Қазақ тіліндегі вокализмдер монофтоног және дифтоног болып екіге бөлінеді. Дифтоног дыбыстар: и, у



жүктеу/скачать 16,91 Kb.
Дата06.01.2022
өлшемі16,91 Kb.
#12872

Вокализмдер деп, өкпеден шыққан ауаның еш кедергіге ұшырамай шығуынан жасалған дыбыстарды айтамыз.

  1. Қазақ тіліндегі вокализмдер монофтоног және дифтоног болып екіге бөлінеді.

Дифтоног дыбыстар: и, у.

Монофтоног дыбыстар: а, ә, е, о, ө, ұ, ү, ы, і.



Ескерту: басқа тілден енген сөздерде и,у монофтоног дыбыстар болады.

  1. Вокализмдер қолданылу ерекшеліктеріне қарай:

    Универсал :

    Универсал емес

    А, ы, і , и, у, е.

    Ә, о, ө, ұ, ү.

  2. Акустикалық және артикуляциялық ерекшеліктеріне қарай:

  • Тілдің қатысына қарай:

    Гуттураль (жуан)

    Палаталь (Жіңішке)

    А, о, ы, ұ, у

    Ә, е, ө, і, ү, и, у

  • Жақтың қатысына қарай:

    Жақтың кең ашылуына қарай ашық вокализмдер:

    Жақтың тар ашылуына қарай қысаң вокализмдер:

    А, о, ө, е.

    І, ы, ұ, ү, у, и.

  • Еріннің қатысына қарай:

Лабиаль (еріндік вокализмдер) ерін алға қарай сүйірленуінен жасалған дауысты дыбыстар

Лингваль (езулік)

О, ө, у, ұ, ү.

А, ә, ы, і, и, е.

Өкпеден шыққан ауаның кедергіге ұшырап шығуынан жасалған дыбыстарды - консонантизмдер деп атаймыз.

1.Консонантизмдер акустика және артикуляциялық ерекшеліктеріне қарай :



          • Дауыстың (салдырдың) қатысына қарай (акустикалық бөліну):

Қатаң:

К, қ, т, с, ч, п, ш, щ.

Ұяң:

Б, в, г, ғ, д, ж, з, һ.

Үнді: (сонор)

Н, м, й, р, л, ң, у.

Сонорлар жасалу тәсіліне қарай өз ішінен екіге бөлінеді:

Ауыз жолды:

Н, м, ң.

Мұрын жолды:

Й, р, л, у.

          • Жасалу тәсіліне қарай (артикуляциялық бөліну):

Эксплозив (жабысыңқы) ,(шұғыл) өкпеден шыққан ауаның кілт үзілуінен жасалған дыбыстар:

Фрикатив (жуысыңқы), (ызың) өкпеден шыққан ауаның үзілмей, сүзіліп шығуынан жасалған дыбыстар:

К, қ, т, п, д, б, в.

Ш, щ, с, ж, з, ф, х, һ, ғ, в.

Ескерту: Ч, ц африкат дыбыстар.

Ц = т + c, Ч =т +шь



              • Айтылу немесе жасалу орнына қарай:

  1. Ерін(билабиаль)еріннің жымдасуына байланысты:

Б, п, м, у.

  1. Тіс пен ерін(лабиаль және денталь):

В, ф.

  1. Тіс (денталь) тіл тіске тиеді:

Т, с, з, д, ц.

  1. Тілдің ұшы (альвеоляр):

Ч, н, л.

  1. Тілдің алды(палаталь):

Ж, ш, р, й.

  1. Тіл ортасы (препалаталь):

К, г.

  1. Тіл арты (веляр):

Қ, ғ, ң, х.

  1. Көмей (фарингаль):

Һ.

  1. Сөздегі әріп, дыбыс, тасымал саны

  2. Буын түрі

  3. Екпін

  4. Дыбыстарға талдау

  5. Лингвальды аттракция сақталған/сақталмаған

  6. Лабиальды аттракция байқалады/ байқалмайды

  7. Үндестік заңы

  8. Комбинаторлық/спонтандық өзгеріс

  9. Фонетикалық құбылыс

жүктеу/скачать 16,91 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:



©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет
Lessons
Curriculum vitae
Documents