Лекция №14-15. Зерттеудің ғылыми әдістері. Ғылыми білім деңгейлері. Ғылыми танымның жалпы әдістері. Эмпирикалық зерттеу әдістері. Зерттеудің теориялық деңгейінде қолданылатын әдістер.
Ғылыми таным деңгейлері Ғылыми таным әдетте екі негізгі деңгейге бөлінеді: эмпирикалық және теориялық. Бұл бөлу субъектінің білімді тәжірибелік (эмпирикалық) және күрделі логикалық операциялар арқылы, яғни теориялық тұрғыдан ала алатындығына байланысты.
Танымның эмпирикалық деңгейі мыналарды қамтиды:
- құбылыстарды бақылау,
- фактілерді жинақтау және іріктеу
- олардың арасында байланыс орнату.
Эмпирикалық деңгей – бұл әлеуметтік және табиғи нысандар туралы деректерді (фактілерді) жинау кезеңі. Эмпирикалық деңгейде зерттелетін объект негізінен сыртқы байланыстар мен көріністерден көрінеді. Бұл деңгей үшін ең бастысы – нақты қызмет. Бұл міндеттер тиісті әдістердің көмегімен шешіледі.
Танымның теориялық деңгейіақыл-ой белсенділігінің басым болуымен, эмпирикалық материалды түсінумен, оны өңдеумен байланысты. Теориялық деңгейде мыналар ашылады:
- жүйелер мен құбылыстардың ішкі құрылымы мен даму заңдылықтары
- олардың өзара әрекеттесуі және шарттылығы.
Теориялық білім алу үшін олардың өз әдістері қолданылады.
Ғылыми танымның жалпы әдістері Ғылыми таным әдістері жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Арнайы ғылыми мәселелердің көпшілігі, тіпті зерттеудің жекелеген кезеңдері арнайы шешу әдістерін қолдануды талап етеді. Әрине, мұндай әдістер ерекше сипатқа ие. Олар ешқашан ерікті емес, өйткені олар зерттелетін объектінің сипатымен анықталады.
Ғылыми білімнің белгілі бір салаларына тән арнайы әдістерден басқа, ғылыми білімнің жалпы әдістері бар, олар арнайы әдістерден айырмашылығы бүкіл зерттеу процесінде және пән бойынша әртүрлі ғылымдарда қолданылады.
Ғылыми танымның жалпы әдістері әдетте екі үлкен топқа бөлінеді:
эмпирикалық зерттеу әдістері (бақылау, салыстыру, өлшеу, эксперимент);
теориялық зерттеу әдістері (абстракция, талдау және синтез, идеализация, индукция және дедукция, психикалық модельдеу, абстрактіліден нақтыға көтерілу және т.б.).
