4-тапсырма Ономастикалық әдістер мен тәсілдер, ономастикалық зерттеулердің негізгі бағыттары мен аспектілері

жүктеу/скачать 22,56 Kb. Дата 21.12.2022 өлшемі 22,56 Kb. #58872

4-тапсырма Ономастикалық әдістер мен тәсілдер, ономастикалық зерттеулердің негізгі бағыттары мен аспектілері Материал, мақсат және міндеттеріне байланысты ономастика жалпы және жеке ономастика деп бөлінеді. Жалпы (теориярық) ономастика тілге қатысынсыз онимдер жүйесінін дамуы мен қызметінің жалпы заңдылықтарын зерттейді, сонымен қатар ономастикалык (онимдік) әмбебаптылықты - әр тарихи кезеңдегі, территориядағы тілдегі онимдер жүйесінде кездесетін жекелеген объектілерге атау беру принциптерін, ономастикалык жүйенін көптеген жалқы есімдердің даму бірлігін керсететін зандылықтарды, сондай-ақ жалкы есімдерге тән, басқа лексикалық категориялардың жекелейтін ерекше белгілерін анықтайды, көптеген негіздерге сүйеніп, жалқы есімдерді топтастыру принципін нақтылайды. Теориялык ономастика міндетіне ономастиканың ұғымдық-категориялық аппаратын құру. жалқы есімдердің денотатпен байланысын аныктау, жалқы есімдердін мағынасы мен акпараттылык мәнін ашу мәселелері, онимдік жүйедегі синтагматикалы-парадигмалык қатынасын және жалкы есімдердің аткаратын кызметін анықтау кіреді. Жалпы ономастика өз кезегінде жеке ономастика деректеріне сүйенеді. Жеке ономастика бір тілге (тілдер тобына) қатыстылық түрғысынан жалқы есімдерді (немесе онимдер жүйесін) немесе белгілі бір территорияға, аймаққа қатысты бір разрядтың жалқы есімдерді жинастырып талдайды. Жеке ономастиканың міндеті нақты жалкы есімдердің ішкі болмысы мсн атқаратын кызметін нақты тіл заңдылыктарын (мыс., казак ономастикасы, түркі ономастнкасы, орыс ономастикасы, славян ономастикасы, казак топонимдері, нанай антропонимдсрі, жапон космонимдері т.б.), белгілі бір территориядагы ономастиконның дамуын (мыс., Уфа жеке есімдерінің дамуы, Солтүстік 38 Ономастика: зерттеу мәсслелері Черномор топонимиясы. Шығыс Қазакстан гилронимдері, Таулы Алтзйдын түркі топонимиясы т.б.) ескерс отырып, анықтау. Зерттеу нысамы мен нысанасына байланысты жекс ономастикада келесі бөимдерді (бағыгтарды) корсетуге болады: • ареа.іды ономастика кез келген халыкгын географиялык орналасуынын. ареалдардын диалектілік бөлінуінін катысынсыз ономастикалык күбылыстын таралу ареалы немесе облысын айкындайды. дегенмен диалектілік дерекгерге сүйеніп өткен кезеңдердщ тілдік жағдайын бакылауга мүмкіндік берсді. Ономастикалык ареалдарды айқындау субстраттарды анықтағанда. халыкгардын орналасу мәселесін шешкенде күнды көмек береді; • регионалды (аймақтық) ономастика белгілі бір территориядаты жалкы есімдерді зерттеу мен, жергілікті ономастикалық жүйемен: топонимия, антропонимия, зоонимия, асгронимия т.б. байланысты. Регноналды ономастиканың максаты - белгілі бір территориядагы атаулар ерекшелігін жене баска корші немесе алые жаткан территориядагы атаулармен байланысын, үқсастыкын немесс ерекшслігін аныктау. Регионалды ономастика диалектология, жергілікті халыктың тгнографиясы, өлкетану деректерін колданады; • әлеуметтік ономастика жалқы есімдердін когаммен байланысын, оның тарнхи дамуын, әлеуметтік өзгерістерін. жалкы есімдердін дамуына елеумеггік, зангерлік, тарихн зандылыкгардын ыкпалын. сонымен катар атауга сәншң, қоғамнын идеологиялык жене мәденитанымдык багыттарының ыкпалын аныктайды. ягни ар әлеуметтік өзгерістердегі казіргі жене гарихи ономасінканы аныкгау, жалкы есімдер мен әр түрлі этнолингвистикалык факторлардын 39 / тарау. Ономастика гылылш пои өзара тәуелділігін сииатгау; жалқы есімдердін эр разрядтарын зерттеу әр денгейде жургізілгеіщіктен бүл аспект олі онделуде: атау иссініц жынысына қарай (гендерлік зерттеу), жас мөлшері, тілдің әлеуметтік жекеленуі (онимдік кәсіби, аймақтык, жасгар жаргоны, қала жаргоны т.б.) жалқы есімдерді аныктауға алғашкы кадамдар жасалуда. Әлеуметтік ономастика тілдік жакдай, тілдік катынас, бір тілдін екінші тілге осср етуі (орыс тілінің өсерінен -к(а). мыс.. Гулька немесе -ик, мыс., Нурик, Чопик казак бейресми кісі аггарында орыс аффикс гсрі қолданылып жүр). сәнгс бейімделуі, әдемі, жағымды. үйреніп кеткен есімдерді колдану (мыс., гуған кезінде тағылган есімдер отбасы ішіндс сркелсту максатымсн қолданылып, сонынан ресми есім болып бскітілген: Нүрбубі Бүбіш. Айымгул - Айжан) жагдайларын аныктайды; • поэтикалық ономастика (ономатопоэтика) коркем одеби мотіндегі белгілі бір автордын немссе бірнсшс авторлар шығармасы, бір немесе бірнеше багыт (сммволпкалык, романтикалык, сашралык т.б.), бір немесе бірнеше жанр (поэзия, проза, эликалық шыгарма, тарихи шыгарма, халық ауыз әдебиеті т.б.) деңгейінде жалқы есімдердің ерекшелігін зсрттейді. Поэтикалык ономастиканын мақсагы көркем мәтінде поэтонимдсрдін, әдеби жалкы ссімдердін колданыс ерекшелігі мен зандьиіыктарын, оларды жасау жөне шыгарма жанрына карай таңдау прннцнптерін, мәтінді лингвистикалық интерпретация жасауда поэтонимдердің мүмкіндіктерін, поэтоннмдердің кызметін (метін жасаушы, ерскшелігін көрсетуші, стилистикалық. идеологиялық, экспрессивтік т.б.) аныктау. Поэтикалык ономастика әдебиепанумен тығыз байланысты, оның үгымдарын, тсрмнндсрін, әдістерін жа;жы есімдсрлі толык және жан-жакты талдау, одсбиетганудагы 40 Ономастика: зерттеумәселе.іері ерекшелігіи аныктау үшін колдаиады. Сонымен катар көркем шығармалардағм жалкы есімдердің жүйелі түрдс зерттеу накты автордын ойы мен эстегикалық белгілерін, оның және гаңдаған жанрынын козкарасын ашуға мүмкіндік береді; * қолданбалы ономастика накты гілдер мен тілдік үрдістер нсгізіндс жалкы есімдердін ерекшеліктерін ескере отырып. формасы. транскрипциясы, орфография, орфоэпия нормаларын жәнс септелуін нактылайды, онимдік нормативті модельдсрін. сонымен қатар жалқы ссімдерден белгілі бір мекен түрғындарынын атауы сияқты, оннмдік сын есімдер, фамилиясы мен әкесінің атынын қальштасу модельдерін аныктайды. Ономастикалык лскеикоірафия қолданбалы ономастиканың маңызды бағытгарының бірі болып табьыады, оның мақсаты әр түрлі ономастикалык сөздіктер гүзу. Қолданбалы ономастика шет тілдік жалқы есімдердін ірафнка, орфография жәнс аудару (транслитерация және транскрипция) нормаларын кабылдаушы тіл аркылы тағайындайды, сонымен катар кісі есімдер, әкесінің аты және фамилиясы. ескі жоне жаңа географиялык атаулардың арнайы аныктағыштарды жасау аркылы кез келген объекткс атау беруде көмек берсді, атау озгерту мәселесімен айналысады. жүктеу/скачать 22,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу: