Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті Жаратылыстану және География институты Тақырып: Диазоқосылыстар. Химиялық қасиеттері, алынуы мен қолдануы.
Диазоқосылыстардың құрылысы және алыну жолдары Молекуласында ароматты радикалмен жөне бейорга- никалық каддықпен (X) байланыскдн екі азот атомдарьшан тұратын — азотопшасы (-N=N-) бар қосылыстарды ароматты диазокосылыстар деп атайды. Ароматты диазоқосьшыстардьщ жалпы формуласы:
Ar - N2X Диазоқосылыстарға диазоний тұздары, диазогидраттар және оның тұздары (диазотаттар) диазоцианидтер және т.б. жатады. Диазоқосылыстардың ең маңызды өкідцері — диазоний тұздары. Ондай тұздарга, мысалы, хлорлы фенилдиазоний жатады:
[С6H5-N2]Cl
Демек, диазоний тұздары аммоний тұздарына ұқсас келеді және сол секілді катионнан (диазокатион) жөне анионнан тұрады.
Диазокатиондағы оң заряд азот атомдарының екеуінде таралған, бірақ ароматты радикалмен байланысқан азот атомындағы оң заряд шамасы шеткі азот атомындағы оң заряд шамасынан үлкен болады:
5+ >
Диазоний тұздарьш, өдетте, азотты қышқылдьщ анилинмен орекеттесуінен алады. Бүл реакция 1858 жылы Кольбе лабораториясында ашылған және оны диазоттану реакциясы деп атайды. Диазоттану реакциясын 0°С-тан -5°С-қа дейінгі аралықга қоспаны араластыра жүргізеді. Бос күйіндегі азотгы қышқыл түрақсыз болғандықган, реакцияға оның түзын және түз қышқылын қолданады:
CbH5 - NH2 + NaN02 + 2HC1 —► [C6H5N2]+C1 + NaCl + 2 H20 Егер ароматты сақинада электронакцепторлы орынбасу- шылар болса, онда диазоттану реакциясы жылдамдайды.
Осындай жолмен диазоний тұздарының ерітіңділерін алады. Диазоний тұздары суда жақсы еритін, кристалдық заттар. Құрғақ күйінде олар өте қопарылғыш.
Егер бос күйіндегі диазоний тұзын алу кджет болса, онда диазоттану реакциясын азотты қышқылдың эфирінің қатысуында органикалық еріткіште жүргізеді:
