
6 Қазақстан Республикасындағы білім беруді  дамытудың 2011-2020 жылдарға 
арналған мемлекеттік бағдарламасы // Егемен Қазақстан. – 14.12.2010 ж. 
7 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев.  «Қазақстан  – 2050» 
стратегиясы. 
 
Резюме 
Повышение  эффективности  самостоятельной  работы  учащихся  путем 
использования дифференцированных методов обучения.  
 
Summary 
To rise effective of student’s own work by using differential methods of education. 
 
 
 
 
 
 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№5-12(109-116), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 
2015
__________________________________________________________
____ 
 
 
53 
 
 
 
 
 
«ЗЕРТТЕУШІ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫ 
ҦЙЫМДАСТЫРҒАН «ҤЗДІК ЖАС ЗЕРТТЕУШІ» АТТЫ ҒЫЛЫМИ 
ЖОБАЛАР КОНКУРСЫНА ТҤСКЕН ЖҦМЫСТАР 
 
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ 
 
ӘБІҚҦЛ Айсҧлу, 
Қ. Сҧлтанбеков атындағы орта мектебінің 11 сынып оқушысы, 
Жақсылық ауылы, Т. Рысқҧлов ауданы, Жамбыл облысы, 
Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: САХАНОВА Асия Тӛлегенқызы, 
Қ. Сҧлтанбеков атындағы орта мектебі «Математика» пәнінің 
мҧғалімі, Жақсылық ауылы, Т. Рысқҧлов ауданы, Жамбыл облысы, 
Қазақстан Республикасы 
 
МОДУЛЬ ТАҢБАСЫ БАР ТЕҢДЕУЛЕРДІ ШЕШУ 
 
Сан  ұғымының  кеңеюі  мен  дамуы  он  мыңдаған  жылдарға  созылған.  Сандар 
дүние  жүзі  халықтарына  ортақ  қазына.  Санау  ӛнерінің  даму  тарихы  әр  түрлі 
халықтардың  тілдерінде  түрлі  айтылғанымен  шамалары  мен  заңдары  бірдей. 
Мәселен,  Қытайда  екі  дегенді  «пу»  (екі  құлақ  деген  мағынада),  Афинада  «ткуам», 
түркі тілдес халықтарда «екі» т.б. деп айтады. 
Сан  ұғымы  баяу  дамыды.  Алғашқы  1,  2,  3,  т.с.с.  сандары  натурал  сандар  деп 
аталған. «Натура» – табиғат деген сӛз. Натурал сандарды игеру, оны жазу, амалдар 
қолдану,  сандар  мен  амалдардың  қасиеттерін  түсіну  дүние  жүзі  халықтарының 
қайсысына болсын оңайға түскен жоқ. 
Сан  ұғымы  ӛте  ерте  заманда  қалыптасқан.  Ол  математиканың  талай  ғасырды 
басынан  ӛткерген  қарт  емені  сияқты.  Алғашқы  адамдардың  санау  ӛнерін 
сипаттайтын жазба ескерткіштер жоқ, ӛйткені жазу санаудан кӛп кейін шыққан. 
Жазу  шыққан  кезде  адамзаттың  сандар  жӛніндегі  білімі  кәдімгідей  болған. 
Сӛйтсе де ғылымның қазіргі табыстарына сүйене отырып, арифметикалық санаудың 
қалай  басталғанын  анықтауға  болады.  Жер  бетінде  бұдан  50  мың  жыл  бұрын 
табиғаттың  қандай  болғанын  геологтар,  неофизиктер,  табиғат  заңын  пайдаланып, 
жердің  тарихын  жасап  шығады,  алдын  ала  табиғат  құбылыстары  туралы  айтатын 
болады. Санаудың тарихы да солай. 
Ертеде  адамдар  күнделікті  тұрмыста  пайдаланған  нәрселер  арқылы,  заттарды 
санау  арқылы  1,  2,  3,  4,  т.с.с.  сандар  пайда  болған.  Натурал  сандардың  ӛте  кӛп, 
шексіз  екендігін  ежелгі  грек  математиктерді  Пифагор  (580-500),  Евклид  (230-278) 
дәлелдеді. Натурал санынан кейін ӛмір талабынан бӛлшек сандар, теріс, иррационал 
және жорамал сандар пайда болған. 

жүктеу/скачать 5,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: