Жай сөз тіркесін белгілеңіз: б көлге қонды Күрделі сөз тіркестерін белгілеңіз: ит өлген жерде тұрады
жүктеу/скачать 18,09 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2- тапсырма
- Матасудың ерекшеліктері
- Қолданыста матасудың екі түрі кездеседі
- Толымсыз матасуда
- Матасу арқылы жаңа терминдер жасалады
|
Блиц тест Жай сөз тіркесін белгілеңіз: Б) көлге қонды Күрделі сөз тіркестерін белгілеңіз: ит өлген жерде тұрады Қабыса байланысқан сөз тіркесін белгілеңіз: А) алтын сағат 5. Меңгеріле байланысқан сөз тіркесін белгілеңіз А) дүкенге кіру 2- тапсырма: Әбдірахманды алып кетті. – сабақтастық қатынас Шынтасты алып бармаған құдығы жоқ. – айқындауыштық қатынас Қолымды қалтама салдым. – сабақтастық қатынас Ана бөлмеде тағамдарын үлкендерден бөлек ішеді, солай әдеттенген, - деді келіншек, алдына түскен бұрымын сілкіп тастап, баршаға естірте Ана бөлмеде (қайда? Мекен пысықтауыш) ішеді(не істейді? баяндауыш) Тағамдарын (нені? толықтауыш) ішеді Үлкендерден (кімнен? Толықтауыш )бөлек ішеді Бөлек (қалай? Пысықтауыш ) ішеді Солай (қалай? пысықтауыш) әдеттенген ( не істеген? баяндауыш) Деді (не істеді? Баяндауыш ) келіншек (кім? бастауыш) Алдына (қайда? Пысықтауыш ) түскен (не істеген?баяндауыш) Бұрымын (нені? толықтауыш) сілкіп тастап (не істеп? баяндауыш) Баршаға (кімге? толықтауыш) естірте (не істеп? баяндауыш) Келесі жолы әңгіме сұрағанда әжесінен тізесінен ақырын қағып: Е-е, .... бұлдыр-бұлдыр күн өткен дейтін. Келесі жолы (қашан? Пысықтауыш ) сұрағанда (не істегенде?баяндауыш) Әңгіме (не? бастауыш) сұрағанда Әжесінен (кімнен? толықтауыш) тізесінен (неден? толықтауыш) Тізесінен (неден? толықтауыш) ақырын (қалай? пысықтауыш) қағып (не істеп? баяндауыш) Бұлдыр-бұлдыр (қалай? Пысықтауыш ) күн өткен дейтін (не істейтін? баяндауыш) Матасу — синтаксистік байланыс түрлерінің бірі. Матасудың бірінші сыңары ілік септігінде, екіншісі тәуелдік жалғауында келіп, сөйлемде анықтауыштық қызмет атқарады. Мағыналық және тұлғалық жағынан мәндес сөздер тіркеседі, матасудың сыңарлары: зат есім есімдік және субстантивтенген (заттанған) атаулар. Мысалы: ананың қуанышы, кішінің көмегі, жақсының шапағаты. Матасудың ерекшеліктері: ілік септігіндегі сөз грамматикалық жағынан тиянақсыз болып, тәуелдік жалғаулы сөзді қажет етеді. Ілік септікті сөз негізгі саналып, нысанның иесі болады, ал тәуелдік жалғаулы сөз нысанның меншіктік қасиетін білдіреді. Матасу сыңарлары сөйлемде қатар және алшақ тұрып байланысады. Матасудың 4 мағыналық қатынасы бар: меншіктік — университеттің кітапханасы, құстың шырылы; бүтін мен бөлшектік — көздің қарашығы, кітаптың мұқабасы; зат пен құбылыстар арасындағы қатыстық — күннің күркіреуі, желдің лебі; туыстық — Абайдың ұрпағы, Дананың әжесі. Қолданыста матасудың екі түрі кездеседі: толық матасу және толымсыз матасу. Толық матасуда қосымша тұлғалар толық сақталады: баланың күлкісі, үйдің берекесі. Толымсыз матасуда ілік септігі түсіріліп, сөздер қатынасы тәуелдік тұлға арқылы көрінеді: арман қуаты, жүрек жылуы. Тіл дамуында матасу лексикаланып, атаулық сипатқа ие болады: балалар бақшасы, жер шары, еңбекақы, т.б. Матасу арқылы жаңа терминдер жасалады: абай шумағы, басқару жүйесі, архив қоры, тыныс демікпесі, кітапхана ғимараты. Матасуды М.Балақаев, Р.Әмір, Е.Ағманов, Ә.Аблақов, С.Исаев, Т.Сайрамбаев, т.б. ғалымдар зерттеді. жүктеу/скачать 18,09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|