Мөж тақырыбы: Табиғат пен коғам туралы ғылымдардың ұқсастықтары мен ерекшіліктері: В. Дильтей, В. Виндельбанд Орындаған
жүктеу/скачать 237,14 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жоспар Кіріспе Негізгі бөлім
- Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер Кіріспе
- Негізгі бөлім
|
МӨЖ Тақырыбы: Табиғат пен коғам туралы ғылымдардың ұқсастықтары мен ерекшіліктері: В.Дильтей, В.Виндельбанд Орындаған: 1 курс магистратура 7М01315 биология Есен Ләззат Алматы, 2023 ж Жоспар Кіріспе Негізгі бөлім: Ғылымдар жайлы Дильтей мен Виндельбанд көзқарастары Табиғат пен қоғам ғылымының айырмашылықтары мен ерекшеліктері Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер Кіріспе Жаратылыстану және мәдениеттану ғылымдары — 19-20 ғасырлар тоғысында неміс философиясындағы логикалық дуализм принципі бойынша бөлінген ғылыми білімнің дербес салаларының атаулары. Бадендік неокантшылдық мектебінің жетекшілері В.Виндельбанд пен Г.Риккерт. Олар ғылыми салалардың бұлайша бөлінуінің мақсатын жаратылыстану-ғылыми танымның идеялық-әдістемелік негіздерімен сәйкес келмейтін қоғамдық-гуманитарлық пәндердің дербес гносеологиялық (танымдық және ғылыми) мәртебесін негіздеу қажеттілігінен көрді. Негізгі бөлім: Бұл ойшылдардың көзқарасы бойынша жаратылыстанудың мақсаты сыртқы шындық туралы объективті білім алу болып табылады. Мұндай білім адамға, білім субъектісіне тәуелсіз себептілік заңдарына негізделеді. Жаратылыстану ғылымдары зерттелетін құбылыстың жалпы, қайталанатын (тұрақты) белгілерін түсінуге бағытталған және бір іргелі ғылым – механиканың төңірегінде топтастырылған. Мәдени ғылымдар жеке, индивидуалды, қайталанбас сипаттар туралы білімге назар аударады. Олар телеологиялық (мақсатты, яғни адам мақсаттарына сәйкес келетін) байланыстарға еніп, мәдени құбылыстарда жазылған нақты мағыналарды анықтай отырып, телеологиялық (грек тілінен telos – мақсат, logos – ілім) принцип бойынша тарихи формацияларды қайта құруға тырысады. Мәдениеттанушылар үшін онда кез-келген нақты ғылым бола алмайды, бірақ «Мәдениет» ұғымымен біріктіру мүмкіндігі бар. Мәдениет туралы ғылымдар идиографиялық (грек тілінен аударғанда idios – ерекше, grapho – жазамын), т.б. жеке, бірегей оқиғаларды, жағдайлар мен процестерді, табиғат туралы ғылымдарды сипаттайтын – номотетикалық (грек тілінен nomos – заң), т.б. заңдылық: олар зерттелетін объектілердің жалпы, қайталанатын, тұрақты қасиеттерін бекітеді, маңызды емес жеке қасиеттерден абстракциялайды. Номотетикалық ғылымдар (физика, биология және т.б.) заңдар мен сәйкес жалпы ұғымдарды тұжырымдай алады. Бұл мәселені зерттеуге «өмір философиясының» өкілі, «рух тарихы» мектебінің негізін салушы неміс философы және мәдениет тарихшысы В.Дильтей елеулі үлес қосты. Оның философиялық концепциясында өмірді түсіну ғылымдарды екі негізгі тапқа бөлуге негіз болды. Олардың кейбіреулері табиғат өмірін, басқалары («рухани ғылымдар») адамдар өмірін зерттейді. В.Дильтей жаратылыстану ғылымдарына қатысты гуманитарлық ғылымдардың пәні мен әдісінің дербестігін дәлелдеді. Мәдени құбылыстар мен процестерді талдауға зерттеушілік қызығушылық ерекше және жеке тұлғаға бағытталған. Сондықтан да «мәдениет туралы тарихи ғылымдарда біз оның жалпы «табиғатын» орнатуға ұмтыла алмаймыз, керісінше, даралау әдісін қолдануымыз керек». Бұл әдіс шындыққа құндылықтық қатынаспен іштей байланысты, өйткені белгілі бір мәдени құбылыстың құндылығы оның өзіндік ерекшелігін, қайталанбастығын, орны толмастығын танумен тікелей байланысты. «Артықшылықты білдіретін мәдени құбылыстарда бағалау әрқашан қатысуы керек, демек онымен бірге рухани өмір». 3. Мәдени процестерді зерттеу, біріншіден, ол жеке тұлғаны қарапайым сипаттаумен шектеліп қалмай, жеке себептерді ескеріп, «мәдени ұғымдарды» пайдалана отырып, жекені жалпыға жатқызғанда, екіншіден, ғылыми болып табылады. Ол « құндылықтарды басшылыққа алады, онсыз тарих ғылымы мүлдем болмайды <…> Құндылық принципінің арқасында ғана мәдени процестерді табиғат құбылыстарынан оларды ғылыми тұрғыдан қарастыру тұрғысынан ажырату мүмкін болады. « Сонымен бірге Г.Риккерт бағалаудан «құндылықтарды жатқызудың тарихи-дараландыру әдісін» ажыратады. Бағалау мақтау немесе айыптау дегенді білдіреді. Құндылық ретінде жіктелу бірді де, екіншісін де білдірмейді. «Объективті құндылықты бағалау – бұл құндылыққа қатысты тарихи сілтемеден мүлдем басқа нәрсе, өйткені әйтпесе бірдей объектілер бір презентация үшін маңызды бола алмайды, екіншісі үшін маңызды емес». Бұл мәдениеттің тарихи ғылымдарының мәнін білдіретін, маңызды мен елеусізді ажыратуға мүмкіндік беретін құндылықтарға жатқызу әдісі. Г.Риккерт жаратылыстану ғылымдары да, әлеуметтік-тарихи ғылымдар да ғылым болғандықтан, бағалаудан аулақ бола алады және керек деп есептейді: «Тарихты даралау, жаратылыстану сияқты, оның ғылыми сипатын бұзатын бағалаулардан аулақ бола алады және керек.Құндылыққа теориялық атрибуция ғана ерекшелендіреді. Жаратылыстану ғылымынан алынған, бірақ бұл оның ғылыми сипатына ешбір әсер етпейді». 4. Мәдениет ғылымдарының маңызды міндеті – дараландыру әдісі мен тарихи концепциялардың көмегімен «тарихи құбылыстарды даму қатарының кезеңдері ретінде көрсету», басқаша айтқанда, мұндай құбылыстарға тарихи тұрғыдан арнайы, тарихи тұрғыдан қарау керек. Мәдениеттің «үдерістері» ретінде. «Тарихи даму» және «прогресс» ұғымдарын ажырата отырып, Г.Риккерт прогресті «мәдени игіліктердің құнының (Wertsteigerung) өсуі, сондықтан прогресс немесе регрессияға қатысты кез келген мәлімдеме оң немесе теріс бағаны қамтиды» деп сипаттайды. жүктеу/скачать 237,14 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|