Александр Николаевич Сызганов
жүктеу/скачать 25,27 Kb.
|
|
Александр Николаевич Сызганов Сызганов Александр Николаевич хирург, медицина ғылымдарының докторы профессор, Казакстан Академиясының, академигі, Қазакстаннын енбек сіңірген ғылым кайраткері. Ә.Н. Сызғанов 1896 жылы жылы 17 тамызда Симбирск (казіргі Татарстан) губерниясынын Арск ауданы, Старое Жабино ауылында дуниеге келген. А. Н. Сызғановтын, әкесінін, немересі, казіргі Пенза каласында туратын философия ғылымдарынын докторы, профессор Александр Борисович Тугаровтын айтуынша, А. Н. Сызгановтын, әпкесі болган.. Ол отбасындаы кенже бала болатын. Баска іні-карындастары болды барлыты 7 бала, олардын екеуі нәресте кезінде қайтыс болды. Әкесі Николай Прокобьевич Сызганов, орыс, қожалык меңгерушісі болды, революциядан кейін Райзетделде қарапайым бағбан болып жумыс істеп, 1924 жылы кайтыс болды; анасы Пелагея Михайловна шаруа әйелі, 1925 жылы кайтыс болды. Сызгановтар отбасы Варвара Николаевнанын кішкентай кезінде Арскіге кешіп келген Александр Сызганов бастауыш білімді Арскіде алды, кейін Казан гимназиясында оқыды, гимназияда окуын аяктаганнан кейін 1915 жылы Казан университетінін емдеу факультетіне окуға туседі. 1922 жылы маусымда ол <<белгіленген мемлекеттік сынақтардан» сүрінбей етіп, <<РКФСР жане Одақтык кенестік Республикалар аумағында дарігерлік кызметпен айналысу кұқығын» алды. Ол француз тілін жаксы білген, бірак неміс тілін нашар менгерген. Университетте А. Н. Сызганов ғылымға және хирургиялык тажірибеге улкен қызуғышылык, танытқан болатын. 1922 жылы университетті ойдағыдай бітірді. Жас ұстаз университетте өзіндік жұмыс істеген алғашкы жылдардан бастал ғылыми жұмыспен айналыса бастады .Университетті бітіргеннен кейін Казан медицина институтынын оперативті хирургия жане клиникалык хирургия кафедрасына калып, прокурордын көмекшісі болды .1920-1930 жылдары онын негізгі зерттеулері анатомия маселелерімен байланысты болды. Университетте келешегі зор ғылыми қызметкер болып қалдырылып, алдымен ассистент, кейін 1934 жылы Алматы медицина институтынын кафедра менгерушісі болып сайланды, кейіннен 1945 жылы казак клиникалык-эксперименттік хирургия ғылыми-зерттеу институтынын директоры болып тағайындалып, оны 30 жылдан астам басқарды. Өмірдің кейінгі кезеңдерінде, яғни. 50-70 жылдары Сызғанов А.Н. хирургия саласында кептеген ғылыми зерттеулер жүргізді, сол жылдардағы ғылыми жарияланымдар кеңінен танымал. Сызғанов А.Н. қызметінін алғашқы жылдарындағы қолжазбалар мен басылымдарды талдау, болашақ ұлы ғалымның ойының тереңдігі мен ауқымдылығын айғақтайды. 1925 жылы казан медициналық журналында жас дәрігер иықтың остеопластикалық дезартикуляциясы туралы «Exarticulatio humori osteoplast» атты алғашқы ғылыми мақаласын жариялады, онда ол анатомиялық деректерге негізделген әдістемені сипаттайды. Сол жылы «Бүйрек жамбасы мен несепағардың туа біткен кеңеюінің жағдайы» атты тағы бір еңбек Казан университетінің Ғылыми жазбаларына (85 том, 1-кітап, 1925) енді. Қолжазбада 7 айлық ұрықтағы анатомиялық суреттің қызықты бақылауы келтіріліп, осы туа біткен аурудың этиологиясы атап көрсетілді. 1926 жылы сол басылымда «Бүйрек анатомиясы» атты жаңа ғылыми еңбегі жарык көрді. Мұнда оның дамуы мен анатомияның қазіргі оқытуына байланысты тамыр жүйесінің морфологиясының сұрақтары белгіленіп, қарастырылып эмбриогенезіне талдау жасалды. Бұл жұмыс топографиялық анатомия үшін ғана емес, сонымен қатар клиникалық хирургия үшін де қызығушылық тудырғаны болатын. Бір мезгілде дерлік Қазан медициналық журналы <<Лимфа жүйесін зерттеу әдісі туралы» еңбегін жариялады, онда автор лимфа жүйесіне инъекцияға қолданылатын пергидролмен инъекциянын түпнұсқа техникасын берді. Дәл осы жағдай ұсынылған әдістің өзіндік ерекшелігін айқын сипаттады. Дарынды ғалым байкап калып, хирургтердің 17-ші Бүкілодақтық съезіне шақырылып, «Бауырдың типтік анатомиясы туралы» баяндама жасады. Жаңа еңбегінде Сызғанов А.Н. органның анатомиялық және физиологиялық жағынан жан-жақты талдауын ұсынды, топография, қан және лимфамен камтамасыз ету мәселелерін қарастырды. Жұмыстың қорытындылары осы органның патологиясын түсінуге негіз бола алады. 1927 жылы Сызғанов А.Н. Ресей урологтарының 1-ші съезіне «Адам бүйректерінің лимфа жүйесі туралы>> баяндамасымен тағы да шақырылды. 1930 жылдан бастап А.Н. Сызғанов Казан университетінің госпитальдык хирургиялық клиникасында ассистент болады. Мұнда ол сабак беруді белсенді түрде бастады, студенттер мен резиденттер топтарында сабак жүргізді, кафедрада әдістемелік жұмыстармен өз бетімен айналысты, клиникалық хирургияны оқыту курсында әдістемелік жұмыстарға жетекшілік етті, ауруханалык хирургияның бағдарламалары мен жоспарларын жасауға тікелей қатысты. Оның бастамасымен Қазан медициналық институтында госпитальдық хирургиялық клиниканың мұражайы құрылды. 1931 жылы жас мұғалім клиникалық хирургияны оқыту әдістемесін оқып, қан құю әдістерін түсіну үшін Мәскеу мен Ленинградтың медициналық жоғары оқу орындарына ғылыми іссапарға жіберілді. Ол оралғаннан кейін Казан каласындағы облыстық ауруханада қан құю бойынша мамандандырылған бөлімше құрылды; кейінірек осы негізде белсенді көмегімен А.Н. Сызғанов атындағы Татар облыстық қан құю институты құрылды. Дәрігердің белсенді педагогикалық және практикалық қызметі ғылыми жұмыстармен сәтті үйлеседі. 1932 жылы А.Н. Сызғанов «Советская хирургия>> журналында (3-том, 1932 ж.) «О коллатеральный лимфа айналымы>> деген жана мақала жариялады, бұл мәселе бойынша дүние жүзінде алғашқылардың бірі болып шықты. Автор 32 тәжірибеге сүйене отырып, бұл жұмыста лимфа жүйесінің жаңа лимфа жолдарының дамуы түрінде қалпына келтіру үшін үлкен потенциалдық энергиясын көрсетеді, патологиялык жағдайларда лимфалық коллатеральды даму механизмін түсіндіреді. Бұл тақырып «катерлі ісіктерге арналған операциялар кезіндегі лимфа жүйесінін инъекциясы туралы» (Жаңалықтар хирургиясы. Архив, 32-том, 1934 ж.) еңбегінде жалғасын тапты. Бұрынғы барлық жұмыстар мен тәжірибелердің негізінде А.Н. Сызғанов <<Адамның бүйрек және бүйрек қабықшаларының лимфа жүйесі туралы>> көлемді қолжазбаны дайындауға кірісті. Мұнда автор 106 аутопсия материалы бойынша бүйректің лимфамен қамтамасыз етілуінің аз зерттелген мәселесіне талдау жасады, лимфа жүйесін зерттеу әдістемесін сипаттады, абдоминальды лимфа түйіндерінің кейбір тұрақты топтарын жіктеу тәжірибесін сипаттады, бұл бүйректің аймақтық лимфа бездерінің локализациясын дәлірек анықтауға мүмкіндік берді. Қолжазбада бүйрек қабықшалары мен жамбастың лимфа жүйесі туралы тараулар манызды болды. Дәл осы тараулар барынша толық әзірленген және үлкен теориялық және практикалық қызығушылық тудырды. Қолжазба машинкамен басылған 178 парақта және 60 түпнұсқа сызбадан тұрады. Жұмыстың соңында пайдаланылған әдебиеттер көрсеткіші берілді - 146 жұмыс. Кейін диссертациялық жұмысқа негіз болған бұл қолжазбамен 1934 жылы наурызда Сызғановтар отбасымен бірге А.Н. Алматыға келді. Александр Николаевич Сызғанов КазММИ-ге оперативті хирургиямен топографиялық анатомия кафедрасының меңгерушісі болып қабылданды (25.03.34 № 68 бұйрық) 3 күннен кейін, 1934 жылы 28 наурызда Сызғанов А.Н. Қазақ АКСР Денсаулық сақтау халық комиссариатының 1934 жылғы 28 наурыздағы No116 бұйрығымен кафедраның профессоры болып бекітілді. Кафедрада ұйымдастыру жұмыстарын белсенді түрде бастады: анатомиялық және әдістемелік құралдарды дайындаумен, оқытушылар құрамы мен көмекші қызметкерлермен айналысты. Көп ұзамай медицина институтында жалпы хирургия кафедрасы ашылып, 1934 жылы 3 тамызда Сызғанов А.Н. осы бөлімнің басшысы болып тағайындалды. Жалпы хирургия кафедрасында 30 жыл жұмыс істеді, бірақ ұзақ уақыт 1938 жылға дейін топографиялық анатомия және оперативті хирургия кафедрасының меңгерушісімен бірге жұмыс істеді. РКФСР Денсаулық сақтау халық комиссариаты біліктілік комиссиясының 1934 жылғы 28 қазандағы шешімімен Сызғанов А.Н. жалпы хирургия кафедрасында Профессор ғылыми атағы бекітілді, б.а. диссертация қорғау алдында. ҚазММИ-де жұмыс істеген алғашқы күннен бастап проф. Сызғанов А.Н. Ғылыми зерттеулермен айналысуды жалғастырды. Ғылыми мәселелер ен өзекті, көлемді мәселелерді көтерді. Жаңалық ретінде 1935 жылы <<Гематология және қан құюдың заманауи мәселелері» жинағында жарияланған «Қан құюда Мор қысқышын қолдануды алмастыратын техника туралы» мақаласы болды. Ғалымның негізгі ғылыми бағытының жалғасы Қазан медицина институтының 1936 жылғы 5-6 томдарының жинағына енген <<Лимфа және жүйке жүйесінің топографиясы туралы» еңбегі болды. ҚазММИ-де пікірлес хирургтар жас ғалымның айналасына тез жиналды. Ғылыми жұмыс табанды болды, орасан зор қиындықтарды еңсеру керек болды: эксперименттерге қаржы жеткіліксіз болды, университеттің зертханалары нашар жабдықталды, электр қуатымен қамтамасыз етуде улкен проблемалар болды. Клиникалық база, Кызыл Кресттің 100 төсектік ескі ауруханасы тозған және талапқа сай емес еді. Алайда 1934 жылы Сызғанов А.Н. ынтамен енбек етіп, КазММИ-нің алғашқы оқытушыларының бірі болып 1936 жылы наурызда «Адамның бүйрек және бүйрек қабықшаларының лимфа жүйесі туралы» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады. Жұмыс Казан қаласындағы медицина институтының Ғылыми кеңесінде қорғалды. РКФСР Денсаулық сақтау халық комиссариаты біліктілік комиссиясының 1936 жылғы 8 маусымдағы шешімімен Сызғанов А.Н. медицина ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесі берілді. Үлкен еңбегі Сызғанова А.Н. 1934 жылы Қазақстандағы Қан құю станциясын құру мен ашудағы ұйымдастырушылық жұмысы, ол 11 жыл бойы директор және жетекші болып баскарған. Бұл ретте облыстық, аудандық қан құю пункттерінің желісін ұйымдастырды. Ол Қазақстан дәрігерлерінің 1-съезінде <<Қазақстандағы қан құюдың ұйымдастыру мәселелері» (1936 ж.) атты баяндама жасаған жұмысының табысты нәтижелері туралы айтты. Александр Николаевич Сызғанов медицина институтында жас ғалымдармен, ҰҚК студенттерімен көп жұмыс істеді. 1936 жылы желтоқсанда өткен жас ғалымдардың Бүкілодақтық конференциясына жіберілген аспиранттар мен жас оқытушылар тобының жетекшісі болып тағайындалған ол (16.12.1936 ж. № 54 бұйрық). 1930 жылдары медициналық университет барлық ғылыми жобаларды қаржыландыруда орасан зор қиындықтарға тап болғаны белгілі, бірақ Ғылыми жұмыстың іс жүзінде жүзеге асырылуы бақылауға алынып, ынталандырылды. атындағы ҚазММИ-де ғылыми зерттеулерді жандандыру максатында 1938 ж. В.М. Молотов бірінші ғылыми конференциясын өткізді. конференция жұмысы 15-18 маусым аралығында секциялар бойынша өткізілді. 17.06.38ж Қалқанша безінің аурулары мәселелері бойынша жеке кеңес өткізілді, онда Сызғанов А.Н. Қазақстандағы эндемиялық зобты зерттеу бойынша бірнеше экспедициялардың материалдарына сүйене отырып, <<Алма-Ата облысының кейбір аудандарындағы эндемиялык зоб>> баяндамасын жасады. Бұл баяндама кейін толықтырылып, 1940 жылы <<Эндемиялык зобты зерттеу бойынша еңбектер жинағында»жарияланды. Кейінірек эндемиялык зоб тақырыбы 1940 жылы КазММИ атындағы III Ғылыми конференцияда А.Н.Сызғановты әлі де қызықтырды. В.М. Молотов, <<Эндемиялық зоб жағдайында мектеп оқушыларын йодтауды болдырмау тәжірибесі>>, институттың 10 жылдығына арналған IV ғылыми мерейтойлық конференцияда ғалым «Қазақстандағы эндемиялык зоб» атты қорытынды баяндамасын жасады. 1942-1946 жылдары қолжазбалар мен басылымдарда маргиналды патология мәселесі, зобты терапевтік және хирургиялық емдеу мәселелері бойынша тағы 6 ғылыми еңбек дайындады. 1940 жылға арналған мінездемеде ректор проф. Зикеев В.В., былай деп атап көрсетті: «Профессор Сызғанов жұмыс барысында Қазақ КСР-дегі кан кую және зоб ауруын зерттеу бойынша медицина институтының хирургиялық бөлімшесінің ғылыми қызметкері, ұйымдастырушысы ретінде өзін белсенді, кең бастамашыл және зор жігерлі адам ретінде көрсетті. Қазақ мемлекеттік медицина институтының 10 жылдығына байланысты. В.М. Молотов 1941 жылы проф. Сызғанов А.Н. Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым кайраткері атағы берілді, «Денсаулық сақтау ісінің үздігі» төсбелгісімен Марапатталды. Ұлы Отан соғысы жылдарында медицина институтының оқытушы- профессорлары майданға жіберілді. Оларға міндетті түрде ескертпелер берілді, өйткені майданға дәрігерлерді дайындау, эвакуациялық госпитальдарда жаралыларды кеңесу және емдеу қажет болды. Ұлы Отан соғысы басталған алғашқы күндері медицина институтының оқытушылары әскери-далалық хирургия бойынша аспиранттар үшін арнайы бағдарлама курастыруға шұғыл кірісті. Бұл жұмысқа профессор-хирургтер белсене катысты, сонын ішінде проф. Сызганов А.Н. Эвакуациялық госпитальдарда жұмыс көп болды: педагог-хирургтер Алматыда және қала маңындағы эвакуациялық госпитальдарда жараланған жауынгерлерге операция жасаумен күндіз-түні айналысты. Барлығымен бірre аянбай енбек етіп, проф. Сызғанов А.Н. 1941-1945 жылдар аралығында эвакуациялык госпитальдар мен реконструктивтік хирургия госпитальдарының кеңесшісі болды. Ғалым өзінің мол клиникалык тәжірибесін талдап, жалпылады. Ғылыми нәтижелер 1942 жылы ақпанда Жұмысшылар мен Шаруалар Қызыл Армиясының 24 жылдығына арналған корганыс ғылыми конференциясында «Жаңа қан алмастырғыш туралы» және <<Хирургияда казеин желімін қолдану туралы» екі баяндамада айтылды. Тағы бір манызды жұмыс проф. Сызғанова А.Н. «Инфекцияланған жараларды емдеу әдісі туралы» 1942 жылы шілдеде Медицина институтының IV ғылыми конференциясында айтылды. Кәсіби қызметі проф. Сызғанова А.Н. секілді адамды соғыс жылдарында таптырмас еді. Эвакуациялық госпитальдарда медициналық көмек көрсету мен ұйымдастырудағы мінсіз жұмысы үшін Республиканың Денсаулық сақтау халық комиссариатының Құрмет грамотасымен марапатталды (Қазақ КСР Ұлттык денсаулық сақтау комитетінің 1943 жылғы 22 ақпандағы No 105 бұйрығы). Казакстан дәрігерлері соғыс жылдарындағы орасан ауыртпалықты абыроймен кетерді. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Денсаулық сақтау Халық Комиссариатының 1943 жылғы 21 қыркүйектегі № 188-н бұйрығының мәтіні мынаны көрсетеді: «Қазақ КСР медицина қызметкерлерінің жараланған солдаттарды емдеудегі және әскер командирлерін емдеудегі терен еңбегін атап өту. Қызыл Армия жұқпалы аурулармен күресуде, республиканың санитарлық жағдайын жақсартуда және жұмысшыларды медициналық қамтамасыз етуде Қазақ КСР-нің келесі ең ерекше енбек сіңірген медицина қызметкерлерін марапаттаймын: ...». Есімдердің үлкен тізімінде Сызғановтың есімі А.Н. ҚазММИ профессоры, оған адал және ынтасыз еңбегі үшін алғыс берілді. Соғыс жылдарынан бастап хирургия практикалық тәжірибемен байыды. Енді паннін ғылыми бағытын дамыту, эксперименттік жұмыстарды жалғастыру кажет болды. Сондықтан 1945 жылы КСРО ҒА Қазақ филиалының атынан казакстанда алғаш рет проф. Сызғанов А.Н. Клиникалық және эксперименттік хирургия институтын құрады. Жаңа ғылыми институт ашылған алғашқы куннен бастап оның директоры болып А.Н.Сызғанов тағайындалды. Бірак директор кызметін атқара жүріп, проф. Сызғанов А.Н. 1963 жылға дейін ҚазММИ (қазіргі ҚазҰМУ) жалпы хирургия кафедрасынын сырттай меңгерушісі болды. Проф. А.Н. Сызғанов 1946 жылы Ғылым академиясының корреспондент- мүшесі, 8 жылдан кейін 1954 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі болып сайланды. Академик Сызғанов А.Н. елімізде хирургиялық көмектің дамуына кеп енбек сіңірді. Оның жетекшілігімен тамыр және кардиохирургия бойынша мамандандырылған бөлімдер әзірленді. 1939 жылы казакстан Республикалық хирургтар ғылыми қоғамының тұрақты терағасы, Бүкілодақтық хирургтердің XXVI съезінде Бүкілодақтық хирургтар қоғамының басқарма мүшесі болып сайланды. «Қазақстан денсаулық сақтау», «Хирургия», «Экспериментальды хирургия және анестезиология», «Ғылым академиясының еңбектері» журналдарының редакциялық алқасының мүшесі болды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 4-5 және 7-8 шақырылымдарының депутаты болды. Онын мерейтойлары күні үлкен құрмет белгісі ретінде Алматыға Кенес Одағының ірі ғалымдары келді. Александр Николаевич Сызғановты Ресейдің орталык калаларына жұмысқа шақырды, бірақ ол Қазақстанда қалды. Ғалым шәкірттерімен бірге оның жетекшілігімен 900-ге жуық ғылыми еңбек, 16 том ғылыми енбек, 73 кандидаттык, 17 докторлық диссертациялар қорғалды. Оның шәкірттері арасында академик Балмұханов С.Б., профессорлар Чуваков К.Ч., Мурзалиева Х.М., Ткаченко Г.Т., Иоффе Л.Ф., Уразақов И.У., Серов С.Ф. және көптеген баскалар. Академик Сызғанов А.Н. барлық студенттердің терең және шынайы сүйіспеншілігіне бөленді. ҚазҰМУ тарих мұражайында Медицина институтының жалпы хирургия кафедрасы қызметкерлерінің 1956 жылы ғалымның 60 жылдық мерейтойына арналған құттықтау хаты сақталған: «... Сенің бүкіл өмірін жауап берудің үлгісі болып табылады., біз үшін адалдык, берілгендік және еңбекқорлық. Сіздің кеңестік медицинанын кызметіне қойылған шығармашылық идеяларыңыз бүкіл ұжымды үнемі баурап алады. Ұзақ жылғы еңбектеріңіз лайықты бағаланған бүгін біз сізді ғана емес, өзіміздің үлкен мерекемізді де атап өтеміз...». Бүгінде Алматы каласында академик Сызғановтын шәкірті әрі әріптесі A.H., 93 жастағы қария тұрады. - жалпы хирургия кафедрасының доценті Каплан Анна Яковлевна. Өзінің жасына карамастан, ол таңғажайып айқын және жанды ойды, жақсы әдеби сөйлеуді және керемет есте сақтау қабілетін сактап калды. Анна Яковлевна ескі достарымен араласады, өткен жылдар туралы куана әңгімелейді. Ол өзінің ұстазын былайша еске алады: <<Александр Николаевич бір тамаша касиетімен ерекшеленді. Хирургияда үнемі жаңалыққа ұмтылды, заманауи емдеу әдістерін зерттеп, енгізді. Бірак хирургиялык араласуларда ол ұтымды сақтық танытты, хирургиялык араласудын тактикасын мұқият анықтады және аркашан науқастарды ете мұқият емдеді. Пациенттер оны жақсы көрді және қажет болған жағдайда хирургиялык операцияларды жасау үшін барлығы профессор Сызғанов А.Н. Әрине, ол физикалық тұрғыдан барлығына операция жасай алмады, бұл түсінікті. Бірак профессор науқастардың бір санатын бөліп көрсетті: егер ауруханада дәрігерлер болса, мейлі ол емхананың бас дәрігері немесе қарапайым қараушысы болса да, Александр Николаевич оларға міндетті түрде езі ота жасады..... Қызметкерлер мен студенттер профессордың дәрісін Тындағанды ұнататын. Үнсіз, еліктірер, кызыкты, бірақ көзге түсетін, өзіне тән үнмен сөйледі. Қызметкерлер кейінірек онын отбасынын тамыры мордва халкынан шыққанын еске алды, сондықтан бұл диалект болды. Жанқиярлық еңбегі, көрнекті ғылыми және педагогикалык кызметі, Қазақстанның денсаулық сақтау саласын дамытуға қосқан үлесі үшін Ғылымға енбегі сіңген академик Александр Николаевич Сызғанов үш Ленин орденімен, екі Еңбек Қызыл Ту орденімен, екі «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған. «Екінші дүниежүзілік соғыстағы 1941-1945 жылдардағы ерен еңбегі үшін>> медальдары және «Тың жерлерді игергені үшін», казак КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Құрмет грамотасымен және КСРО Ғылым академиясы Президиумының Құрмет грамотасымен марапатталған. 1975 жылы зейнеткерлікке шыкты. Академик Сызғанов А.Н. 1980 жылы дүниеден өтті. Арада көптеген жылдар етсе де, оның ұлы есімі Қазақстан халқының ризашылық жадында сакталады. Ғалымның соңғы жылдары тұрған үйіне мемориалдық тақта орнатылды (Төлебаев көшесі, 131, кабанбай-Батыр көшесінің қиылысы). Алматыдағы көшелердің біріне А.Н. Сызғанов атауы берілді Біз әркашан ұлы ғалым-ұстаздың есімін мақтанышпен есімізге алып жүреміз. жүктеу/скачать 25,27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|