Непрерывного педагогического образования, рассмотрены вопросы роста

32 

 

 

Қазіргі  таңда  елімізде  әлемдік  білім  беру  кеңістігіне  енуге  бағытталған 

білім  берудің  жаңа  жүйесі  қалыптасуда.  Білім  берудің  жаңа  жүйесі, 

халықаралық білім беру стандарттарына сүйене отырып, алғашқы міндеттерінің 

бірі ретінде қызметтік сауаттылықтың қалыптасуын қарастырады. Нормативтік 

құжаттарда  қызметтік  сауаттылықтың  қалыптасуы  шұғыл  түрде  дамитын, 

креативті,  жауапкершілікті,  бәсекеге  қабілетті  тұлғаның  қалыптасу  жағдайы 

ретінде қарастырады.  

Қазіргі  қоғамда  болып  жатқан  әртүрлі  өзгерістер,  жаңа  технологиялар 

мен  адам  қызметінің  жаңа  түрлерінің    пайда  болуына  әсер  етуде.  Осыған 

байланысты  барлық  елдің  сауаттылығына  қажетті  талаптарға  қарай  жеке 

тұлғаның  сауаттылығына  деген  талаптар  өсуде.    Халықтың  сауаттылығына 

деген талаптар уақыт ағымымен өзгереді, сондай адамға индустриалды кезеңге 

дейін  ауыз-екі  сөйлеу,  оқу  дағдыларымен,  жай  есептеу  операцияларымен 

меңгеру  талап  етілді.  Бірақ  сауатты  адамға  талаптар ұзақ  уақыт өзгерген  жоқ. 

Бірнеше  ғасыр  бойы  оқуға  қабілетті  адам  сауатты  деп  есептелген.  Күнделікті 

өмірде  адамға  сауаттылық  қажет  болмаған,  мұнда  сауаттылық  адамның 

әлеуметтік  мәртебесіне  және  оның  кәсібіне  көрсетіліп  отырды.  Бүгінде 

оқушылардың,  функционалдық  сауаттылықтың  жоғары  деңгейіне  жету 

мүмкіндіктері  бола  тұрып,  сондай-ақ  әлеуметтік  ортада  қызмет  ету 

қабілеттілігін,  өзін-өзі  тану  қабілеттілігін,  өз  тұлғасының  дамуына,  адамның 

бойындағы  әлеуеттілігін  іске  асыруға  қабілеттілігін  де  алады.  Қазіргі  қоғамға 

қызметтік  түрдегі  сауатты,  анық  нәтиже  алу  үшін  жұмыс  істей  алатын,  мәнді 

жетістіктер мен табыстарға қабілетті тұлғалар қажет.  

Еліміздегі  жалпы  білім  беретін  мектептерде    жаратылыстану-

матемтикалық  бағыт  оқушылардың  жаратылыстану  ғылыми  сауаттылығын 

қалыптастырады. 

Жаратылыстану 

ғылыми 

сауаттылықтың 

 

келесі 

компоненттерін  қарастыруға  болады:  жаратылыстану  ғылыми  білімдер 

қолданылатын 

жаратылыстану 

ғылыми 

ұғымдар 

мен 

жағдайлар, 

жаратылыстану  ғылыми  пәндер  аясында  қалыптасатын  «жалпыпәндік» 

біліктер. Жаратылыстану  ғылыми  сауаттылық,  ғылыми  және  инновациялық 

қызметтің  қолдауына  қабілеттілігін  енгізе  отырып,  қоғамның  мәдениет 

деңгейін  көрсетеді.  Еліміздегі  технологиялық  модернизациясын  іске  асыру 

үшін  жаратылыстану  ғылыми  сауаттылығына  сәйкес  білімділер  де  қажет-

ғалымдар,  конструкторлар,  инженерлер.  Дегенмен,  PISA  халықаралық 

зерттеулерінің  нәтижелері  көрсеткендей,  оқушылардың    жаратылыстану 

ғылыми  сауаттылығының  қалыптасуы  біздің  білім  беру  жүйесінің  жұмысын 

жоғары деңгейде деп айтуға болады.  

Өмірлік  маңызды  міндеттер  мен  мәселелерде  пәнаралық  мазмұнын 

түсінуге  болатыны  мәлім.  Химияны  оқыту  теориясында  осындай  міндеттерге 

екі немесе бірнеше пәндерден оқушылардың білімі мен біліктерін қолданатын 

жаттығулар жатады [1]. Г.П.Стефанова да осы пікірді ұстанады [2], міндеттерді 

шешуде  қорытынды  әдістерін  меңгерген  оқушылар  тиісті  оқытуда  физикалық 

білімдерді қолданумен кез келген практикалық мағыналы міндеттерді сауатты 

шешеді. 

33 

 

А.В.Усованың  пікірі  бойынша  [3],  оқушыларда  міндеттерді  шешудің 

қорытынды  біліктілігі  қалыптасу  керек.  Оның  қалыптасуы  нақты  тақырып 

бойынша міндеттерді шешу үдерісінде басталады, сосын оны қорытындылауы 

және нақты мазмұнымен қорытылған құрылымды толықтыруы болады.  

Жаратылыстану  ғылыми  сауаттылығы  қалыптасуының  тағы  бір  тәсілі 

жаратылыстану  пәндері  оқу  тапсырмалары  бәріне  жалпы  номенклатурасын 

анықтау  болып  табылады.  Бұл  номенклатура  әр  пән  бойынша  оқу 

тапсырмаларының  барлық  типтерін  қамти  алмайды,  бірақ  жаратылыстану 

ғылыми  сауаттылықты  анықтайтын  құзіреттілікті  қалыптасуына  бағытталған 

осындай тапсырмаларды сипаттайды.  

Төменде  тағы  да  осындай  негізгі  құзіреттіліктер  тізімі  беріледі:  

-    жаратылыстану  ғылыми  зерттеудің  негізгі  ерекшеліктерін  түсіну  (немесе 

жаратылыстану 

ғылыми 

әдістерін 

тану);  

-  бар  ғылыми  білімдер  негізінде  жаратылыстану  ғылыми  құбылыстарды 

түсіндіру  және  сипаттауды  білу,  сондай-ақ  өзгерістерді  болжай  алу;  

- ғылыми дәлелдемелерді қолдана білу және бар мәліметтерден қорытынды алу 

үшін, оларды талдау және дәлелді бағалау.  

Осы  үш  негізгі  құзіреттіліктерге  сәйкес  тапсырмалардың  үш  жалпы 

топтарын анықтауға болады.  

Функционалдық  сауаттылықты  дамыту  аясында химия пәні  мазмұны 

төмендегідей біліктілікті қамтамасыз етуі тиіс:  

•  химия мазмұнын  басқа  ғылымдармен  кіріктіру  негізінде  қоршаған  орта 

мен  тірі  ағзалар  заттардың  өзара  байланысы  мен  бірлігі  туралы 

дүниетанымын қалыптастыру;  

•  қоғамның  материалдық,  интеллектуалдық  және  мәдени  саласын  қайта 

қалыптастыруды химия мен  химиялық  технологиялардың  ролі  туралы 

тұтас түсінік қалыптастыру; 

•  химиялық  іргелі  білім,  ғылым  мен  техниканың  қазіргі  ашылулары 

арасындағы логикалық өзара байланысты жүзеге асыру; 

•  «Химия»  пәні  мазмұнының  қазақстандық  компонентін  жүзеге  асыру: 

әлемдік  озық  тәжірибелерге  бейінді  оқытуға  бағдарлау  негізінде 

қазақстанның химиялық өндіріс сұранымдарын ескеру; 

•  ЖОО, ҒЗИ және өндірістермен өзара байланыс негізінде жобалар, зерттеу 

жұмыстарын  жасауды  оқушылардың  химиялық  білімдері  мен 

зерттеушілік қабілеттерін қалыптастыру. 

Бұл  функционалдық  сауаттылықты  қалыптастыратын  оқыту  мазмұны 

төмендегідей  мамандықтарға  жоғары  сынып  оқушыларын  бейімдеуге 

икемделеді:   химиялық  технология  және  өндіріс,  тұрмыстық химия, 

экологиялық ,  медицина  және  фармакология  негіздері,  табиғи  ресустарды 

қорғау,  нанотехнология  бағыттары  бойынша  оқушыларды  бейіналды  (9-10 

сыныптар) және бейінді (11-12 сыныптар) дайындау. 

    В.Н.Максимованың  пікірі  бойынша,  пәнаралық  біліктер  -  бұл  «ұқсас 

пәндерден  білім  мен  біліктерді  қорытындылау  және  ауыстыру  үдерісінде 

байланыстарды  орнату  және  меңгеруде  оқушының  қабілеттілігі»  Пәнаралық 

34 

 

байланыстар теория мен практиканы біріктіреді, қоршаған болмыста білімдерді 

қолдануға  ықпал  етеді  (табиғатта,  тұрмыста,  өндірісте).  Өмірлік  маңызды 

міндеттер  мен  мәселелерде  пәнаралық  мазмұнын  түсінуге  болатыны  мәлім. 

Физиканы  оқытудағы  теориясында  осындай  міндеттерге  екі  немесе  бірнеше 

пәндерден оқушылардың білімі мен біліктерін қолданатын жаттығулар жатады 

[2]. 

  Осы  пікірді  Г.П.Стефанова  да  ұстанады  [3],  міндеттерді  шешуде 

қорытынды әдістерін меңгерген оқушылар тиісті оқытуда физикалық білімдерді 

қолданумен кез келген практикалық мағыналы міндеттерді сауатты шешеді. 

  А.В.Усованың  пікірі  бойынша  [4],  оқушыларда  міндеттерді  шешудің 

қорытынды  біліктілігі  қалыптасу  керек.  Оның  қалыптасуы  нақты  тақырып 

бойынша міндеттерді шешу үдерісінде басталады, сосын оны қорытындылауы 

және нақты мазмұнымен қорытылған құрылымды толықтырыуы болады. 

 Жаратылыстану  ғылыми  сауаттылығы  қалыптасуының  тағы  бір  тәсілі 

жаратылыстану  пәндері  оқу  тапсырмалары  бәріне  жалпы  номенклатурасын 

анықтау  болып  табылады.  Бұл  номенклатура  әр  пән  бойынша  оқу 

тапсырмаларының  барлық  типтерін  қамти  алмайды,  бірақ  жаратылыстану 

ғылыми  сауаттылықты  анықтайтын  құзіреттілікті  қалыптасуына  бағытталған 

осындай  тапсырмаларды  сипаттайды.  Төменде  тағы  да  осындай  негізгі 

құзіреттіліктер тізімі беріледі: 

-  жаратылыстану  ғылыми  зерттеудің  негізгі  ерекшеліктерін  түсіну 

(немесе жаратылыстану ғылыми әдістерін тану); 

-  бар  ғылыми  білімдер  негізінде  жаратылыстану  ғылыми  құбылыстарды 

түсіндіру және сипаттауды білу, сондай-ақ өзгерістерді болжай алу; 

-  ғылыми  дәлелдемелерді  қолдана  білу  және  бар  мәліметтерден 

қорытынды алу үшін, оларды талдау және дәлелді бағалау. 

  Осы  үш  негізгі  құзіреттіліктерге  сәйкес  тапсырмалардың  үш  жалпы 

топтарын анықтауға болады. 

1-ші топқа енетін тапсырмалар ғылыми тану әдістеріне жататын, ғылыми 

білімдерді  алу  тәсілдеріне  жататын  құзіреттілікке  тиісті.  Осы  тапсырмаларда 

оқушыға  қандай  болмасын  фактілерді  орнату  тәсілдерін  табу  ұсынылуы 

мүмкін,  физикалық  өлшемді  анықтау,  гипотезаларды  тексеру;  ұсынылған 

мәселенің зерттеу жоспарын белгілеу. 

2-ші  топ  тапсырмалары  үдеріс  барысы  немесе  өзгерістерді  болжауға, 

құбылыстарды  түсіндіру  және  сипаттау  біліктерін  қалыптастырумен 

байланысты  құзіреттілікке  тиісті  (құзіреттіліктің  екіншісі).  Осы  біліктер  анық 

ғылыми 

білімдер 

мөлшерінде 

негізделмей, 

сондай 

құбылыстардың 

модельдерімен  қызмет  ету  қабілеттілігінің,  және  сол  тілде  түсіндірме  және 

сипаттама беріледі. 

Үшінші  құзіреттілікке  тиісті  тапсырмалар  бар  мәліметтер  негізінде 

қорытынды алуға біліктілікті алуды қалыптастырады. Осы тапсырмалар сандар, 

суреттер,  кестелер,  схемалар,  диаграммалар,  сөз  сипаттамасының  көпшілік 

түрінде беріледі. 

35 

 

Жаратылыстану  ғылыми  сауатылығы  қалпытасу  міндеттері  мен  МБС 

білім  беру  нәтижелеріне  сабақта  оқу  қызметінің  мазмұнына  және  мұғалімнің 

қажетті құзіреттілігіне белгілі талаптар қойылады.Функционалдық сауаттылық 

туралы  түсінікте  әрекеттік  сауаттылықтың  немесе  өз  –іс-әрекетіңнің  мақсаты 

мен 

міндеттерін 

айқындай 

алатын,кез-келген 

әрекеттен 

химиялық 

сауаттылығын  қолдана  отырып  шыға  білуінің  маңызы  зор.Химиялық 

сауаттылық түсінігіне оқушының заттың массалық үлесін анықтауға немесе зат 

массасын анықтауға арналған дәстүрлі дағдылардан басқа теориялық білім алу, 

химиялық  тілдің  негізін  меңгеру,қарапайым  логикалық  ойлауды  меңгеруі  де 

жатады.Мектептен тыс өмірдегі талаптар мыналар:әртүрлі химиялық заттардың 

нұсқаулықтарын,оларды  қолдануға  арналған  түсіндірмелерді,  кір  жуғыш 

ұнтақ,тазартқыш 

ұнтақтар,ерітінділер 

дайындау,консервілеу,тұздау,дәріні 

қабылдауға 

арналған 

нұсқаулықтарды 

оқи 

алуы.Функционалдық 

сауаттылықтың  диагностикасын  [4]  (Л.М.Перминова  бойынша)  төмендегідей 

беруге болады: 

 - химиялық тілді меңгеру және таңбалар жүйесін меңгеру үдерісі. Онсыз 

химиялық  ақпарат  алу  және  оны  өмірдің  белгілі  бір  әрекеттерінде  қолдану 

мүмкін емес; 

- оқыту үдерісі. Пән бойынша білім,білік дағдыларды меңгеру; 

-  дайындық  үдерісі.  Алған  білім,  дағдыларын  практикалық,  зертханалық 

жұмыстар  жасауда  қолдану,  есеп  шығаруда  алгоритмді  қолдану  немесе 

әлеуметтік статусты анықтауға қолдану; 

-  тәрбие  үдерісі.  Әр  халықтың  салт-дәстүрлерінің  ерекшелігі,  әлеуметтік 

орны жайлы ережелер, мәдени құндылықтарын меңгеру. 

-  оқу  үдерісі.  Бұл  терминнің  тура  мағынасында,  яғни  білім  үдерісінде 

жалпы мәдениет, құндылықтармен таныстыру. 

Функционалдық  сауаттылықтың  әдістемесімен    жұмыс  жасауда 

оқушылардың химия пәнінен білім маршрутын жасауды бастауға болады.  Ол 

үшін:  жимиялық  сауаттылық,  химия  пәні  және  оны  қалыптастыруғаарналған  

функционалдық сауаттылық түрлерін қалыптастыру. 

Химиядан  білім  стандартына  оқу  бағдарламасына  сай  пән  бойынша  стандарт 

мазмұны,  оқушы  не  білуі  және  нені  меңгеруі  тиістігін  айқындау  қажеттілігі 

туындайды. 

 

Библиографиялық сілтемелер 

1. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту  жөніндегі 2012 

- 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарын бекіту туралы 

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 

Қаулысы. 

2. 12  жылдық  білім  беру  жағдайында  оқушылардың  функционалдық 

сауаттылығынқалыптастырудың 

тұжырымдамалық 

тұғырлары. 

Әдістемелік  құрал.  -  Астана:  Ы.Алтынсарин  атындағы  Ұлттық  білім 

академиясы, 2013-41 б.  

36 

 

3. Вивюрская В.Я.Учись приобретать и применять знания по химии. Кн. 

для учащихся. 2-ое здание М. ВЛАДОС,1999. 

4. Гордиенко  В.А,Николаенко  В.К.  Рейтинговая  система  знаний  при 

разноуровневом преподавании.Химия в школе .2008 №5. 

5. Сергеева  Т.Новые  информационные  технолгии  и  содержание 

обучения  (на  примере  предметов  естественно-научного  цикла)  //. 

1999.№1. 

 

 

жүктеу/скачать 8,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: