Жоспар Кіріспе Негізгі бөлім Мен тұжырымдамасы, мен бейнесіне түсініктеме Мен бейнесін диагностикалау Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер Кіріспе
жүктеу/скачать 98,45 Kb.
|
1 2
|
БӨЖ
Орындаған: Сарсен Назерке Тобы: ҚМБ 22/03 Қабылдаған: Ералина А. Түркістан 2023 Жоспар Кіріспе Негізгі бөлім Мен тұжырымдамасы, мен бейнесіне түсініктеме Мен бейнесін диагностикалау Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер Кіріспе Адам өмірге келген сәтінен өзінің "мен" бейнесі белсенді бастау, тәжірибені түсіндіруде маңызды фактор болып табылады. Мен бейнесі тұлғаның ішкі дүниесінің бірізділігіне жетуіне көмектеседі, тәжірибені түсіндіруді анықтайды және кутулердің шығу көзі, яғни болу керек жағдайлар туралы еслестетулер болып табылады. Мен бейнесі индивид сезінетін сыртқы факторлардың әсерінен құрылады. Әсіресе, индивидтің өзі туралы елестетулерді анықтайтын байланыстар маңызды болып саналады. Бірақ кез келген дерлік әлеуметтік байланыстар оған белгілі бір әсерлер қалдырады. Алайда, өзіндік мен тұжырымдамасы қалыптасқаннан кейін, ол тәжірибені түсіндіретін маңызды факторға айналады. Осылайша, Мен бейнесі мынадай маңызды рөлді атқарады: тұлғаның ішкі үйлесімділігіне қол жеткізуне ықпал етеді, тәжірибені анықтайды және үміттердің шығу көзі болып табылады. Сондықтан өзінің мен құрылымын зерттеу, әрбір индивид үшін маңызды рөл атқарады, өйткені ол өз психикасының ерекшеліктерін тереңірек зерттеуге және қандай да бір маңызды мәселелерді шешуге көмектеседі. Бұл мәселенің өзектілігі, мен тұжырымдамасы әлі күнге дейін толық зерттелмеген және тереңірек сараптауды қажет етеді, себебі адам ежелден-ақ өзіне мен кіммін? деген сұраққа жауап іздеуде және әлі де бұл сұраққа нақты жауап тапқан жоқ. Зерттеудің мақсаты: Мен бейнесін түсіндіруге бағытталған тәсілдемелерді сараптау және оның психология ғылымындағы құрылымы. Мен бейнесін психодиагностикалау. Зерттеудің объектісі тұлғаның Мен бейне құрылымы, ал пәні - Мен тұжырымдамасын зерттейтін теориялар. Қойылған мақсат келесі міндеттер арқылы анықталады: 1. Мен тұжырымдамасы туралы отандық және шетелдік авторлардың көзқарастары,әдебиеттерге сыни талдау жасау. 2. Мен бейне құрылымының ерекшеліктерін анықтау. Мен тұжырымдамасы ұғымының мазмұны мен көлемі әлі күнге дейін дискуссияға жақсы тақырып. Алайда ең негізгі тәсілдемелерді синтездесек, психология ғылымындағы маңызды критерийлерді бөліп қарастыруға болады. Мен тұжырымдамасын зерттеудің негізін салған деп У. Джемс есептелінеді. Ол өз моделінде тұлғаны: Мен - танылатын және Мен - танушы деп екі құраушы бөлікке бөлген, сондай-ақ, бұл бөлу шартты болып, тек теориялық құрылуларда ғана бір-бірінен ажыратуға болады деп атап кетті. Сонымен қатар бұл феноменді зерттеуде өз үлестерін көптеген ғалымдар қосты. Олар мен тұжырымдамасын жан-жақты қарастырды. Бұл зерттеушілерге мына ғалымдарды жатқызамыз: У. Джемс, Ч.Х. Кули, Дж.Г. Мид, Л.С. Выготский, И.С. Кон, В.В. Столин, С.Р. Пантилеев, Т. Шибутани, Р. Бернс, К. Роджерс, К. Хорни, Э. Эриксон, т.б. Сонымен, адам, әлеуметтік жаратылыс ретінде, көптеген әлеуметтік және мәдени рөлдерден, қоғамда өз орнын анықтайтын стандарттар мен бағалаулардан қашып құтыла алмайды. Ол тек өзінің бағалаулары мен жорамалдарының объектісі ғана емес, сонымен қатар қоғамда өзара әрекеттесулер барысында басқа адамдардың бағалаулары мен жорамалдарының объектісіне айналады. Психологияның дамуы барысында Мен тұжырымдамасы көптеген шетелдік және отандық зерттеушілердің назарын аудартуда. Барлық авторлар Мен тұжырымдамасы терминімен шектеліп қалмай, сонымен қатар Мен бейнесі, сананың когнитивті құрамдас бөлігі, өзін-өзі қабылдау, өз-өзіне қатынас және т.б. терминдерін қолданылады. Индивидтің мінез-құлық тенденциясын және бағасын пайымдауды білдіретін өзі туралы елестетулер жиынтығын МЕН- концепциясы деп атайды, яғни адамның өзі жайлы жалпы ұстанымдар жүйесі. Мен тұжырымдамасының сипаттама компоненті - мен бейнесі немесе Мен суреті, яғни өз-өзіне, өзінің жеке қасиеттеріне деген көзқарас, - өзін-өзі бағалауы немесе өзін-өзі қабылдауы. Мен бейнесі тек адамның өзін-өзі қалай көретіні ғана емес, ол өзі туралы не ойлайтынында, өз іс-әрекетіне және болашағына қалай қарайтындығының барлығы осы тұжырымдаманы құрайды. МЕН - концепциясы шынайылықтың әртүрлі Шеңберіндегі және оның енжарлығының үш рөлін атқара отырып, адамның сәттілік шегін анықтайды, біріншіден тұлганың іщтей өзімен келісушілікке жетуге қабілеттендіреді; екіншідең адамның тәжірибесінің интерпретациясын анықтайды. Үшіншіден күтудің бастамасы болып табылады. Осылайша, МЕН - концепциясы барлық тұлғалық және мінездік процестерді реттеуші ретінде көрінеді. Мен - концепциясы өзінің шыгу тегі жағынан - негізінен жүйке жүйесінің қасиеттерімен мазасыздық деңгейіне генетикалық бекітілген фенотиптік құрылым. Бернс атап өткендей, анықтаушы және бағалаушы құраушылар Мен бейнесін өзіне бағытталған мақсаттардың жиынтығы ретінде қарастыруында. Мен тұжырымдамасының үш негізгі элементін келесідей көрсетуге болады: 1. Мақсаттың когнитивті құрамдас бөлігі - мен бейнесі - индивидтің өзі туралы көзқарасы. 2. Эмоционалды - бағалаушы құраушы - өзін-өзі бағалау - аффективті баға әртүрлі қарқындылықта болады, себебі мен бейнесінің нақты қырлары, белгілі бір қабылдаулары мен кінәләуларына байланысты күшті немесе жай эмоцияларды тудыруы мүмкін. 3. Потенциалды мінез-құлықтық жауап, яғни Мен бейнесі және өзін-өзі бағалау арқылы туындаған нақты іс-әрекеттер. И.С. Кон индивид өзін адекватты түрде қабылдай алуы және өзін бағалауы жөнінде мәселе қозғайды, егер ол эгоның қорғанысын тудыратын болса. Өзінің мінез-құлқын тиімді түрде бағыттап отыру үшін субъект өзі және өзгелер туралы дұрыс ақпараттарды игеруі қажет. Керісінше, Эго - бұл Мен бейнесін қандай жолмен болса да сақтап қалу үшін барлығын жасайтын, тіпті бастапқы ақпаратты өзгертсе де, өзін қадірлеу мен тұрақтылықты сақтап қалуға бағытталған қорғаныс қызметі. Осыған байланысты субъект өзін адекватты немесе жалған бағалауы мүмкін. Өзін-өзі төмен қадірлеу бұл - невротика, ол - мотив, сонымен қатар өзін-өзі жұмыстан кетерде ақтап алу жолы, ал шығармашылық тұлғаның өзін сынауы - бұл жаңа белестерді бағындыруға деген талпыныс. К. Роджерстің клиентке шоғырланған терапиясында, сыртқы орта мен индивидтің тікелей тәжірибелері арасында пайда болтын конфликтке негізделеді. Оның ойынша, осы дезадаптацияның түп негізінде жатыр. Оның теориясында адам психикасының тұңғиықтағы психикалық қатпарлары өз бетінще әлеуметтенген және позитивті болып бағытталады. Автор Мен және Мен-бейнесін бөліп қарастырады. Мен - бұл индивидтің өзінің нақты нақты тәжірибелерді бастан кешіру нәтижесі, ал Мен бейнесі тұрақты білім, ол өмір бойы жиналады және де оған әлеуметтік нормалар мен басқа адамдардың оның мінез-құлқына деген көзқарасынан пайда болады. Карл Роджерс терапияны шығарған және сондай-ақ гуманистикалық психологияның атасы деп те айтады. Оның әсері тек қана психологиямен шектеліп қана қоймай, оның көптеген түрлі жұмыстарының арқасында басқару жүйесінде, әскери ұжымдарда, әлеуметтік жұмыстардың практикасы туралы, басқаларды тәрбиелеу туралы және сабақ беру тәсілдері жайлы, діни жұмыстар және т.б. өзгерте білді. Роджерстің пікірінше, біздің әрбіреуімізде компоненттің бір бөлігі болуға талпынамыз. Яғни, бұдан барып педагогиканың, психотерапияның, бейнелеуді басқарудың негізгі мақсаты ол біздің еліміздің ішкі күштеріміздің дамуын оята білуге, яғни бұл адамды сәттілікке әкеледі. Адамның өміріндегі дамуындағы негізгі рөлді адамның өзі туралы ойлары негізгі болып табылады. Яғни, оның Мен концепциясы Роджерс бойынша адам өзі туралы ойлайтын ойларға сәйкес әрекет жасайды, сондай-ақ ол қандай екенін тек өзі ғана талқылай алады. Мен концепциясы - адамның өзі туралы ойлар жүйесін, яғни оның осы әрекетімен ойларына эмоционалды қарым- қатынасы болып табылады. Сондай- ақ мен концепциясы, мысалы: өзін жаманмын деп санайтын адам өзі туралы ойларға әркез сеніп, соған сәйкес келетін бейнемен әрекет жасайды. Керісінше де өзін жақсымын деп сезінсе, осы ойларына сәйкес қайта- қайта әрекеттер жасайтын болады. Адамның өз-өзінің объективті образы болмайды, яғни негізгі эталонның негізінде қолданылатын. Бірақ та актуалды өмірлік тәжірибелер де бар (мысалы, осы немесе басқа да ситуацияларда және оның нәтижелері), яғни мен концепциясының негізіне қарсы тұрады. Мұндай жағдайларда неконгруэнттілік (қарсы сәйекес келмейтін) өзі туралы ойлары мен актуалды тәжірибенің өзгеруіне әкелетін өзі туралы модификация жолымен. Негізінен мен концепциясы әсер ететін адамдарға байланысты болады, яғни ең жақын, авторитетті адамдар, олар ең алдымен ата- аналары болып табылады. Тұлғаның өмір сүру барысында қарым-қатынас ету ерекшелігі оның қоғамдағы статусын, жақындары арасындағы орнын белгілейді. Әлеуметтенудің үшінші аумағы, яғни өзіндік сапа жалпылама адамдардағы оның Менінің қалыптасуын бейнелейді. Өкінішке орай, осы мәселе төңірегінде даулы қайшылықтар өте көп, себебі авторлардың тұлға концепциясында Мен - бейнесін түрліше қабылдайды. Тұлғаның әлеуметтік-психологиялық кестесі ретінде Мен - концепциясының психологиялық теориялық - концептуалды жоспарда толығымен феноменологиялық тұрғы немесе гуманистік психологияға интеракционизмге, аз дәрежеде психоанализмге сүйенеді. Мен объект ретінде 4 аспектіден тұрады: рухани Мен материалды Мен, әлеуметтік Мен, денелік Мен. Жалпы феноменологиялық тұрғы шеңберінде құрастырылған Мен-концепциясы келесі жағдайларға негізделеді: 1. Мінез-құлық индивидтің қабылдау еңбегі болып табылады, ол өз алдында феноменологиялы: индивидтің психологиялық шынайы өмірі - бұл жалпы объективті өмір емес, оның мінез- құлық жағдайындағы субъективті қабылдауының нәтижесі. 2. Индивидтің орталық, интеграциялайтын феноменалды жазықтығының нүктесі - Мен -Концепциясы оның маңайында қабылдаудың барлық бейнелері қалыптасады. 3. Мен - Концепциясы бір мезгілде қабылдау жемісі және де әлеуметтік мәдени ортадан алынған құндылықтары бар ұғымдардың жиынтығы болып табылады. 4. Мен - Концепциясы құрылуымен мінез - құлық оған толығымен бағына бастайды. 5. Мен - Концепциясы уақытпен және жағдайлық контекспен санасады, бұл оның болжамдық құндылығы болып табылады. 6. Басқа адамдардың оңды қатынасын қажетсіну Мен Концепциясының құрылуымен параллельді жүреді- Өзіне деген оңды көзқарасты қажетсіну басқа адамдардың өзін оңды бағала тәжірибесін игеру арқылы қалыптасады. 7. Нақты өтіп жатқан өмір тәжірибесі мен Мен Концепциясы арасындағы қайшылықтарға қарсы түрлі қорғаны стратегиялары қолданылады. 8. Адамның негізгі маңызды мотивациялық түрткісі - өзінді актуализациялануға деген қажеттілік, өзінің Мен Концепцияларының құндылықтарын жоғарылату және жоғалтпау. Мен - Концепциясы ары қарайғы дамуы Мен Концепциясын бейнелеу үшін концептуалды - терминологиялы" құрамын унификациялау бағытында жүрді және өлшеулер үшін сенімді эмпирикалық референттерді іздеуге бағытталған, соның негізінде, ол бірлік немесе индивидтің өзіне деген бағдарлар құрылымы ретінде қарала бастаған. Бағдарлар 3 категорияға топтастырылады: - реалды Мен (индивидтің дәл осы мезетте өзін-өзі қабылдауы) - әлеуметті Мен (индивидтің ойынша өзін қоршағандар оны қалай қабылдайды) - идеалды Мен (индивидтің болғысы келетін бейнесі). Шутц, Нюттен зерттеулерінде эксперименттік түрде адамның әлеуметтік мінез-құлқына Мен - бейнесінің өткені мен болашақ бейнелерінің әсері зор екендігі дәлелденген. Дәстүрл түрде адамның психикалық саулығының негізгі көрсеткіші болып табылатын барлық психотерапевтикалық практикаларда негізінде колданылатын Мен ұғымының уақытша ұғым идеялы, әсіресе, олардың өзара сәйкес келмеушіліктеріне баса назар аударылады Мен - өткен шақ, Мен - болашақ, Мен - қазіргі шақ арасындағы белгілі бір дәрежеге дейін жеткен қайшылықтар әлеуметтік психологиялық дезадапциясының негізгі факторы негізінде (К.Хорни) немесе алғашқы тұлғалық ауытқушылықтары ретінде (К.Роджерс) немесе тұлғаның өзіндік актуализациясының төменгі көрсеткішті дәрежесінің бірі ретінде (А.Маслоу) немесе нақты психикалық ауытқушылықтар, яғни депрессия мен мазасыздық бастауы ретінде (Т.Хиггинс) қарастырылады. Көптеген зерттеулерде тұлғаны адекватты өзін-өзі бағалаудың өзін қоғам үшін құндылығын және оның алдында өз міндеттерін саналы қабылдауын, толыққанды әлеуметтік активті дамуын белгілеуде мәнді орынға ие. Өзін-өзі бағалаудың құрылуын екі фактор анықтайды: 1. Сыртқы фактор - әлеуметтік орта, қоршаған аймақ, іс- әрекеттегі сәттіліктер мен сәтсіздіктер; 2. Ішкі - адамның индивидуалды - психологиялык ерекшеліктері. Осы ішкі және сыртқы факторлардың адам дамуы үшін қолайсыз қатынас негізінен адекватты емес өзін-өзі бағалау қалыптасып, адамның қарым -қатынас жасау барысына, іс-әрекеттегі сәттілігін, қоғамдағы орнын анықтауда өз септігін тигізді. Мен құрылымы өмір барысында қоршағандармен өзара әрекеттесу арқылы дамиды. Былайша айтқанда, бала әлеуметтік сезімтал және оның когнитивті және перцептивті қабілеттері даму мөлшеріне байланысты Мен - концепциясының мазмұны көп дәрежеде әлеуметтену үрдісінің жемісі болып табылады. Мен - Концепциясына сүйенетін К. Роджерс оны былай деп сипаттайды: Мен-Концепциясы ұйымдасқан, бір ізді концептуалды гештальт, ол Мен қасиеттерін қабылдаудан, Меннің өзара қатынасын қабылдаудан тұрады, сонымен қоса, осы қабылдауларға байланысты кұндылықтармен өмірдің әр түрлі жақтарын қабылдау. Басқа әлеумет мүшелерімен жеке адам өз "Мені" негізінде қатынас түзеді. "Мен" ұғымы өзі ішінде әр адамның өзі жөніңдегі танымын, өз мүмкіндіктерін және өз қадірін сезе білу сияқты сапаларын камтиды. Жеке адамның өзіне өзі берген бағасының жоғары не төмен болуынан сол адамның ішкі жан арпалыстары келіп шығады. Тұлға - адамдар арасында өз ұстамын жауапкершілікпен және еркін анықтайтын, қоғамның өкілі ретіндегі адам. Өзін қоршаган әлеммен өзара әрекет, қоғамды және адами қатынастар мәдениет жүйесімен қалыптасады. Ал әлеуметтену барысында тұлға болады. Мен бейнесі бұл адамның өзі туралы тұлға, биологиялық ағза, әлеуметтің мүшесі, жұмыскер,профессионал ретінде толық елестетулері. Мен-бейнесі өзіне бағытталған жүйе болады және келесі компоненттерді қосады: жүктеу/скачать 98,45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2