Аутизм спектрі бар балалардың даму диагностикасы Хайдар Арайлым Хайдарқызы
жүктеу/скачать 22,92 Kb.
|
1 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Тірек сөздер
- Атипті аутизм белгілерінің тән топтары
|
Аутизм спектрі бар балалардың даму диагностикасы Хайдар Арайлым Хайдарқызы Kontiii.002@gmail.com Студент филология факультеті Ыбырай Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты, Ғылыми жетекшісі:Сейдахметова Алтынай Қамшыбековна Қостанай обл,Арқалық қаласы Аутизм - бұл жүйке жүйесінің дамуымен байланысты өмір бойы ауру. Ол мінез-құлық, әлеуметтік өзара әрекеттесу, қарым-қатынас, ерекше қызығушылықтар мен сенсорлық өңдеудегі айырмашылықтармен сипатталады. Бұл айырмашылықтар аутизммен ауыратын адамдарды қоршаған ортамен қарым-қатынаста қиындықтарға душар етуі мүмкін.Бірлескен үлестірілген тәжірибе ұғымы аутизмге түзету көмегінің логикасы мен мазмұнын түсінудің кілті ретінде енгізіледі. Бұл тұжырымдама қалыпты онтогенез кезінде аффективті сфераның пайда болу көзі мен негізгі қозғаушы күшін анықтайды.Қауіпсіз тиімді даму барысында таратылған тәжірибеге қабілеттіліктің қалыптасу реттілігі сипатталады; оның аутизмдегі тапшылығының көріністері талданады. Бұл тапшылықты жеңу жолдары белгіленеді, аутист баланың психикалық және әлеуметтік дамуын қалыпқа келтіруге бағытталған түзету жұмыстарының негізгі формалары талқыланады. Тірек сөздер:аутизм,бала,психолог,даму,диагностика,ата-ана,синдром Аутизм спектрінің бұзылуы (ASD) - бұл әлеуметтік қарым-қатынастың жетіспеушілігімен және шектеулі қызығушылықтар мен қайталанатын мінез-құлықтың болуымен сипатталатын жүйке дамуының бұзылуы. Аутизм-психикалық және психологиялық дамудың бұзылуы, онда эмоционалды көріністер мен қарым-қатынас саласының айқын жетіспеушілігі байқалады. 2016 жылы ДДҰ (Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы) жүргізген зерттеу көрсеткендей, әрбір 100 балаға біреуі ауырады. 1 % аутизммен ауырады. Сондықтан, іс жүзінде, әр адамның ортасында осы бұзылысы бар адам кездесуі мүмкін. Бұл әлемдегі аутизм статистикасында зерттеу жүргізу кезінде қателік үлесін қабылдау мақсатында ұйым әдейі біршама төмендеткен мәліметтер бар екенін ескере отырып. Жыл сайын осындай диагнозы бар науқастар өсіп келеді. Балалардағы аутизм жағдайларының көбеюі үлкен алаңдаушылық туғызады, бірақ әлі күнге дейін ешқандай себеп жоқ. Ғалымдар аутизмді бір ғана себеп емес, факторлар кешені қоздырады деп келіседі. Балалардағы аутизмді ерте диагностикалау кезінде емдеу айтарлықтай нәтижелерге ие болуы мүмкін және терапияның негізгі бағыты — баланы оқыту және әлеуметтендіру. Ресейде аутизмді тану және емдеу кезінде жағдай қарапайым емес, аутизмді уақтылы диагностикалау және түзету ең алдымен ата-аналардың міндетіне айналады. Аутизмнің даму себептері ғалымдар бұл аурудың пайда болуының негіздері туралы сұраққа дәл жауап бере алмайды. Нақты себебі белгісіз, жанама себептерге мыналар жатады: ‒ генетикалық фактор ‒ тұқым қуалаушылық ‒ жүктілік және босану кезінде ананың денесіне зиянды әсерлердің жиынтығы ‒ аурулар: менингит, фенилкетонурия, энцефалит ‒ сынаппен/қорғасынмен улану-кеш әкелік немесе аналық (40 жастан кейін). Аутист балалар әртүрлі себептермен туады. Көріп отырғаныңыздай, олардың саны өте көп. Психикалық дамуында осындай ауытқуы бар баланың туылуын болжау мүмкін емес. Сонымен қатар, бұл ауруға бейімділік жүзеге асырылмауы мүмкін. Мұны 100% сенімділікпен қалай қамтамасыз ету керектігін ешкім білмейді. Аутизмнің көріну формалары 90% жағдайда симптомдардың ерте басталуы аутисттік көріністер өмірдің 1-ші және 2-ші жылдарында айқын көрінеді, сондықтан ерте бастау маңызды диагностикалық фактор болып табылады. Бақылау көрсеткендей, 36 ай ішінде пайда болған белгілері бар науқастарда аутизмге тән белгілер болған; кейінгі өмірде симптомдар пайда болған кезде ерте шизофренияға жақын клиникалық көрініс байқалды. Ерекшелік-Аспергер синдромы (аутизм спектрінің ауруы), ол көбінесе балалық шақтың соңында диагноз қойылады. Әлеуметтік қатынастардың бұзылуы эмоционалды байланыс пен әлеуметтік өзара әрекеттесудің бұзылуы бұзылыстың орталық белгілері болып саналады. Алғашқы апталардан бастап қалыпты дамуы бар балаларда әлеуметтік қатынастарды қалыптастыруға бейімділік айқын болғанымен, аутисттер дамудың алғашқы кезеңдерінде көптеген салаларда нормадан ауытқуларды көрсетеді. Олар әлеуметтік өзара әрекеттесуге деген қызығушылықтың әлсіздігімен немесе оның болмауымен сипатталады, бұл, ең алдымен, ата — аналарға қатысты, ал кейінірек-құрдастарына қатысты әлеуметтік-эмоционалды өзара қарым-қатынастың бұзылуымен көрінеді. Әдетте, көз байланысының бұзылуы, әлеуметтік өзара әрекеттесуде имитациялар мен қимылдарды түсініксіз қолдану, басқалардың вербалды емес мінез-құлқын қабылдаудың минималды қабілеті. Сөйлеудің дамуының бұзылуы аутизмде дамудың белгілі бір бұзылыстары жиі кездеседі, әсіресе сөйлеудің нашарлауы (ол айтарлықтай кешіктіріледі немесе жоқ). Аутисттердің жартысынан көбі ешқашан қалыпты қарым-қатынас үшін жеткілікті сөйлеу деңгейіне жете алмайды, басқаларында оның қалыптасуының кешігуі, бірқатар салаларда сапалық бұзылулар бар: экспрессивті эхолалия, есімдіктерді ауыстыру, интонация мен сөйлеу каденциясының бұзылуы бар. Аутисттік сөйлеу жасанды түрде жасалған, мағынасыз, табиғи емес айқын, стереотиптік сөз тіркестерімен толтырылған, практикалық емес, көбінесе қалыпты қарым-қатынас үшін мүлдем жарамсыз. Интеллектуалды тапшылық ақыл — ойдың артта қалуы-аутист науқастардың шамамен 2/3 бөлігінде кездесетін ең көп таралған ілеспе бұзылыс. Көптеген зерттеулер орташа және ауыр ақыл-ой кемістігі (IQ 20-50) диапазонындағы интеллектуалды жеткіліксіздікті көрсеткенімен, біз зақымдану деңгейінің кең шкаласы туралы айтып отырмыз. Ол терең ақыл-ой кемістігінен (ауыр аутизмде) орташа деңгейге дейін, кейде интеллекттің орташа деңгейінен сәл жоғары (Аспергер синдромында). Мектеп жасына дейінгі Аутист балалардың 5-10 % -. зақымданудың жалпы деңгейіне сәйкес келмейтін керемет қабілеттермен (мысалы, музыкалық немесе көркемдік таланттармен, жоғары математикалық қабілеттермен, ерекше механикалық жадымен) сипатталатын "autismus savant" синдромы пайда болуы мүмкін. Алайда, аутисттердің минималды пайызы ғана мұндай қабілеттерді күнделікті өмірде қолдана алады, олардың көпшілігі өз дағдыларын мүлдем жұмыс істемейтін тәсілмен пайдаланады. Стереотиптік мінез-құлық үлгілері аутизмге тән-бір немесе бірнеше стереотиптік, өте шектеулі қызығушылықтармен тұрақты сіңіру, нақты, функционалды емес процедураларды, рәсімдерді мәжбүрлі түрде орындау, қайталанатын тақ моторлық мінез-құлық (түрту, қолды немесе саусақты бұрау, бүкіл дененің күрделі қимылдары). Аутисттер заттармен жұмыс істегенде, әсіресе ойын кезінде, заттардың немесе ойыншықтардың жұмыс істемейтін бөліктеріне (хош иістер, жанасу, шу немесе оларды манипуляциялау кезінде пайда болатын тербелістер) әдеттен тыс қызығушылық танытады. Аурулардың халықаралық классификациясында көрсетілген аутизмнің негізгі түрлеріне мыналар жатады: ‒ ерте балалық аутизм; ‒ атипті аутизм; ‒ Ретт синдромы; - Аспергер синдромы. Сирек кездесетін аутизмнің басқа түрлері "аутизм бұзылыстарының басқа түрлері"айдарына жатады. Ерте балалық аутизм-бұл аутизмнің бір түрі, онда психикалық және мінез-құлық бұзылыстары баланың өмірінің алғашқы күндерінен басталады. "Ерте балалық аутизм" терминінің орнына медицинада "Каннер синдромы"да қолданылады. Он мың нәресте мен жас балалардың ішінде аутизмнің бұл түрі 10-15 нәрестеде кездеседі. Ұлдарда Каннер синдромы қыздарға қарағанда 3-4 есе жиі кездеседі. Ерте балалық аутизмнің белгілері нәресте өмірінің алғашқы күндерінен басталуы мүмкін. Мұндай балаларда аналар есту тітіркендіргіштеріне реакцияның бұзылуын және әртүрлі визуалды байланыстарға реакцияның тежелуін байқайды. Өмірдің алғашқы жылдарында балалар сөйлеуді түсінуде қиындықтарға тап болады. Олар сондай-ақ сөйлеуді дамытуда кідіріске ұшырайды. Бес жасқа дейін ерте балалық аутизмі бар баланың әлеуметтік қарым-қатынаста қиындықтары және тұрақты мінез-құлық бұзылыстары болады. Атипті аутизм-бұл аутизмнің бір түрі, онда клиникалық көріністер көптеген жылдар бойы жасырылуы немесе әлсіз көрінуі мүмкін. Бұл аурумен аутизмнің барлық негізгі белгілері анықталмайды, бұл ерте диагноз қоюды қиындатады. Атипті аутизмнің клиникалық көрінісі әртүрлі науқастарда әртүрлі комбинацияларда көрінуі мүмкін әртүрлі белгілермен ұсынылған. Атипті аутизм белгілерінің тән топтары: сөйлеу бұзылыстары; эмоционалдық жеткіліксіздік белгілері; әлеуметтік бейімделу және дәрменсіздік белгілері; ойлаудың бұзылуы; тітіркену. Ретт синдромы орталық жүйке жүйесіндегі прогрессивті дегенеративті өзгерістер аясында ауыр нейропсихиатриялық бұзылулар пайда болатын аутизм түрін білдіреді. Ретт синдромының себебі - жыныстық Х хромосома гендерінің бірінің мутациясы. Бұл тек қыздардың ауыратындығын түсіндіреді. Геномында бір Х хромосомасы бар барлық дерлік еркек ұрықтар құрсағында өледі. Аурудың алғашқы белгілері бала туылғаннан кейін 6-18 айдан кейін пайда бола бастайды. Осы уақытқа дейін нәрестенің өсуі мен дамуы нормадан өзгеше емес. Нейропсихиатриялық бұзылулар аурудың төрт кезеңінен өту арқылы дамиды. Ауыр қозғалыс бұзылыстары мен айқын нейропсихиатриялық өзгерістерге байланысты Ретт синдромы аутизмнің ең ауыр түрі болып табылады, оны түзету мүмкін емес. Аспергер синдромы-аутизмнің тағы бір түрі. Науқастардың 80 пайызы ұлдар. Бір мың балаға осы синдромның 7 жағдайы келеді. Аурудың белгілері 2-3 жастан басталады, бірақ нақты диагноз көбінесе 7-16 жаста қойылады. Аспергер синдромының көріністерінің арасында баланың психофизиологиялық жағдайының бұзылуының үш негізгі сипаттамасы бар. Аспергер синдромының негізгі сипаттамалары: әлеуметтік сипаттағы бұзылулар; интеллектуалды даму ерекшеліктері; сенсорлық (сезімталдық) және моториканың бұзылуы. Қалай емдеу керек? Қазіргі уақытта аутизмнің нақты лечения әзірленбеген. Өкінішке орай, нәрестені аурудың ықтимал дамуынан сенімді қорғайтын арнайы таблетка немесе сиқырлы вакцина жоқ. Аурудың бірыңғай себебі анықталған жоқ. Аурудың бастапқы көзі туралы түсініктің болмауы ғалымдарға аутизмі бар сәбилерді толық емдеуге мүмкіндік беретін бірегей дәрі жасауға мүмкіндік бермейді. Бұл психикалық ауруды емдеу симптомдарды ескере отырып, кешенді түрде жүзеге асырылады. Барлық емдеу әдістерін бірнеше топқа бөлуге болады: дәрі-дәрмекпен емдеу тек ілеспе мәселелерді шешуде тиімді болуы мүмкін-агрессивтілік, обсессивтілік, тиктер, мазасыздық, көңіл-күйдің өзгеруі, гиперактивтілік және т.б. психологиялық кеңес беру. Аутизммен ауыратын баламен міндетті түрде балалар медициналық психологы жұмыс істеуі керек. Әр түрлі психологиялық әдістерді қолдана отырып, маман балаға ашулану мен аутоагрессияның пайда болуымен күресуге, сондай-ақ жаңа ұжымға интеграцияланған кезде ішкі сезімді жақсартуға көмектеседі. Бүгінгі күні аутизмге арналған мінез-құлық терапиясы немесе Ava әдісі, яғни қолданбалы мінез-құлықты талдау (Applied behavior analysis) балалар аутизмін түзетудің ең тиімді әдістерінің бірі болып табылады. ASD-бұл әлеуметтік қарым-қатынастың жетіспеушілігімен және шектеулі қызығушылықтар мен қайталанатын мінез-құлықтың болуымен сипатталатын жүйке дамуының бұзылуы. Диагностикалық критерийлердегі соңғы өзгерістер жаңа диагностикалық нұсқаулыққа (DSM-5) көшумен болды және қазіргі уақытта АҚШ-тағы 59 баланың 1-ін құрайтын таралуына әсер етуі мүмкін. ASD-бұл дамып келе жатқан миға әсер ететін генетикалық және қоршаған орта факторлары әсер ететін нейробиологиялық бұзылыс. Зерттеулер ASD қаупімен байланысты факторларды анықтауды жалғастыруда және бұл нәтижелер одан әрі этиологиялық зерттеуге нұсқаулық бола алады, бірақ түпкілікті себеп-салдар жолы анықталмаған. Клиникалық бағалау тәуекел тобындағы балаларды анықтау үшін жалпы педиатриялық популяцияның дамуын скринингтен басталады, содан кейін нақты диагноз қою және жан-жақты нейропсихологиялық тексеру үшін маманға жолдама беріледі. АСД бар балалар сонымен қатар жалпы қатар жүретін ауруларға скринингтен өтуі керек. Нақты биомаркерлер немесе диагностикалық көрсеткіштер болмаса да, клиникалық генетикалық тестілеу бастапқы медициналық тексерудің бөлігі ретінде ұсынылады. Қосымша медициналық тексеру немесе жоғары мамандандырылған маманға жолдама пациенттің нақты сипаттамалары негізінде жасалуы мүмкін. жүктеу/скачать 22,92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2