Дәріс. Кіріспе. Тжқ құқықтық, заңнамалық және нормативтік-техникалық негіздері
жүктеу/скачать 243,83 Kb.
|
|
1 дәріс. Кіріспе. 1.1 ТЖҚ құқықтық, заңнамалық және нормативтік-техникалық негіздері. Дәріс мақсаты: студенттерді тіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманы қалыптастырудың әлемдік және тарихи тәжірибесімен таныстыру. Негізгі ұғымдар пайдаланылатын нормативтік-құқықтық актілері ӨТҚ және ҚОҚ". Дәріс мазмұны: Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау бойынша заңнаманы қалыптастыру. Әлемдік тәжірибе саласындағы заңнаманы ӨТҚ және ҚОҚ". ҚР Конституциясы-тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы заңнаманың негізі. Нормативтік - құқықтық актілердің (НҚА) негізгі және өндірістік түрлері. Еңбекті қорғау туралы заңнама көптеген дамыған өнеркәсіптік елдерде XIX ғасырда қалыптаса бастады, бұл өнеркәсіптік революцияның басталуымен сәйкес келді. Еңбекті қорғау туралы заңнаманы қалыптастыру процесі күшейе түсті. ҚР-да «Қызметкер еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде оны жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру» (2005 жылғы 7 ақпандағы N 30 Заңы) туралы заң енгізілді. 1919 жылы Халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ) пайда болды, ол өз қызметінде алғаш рет еңбекті қорғау мәселелеріне назар аудара бастады. 80-ші жылдарға қарай дамыған елдерде еңбекті қорғау туралы заңнама қалыптасты. Осы саладағы маңызды халықаралық құжаттардың бірі "Еңбек қауіпсіздігі және еңбек гигиенасы туралы" ХЕҰ 155 Конвенциясы (1981 ж.) болды, оның 4-бабында Конвенцияға қол қойған әрбір ел "ұлттық шарттар мен практикаға" сәйкес еңбек қауіпсіздігі, еңбек гигиенасы және өндірістік орта саласындағы келісілген ұлттық саясатты әзірлеуге, жүзеге асыруға және мезгіл-мезгіл қайта қарауға тиіс. 70-80 жылдардағы ірі өнеркәсіптік апаттар дамыған елдердің саясаткерлері мен өнеркәсіпшілерін өнеркәсіптік қауіпсіздік мәселелеріне деген көзқарастарын қайта қарауға мәжбүр етті. Еңбек немесе экологиялық заңмен нормаланбаған өнеркәсіптік қауіпсіздіктің нақты мәселелерін реттейтін заңдардың пайда болуының айқын қажеттілігі туындады. 80-ші жылдары өнеркәсіптік қауіпсіздік жөніндегі заңнама тек ЕЭК елдерінде ғана емес, сонымен бірге АҚШ, Канада, Жапонияда да дамыды. Қазақстанда қазіргі уақытта техногендік қауіптердің ұлғаюына байланысты объективті үрдістер жалпы экономикалық өндірісті қайта құрудың баяу қарқынына, жөндеу және ескірген жабдықты ауыстыру мерзімдерінің артта қалуына, авариялардың алдын алу және оқшаулау жүйелерінің қанағаттанарлықсыз жағдайына, мамандар мен қызметкерлердің дайындық деңгейінің нашарлауына және біліктілігінің төмендеуіне әкелген дағдарыс. Сонымен қатар, күрделі экономикалық жағдайда кәсіпкерлер мен кәсіпорын басшылары шығындарды азайтуға мәжбүр. Құқықтық шектеулер болмаған жағдайда, олар мұны ең алдымен өндірістік емес шығындарды, оның ішінде қауіпсіздік шығындарын азайту арқылы жасайды. Қалыптасқан жағдайдан шығудың қажетті, бірақ жеткіліксіз жолы-өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы заңнаманың тиімді жүйесін құру. Оның болмауы әртүрлі мемлекеттік басқару органдарының функцияларын бөлу, мемлекет пен кәсіпорын иелері арасындағы жауапкершілік, өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды жүргізу кезінде әртүрлі министрліктердің, ведомстволар мен қадағалау органдарының іс-қимылдарының сәйкессіздігіне әкеледі. Экономикасы өнеркәсіптің өндіруші және өңдеуші салаларының дамыған секторымен сипатталатын Қазақстан Республикасында қызметкерлерді кәсіптік тәуекелдердің жиынтық кешенінен қорғау басым міндет болып табылады. Ел экономикасы өндіруші салалар мен табиғи ресурстарды бастапқы өңдеу салаларының жоғары үлесімен сипатталатындықтан, жұмысшыларды кәсіби, экологиялық және климаттық тәуекелдердің күрделі үйлесімдерінен әлеуметтік қорғаудың тиімді тетіктерін қалыптастыру мәселесі ерекше өзекті болып табылады. Өндірістік жарақаттану деңгейі көбінесе жұмыс беруші тарапынан жүргізілетін жұмыстарға және еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау талаптарының орындалуын мемлекеттік бақылауға ғана емес, сонымен қатар еңбек, экологиялық заңнаманың, Төтенше жағдайлар саласындағы заңнаманың негізгі нормативтік құқықтық актілерін білмеуге, сондай-ақ белгілі бір дәрежеде өнеркәсіптік кәсіпорындардың санын көбейтуге байланысты.өндірісте жұмыс істейтіндердің саны және басқа факторлар. "ТЖҚ және ҚОҚ саласындағы нормативтік-құқықтық актілер" пәнін оқудағы негізгі мақсат еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, қоршаған ортаны қорғау бойынша ҚР құқықтық, нормативтік және басқа да заңнамалық актілерін зерделеу болып табылады. Қауіпсіз өмір сүру жағдайларын қамтамасыз етудің маңызды қағидаттарының бірі заңдылықты қатаң сақтау болып табылады. ҚР заңдарын, өзге де құқықтық актілерді қатаң және терең білуіне сүйене отырып, қазіргі заманғы басшы жоғары ұйымдастырушылыққа қол жеткізе алады, қызметкерлер мен бағыныштылар үшін қауіпсіз өмір сүру жағдайларын жасай және қамтамасыз ете алады. Бұл жағдайда адам мен қоғам, басшы мен ұжым арасындағы өзара қарым-қатынасты реттеуші құқық, яғни мемлекеттік органдар белгілеген немесе санкция берген және қажет болған жағдайда мемлекеттік мәжбүрлеумен қорғалатын жалпыға міндетті нормалар (мінез-құлық ережелері) жүйесінде көрсетілген мемлекеттік ерік болады. Нормативтік құқықтық актілер (НҚА) негізгі және туындылары. Өмір қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы заңнаманың құқықтық негізі Конституция-мемлекеттің Негізгі Заңы болып табылады. ҚР-да қабылданатын заңдар мен өзге де құқықтық актілер оған қайшы келмеуі тиіс. ҚР Конституциясының кепілі-Президент. Тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы құқықтың басқа көздері: - Конституция, конституциялық заңдар, кодекстер, заңдар; - ҚР Президентінің жарлықтары; - ҚР Парламенті мен оның Палаталарының, ҚР Үкіметінің, Конституциялық Кеңестің, ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары; - ҚР министрлерінің және орталық мемлекеттік органдардың өзге де басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтары; - орталық мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық қаулылары; - мәслихаттардың нормативтік құқықтық шешімдері, әкімдіктердің нормативтік құқықтық қаулылары, әкімдердің нормативтік құқықтық шешімдері. Нормативтік құқықтық актілердің туынды түріне: - регламент-қандай да бір мемлекеттік орган мен оның құрылымдық бөлімшелері қызметінің ішкі тәртібін реттейтін нормативтік құқықтық акт; - техникалық регламент-Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы заңнамасына сәйкес әзірленетін және қолданылатын, өнімге және (немесе) олардың өмірлік циклінің процестеріне қойылатын міндетті талаптарды белгілейтін нормативтік құқықтық акт; -Мемлекеттік қызмет көрсету регламенті-Мемлекеттік органдардың, өзге де мемлекеттік мекемелер мен Мемлекеттік кәсіпорындардың, олардың құрылымдық бөлімшелерінің, сондай-ақ лауазымды адамдардың мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі қызметінің тәртібін айқындайтын нормативтік құқықтық акт; - Мемлекеттік қызмет көрсету стандарты-Мемлекеттік қызметтің саны, сапасы және қол жетімділігі көрсеткіштерінің нормативтік мәндерін, жеке және заңды тұлғалармен өзара іс-қимыл тәртібін және жеке және заңды тұлғалардың құқықтарын қамтамасыз ететін, орындалуы міндетті өзге де нормаларды белгілейтін нормативтік құқықтық акт заңды тұлғалардың белгіленген саны мен сапасы бойынша Мемлекеттік қызметтерді алуға; - ереже-қандай да бір мемлекеттік органның немесе оның құрылымдық бөлімшесінің мәртебесі мен өкілеттіктерін айқындайтын нормативтік құқықтық акт; - ережелер-қызметтің қандай да бір түрін ұйымдастыру және жүзеге асыру тәртібін айқындайтын нормативтік құқықтық акт; - Нұсқаулық-қоғамдық қатынастардың қандай да бір саласында заңнаманың қолданылуын нақтылайтын нормативтік құқықтық акт. Қазақстан Республикасының заңдарында туынды түрдегі нормативтік құқықтық актілердің өзге де нысандары көзделуі мүмкін. Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі нормативтік-құқықтық базасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және ҚР Еңбек кодексінен, ҚР Азаматтық кодексінен, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінен, ҚР Қылмыстық кодексінен, Қазақстан Республикасының заңдарынан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. Төтенше жағдайлар саласындағы Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық базасы Қазақстан Республикасының Конституциясына, сондай-ақ: - ҚР 2003 жылғы 8 ақпандағы "Төтенше жағдай туралы" Заңы; - Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды мемлекеттік есепке алуды жүзеге асыру қағидалары; - ҚР 1997 жылғы 7 мамырдағы "Азаматтық қорғаныс туралы" Заңы; - 2000 жылғы 27 қарашадағы "Мемлекеттік материалдық резерв туралы" ҚР Заңы; - ҚР 2022 жылғы 21 ақпандағы "Өрт қауіпсіздігі туралы" қағидалары; - 2002 жылғы 3 сәуірдегі" қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы " ҚР Заңы; - «Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 23 сәуiрдегi N 219 Заңы. Қазақстан Республикасының Негізгі Заңы ҚР Конституциясы болып табылады (1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған). ҚР Конституциясының 24-бабына сәйкес: - әркімнің еңбек бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауға құқығы бар. Мәжбүрлі еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі; - әркімнің қауіпсіздік пен гигиена талаптарына жауап беретін еңбек жағдайларына, еңбегі үшін қандай да бір кемсітусіз сыйақы алуға, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауға құқығы бар; - ереуілге шығу құқығын қоса алғанда, оларды шешудің заңда белгіленген тәсілдерін пайдалана отырып, жеке және ұжымдық еңбек дауларына құқық танылады; - әркімнің демалуға құқығы бар. Еңбек шарты бойынша жұмыс істейтіндерге заңмен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке күндеріне, жыл сайынғы ақылы демалысқа кепілдік беріледі. 2007 жылғы мамырда қабылданған Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі (Астана, Ақорда, 2007 жылғы 15 мамырдағы № 251-III) (бұдан әрі - ҚР ЕК) еңбекті қорғау саласындағы құқықтық негіздерді белгілейтін Қазақстан Республикасының Негізгі Заңы болып табылады, ол 2007 жылғы 1 маусымнан бастап күшіне енді. Оның енгізілуімен "Қазақстан Республикасының еңбек туралы", "Ұжымдық шарттар туралы", "Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік әріптестік туралы" және "Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы" ҚР Заңдары, өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы күшін жойды. жүктеу/скачать 243,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|