Қазақ тілінің фонологиялық жүйесі мен құрамы

Қазақ тілінің фонологиялық жүйесі мен құрамы

• Фонетиканың зерттеу пәні,мақсаты мен міндеті
• Тіл дыбыстарының акустика-артикуляциялық сипаты
• Сөйлеу тіліндегі фонетикалық процесттер мен заңдылықтар
• Қазақ тілі біліміндегі сегментті және суперсегментті фонетика
• Тарихи және қолданбалы фонетиканың зерттеу нысаны мен қарастыратын мәселелері

• Фонетиканың зерттеу пәні,мақсаты мен міндеті

Тіл дыбыстары,әдетте сөз ішінде айтылады.Бірақ белгілі бір дыбыс арнаулы бір сөздің қолданылумен шектеліп қоймай,көптеген сөздердің құрамында қолданыла береді. Тілдің лексикасын құрастыратын сан мыңдаған сөздер дыбыстық жағынан алғанда, ондаған ғана дыбыстардың әр түрлі комбинацияларынан құралған.Осы тұрғыдан алғанда, дыбыс белгілі бір сөзге байланып қоймай, одан белгілі дәрежеде оңашаланып, нақтылы сөздерден абстракцияланады. Бұған тілдегі дыбыстық заңдылықтардың барлық сөздерге бірдей қатысты болып келуі дәлел бола алады. Мысал ретінде түркі тілдерінде сөздердің алғашқы буынындағы ерін дауыстының әуеніне қарай , екінші буынды да ерін дауыстысының айтылу заңдылығын немесе орыс тілінде барлық сөздерде дауысты дыбыстың ашық буында созылыңқы айтылу заңдылығын және т.б. дыбыстық заңдылықтарды атауға болады.

• Тіл дыбыстарының акустика-артикуляциялық сипаты

Артикуляция- дыбыстарды айтуға қажетті сөйлеу мүшелерінің үйлесімді жұмысы. Артикуляциялық аспектіде зерттеу нәтижесінде барлық сөйлеу мүшелері бөлінеді:Белсенді(ерін-лабиум,тіл-алдыңғы бөлік, ортаңғы бөлік, артқы бөлік, кішкентай овула немесе овула, дауыс сымдары) Пассивті(жоғарғы тістер, альвеолалар, қатты таңдай немесе таңдай, жұмсақ таңдай немесе велюма)Дыбыс бүкіл сөйлеу аппаратының қозғалыстарының жиынтығымен сипатталады.Дыбыстың артикуляциясы – процесс.
Артикуляцияның 3 кезеңі бар:

• 1. Экскурсия- сөйлеу мүшелері дыбысты айтуға дайындалады.Дауысты дауыссыз дыбыстарды айтқанда дауыс шымылдығы жоғарылайды.
• 2. Үзінді- дыбысты айту үшін сөйлеу мүшелерінің қалпын сақтау.
• 3. рекурсия- сөйлеу мүшелерін бұрынғы қалпына келтіру немесе келесі дыбысты айтуға дайындық.Сөйлеу аппаратының жұмысы тілдің дыбыстық құрамын зерттеудің анатомиялық және физикалық аспектісіне байланысты, яғни. дыбыстардың қалыптасуы мен қабылдануының «механизмдері» тұрғысынан.