Презентациялоодогу болжолдуу иши

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 174 - 
 
Жээренче чечен: -Энеси ългън –  жоо чапкан менен теё барабар. 
Карыя: -Баласы ългън не болот? 
Жээренче  чечен:  -Ъзъг\ё  ърт  алган  менен  теё  болот.  Ърттънсъ  ъзък  –  тукум  жок,  ъчкън\ 
болот отундун. 
Карыя: -Ээ, чеченим, эё акыркы бир собол – катыны ългън не болот? 
Жээренче чечен:  - Атаёдын кър\, катыным ългън турбайбы? Карыганда кууратып, търт баш 
бир жаздыкка жатып калган экенбиз. 
Карыя:  -Ашык  кетсем,  кечирип  кой,  чеченим,  «Карыганда  кууратып,  търт  баш  бир  жаздыкка 
жатып калган экенбиз» дегенге т\ш\нбъй калдык. 
Жээренче  чечен:    -Анын  эмнесине  т\ш\нбъйс\ёър.  Менин  жашым  булл  болсо  к\йъъс\  ългън 
жесирге баш кошормун Мен ългън аялымды эстеп ал ългън к\йъъс\н эстеп – бир жаздыкта търт 
баш жатпаганда не болдук. 
«Кыял»  тобуна берил\\ч\ текст 
Чечендик ънърд\ аркалаган адамдардын айырмачылыгы 
         Тилчи,  фольклор  жыйноочу  Ж.Мукамбаев  чечендик  ънърд\  аркалаган  адамдардын 
тъмънк\дъй айырмачылыгын белгилейт: 
  - ойду так, элест\\, къркъм създър менен туюнтушу; 
  - жай, сабырдуу, олуттуу с\йлъшкън\, бир айтканын кайра кайталабаганы; 
  -  ким  менен  кандай  темада,  кандай  кырдаалда  эмне  жън\ндъ  с\йлъп  жаткандыгына  чоё  маани 
беришкендиги; 
  -  речь,  с\йлъъ  м\чълър\н  мыкты  башкарып,  тыбыш  жутуу,  кекечтен\\,  \з\п  с\йлъъ,  туттугуу 
дегендердин болбогондугу; 
  - съз, туюнтма, макал-лакап, маселени ойго карата, угармандарга жараша мыктылап тандашканы; 
  - угуп олтургандарды жалпы ойго салып, кыялга чумкутканы; 
  - съз с\йлъън\н ар кыл ыктарын, жолдорун жакшы билишкени; 
  -  кайсы  учурда  кычыткы,  азил,  кандай  учурда  тамаша,  к\лк\,  жанытма,  какшык,  чымчыма 
колдонууну жакшы билишкени; 
  - тилдеги къп маанил\\л\к, синоним, антоним кър\н\штър\н арбын колдонушу; 
  - башка коёшу тилдердин съз байлыктарын кыстара кеткендиги ж.б.      
      Байыркы Римде чечендерге тъмъндъг\дъй \ч талап коюлган: 
1.Келтирилген фактыларды чындыкта далилдей бил\\; 
2.Угуучулардын ж\р\м-турумуна, эркине, активд\\ ишмерд\\л\г\нъ таасир эт\\; 
 
Россияда  чечендик  ънърд\  ърк\ндът\\гъ  ъзгъчъ  салым  кошкон  М.Ломоносов  болуп 
эсептелет. Ал биринчилерден болуп, чечендик ънърд\н негизги теориясын иштеп чыккан. 
Т\ш\нд\рмъ създ\к: 
какшык – шылдыёдоо, келеке кылуу, съз менен чымчылоо  
жанытма – кыйытып, жандатып айтылган съз 
 «Кыял»  тобунунун презентациялоодогу болжолдуу иши 
«Чечендиктин  т\рлър\,  чечендикти  аркалагандардын  айырмачылыгы»  деген  тексттерге 
т\з\лгън кластери  
 
 
 
 
 
 
 
Келтирилген фактыларды чындыкта 
далилдей бил\\; 
 
угуп олтургандарды жалпы 
ойго салып, 
кыялга чумкутканы 
 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 175 - 
 
 
«Мурас» тобуна берил\\ч\ текст 
Чечендер 
       Чечен  деп – чечендиктин талаптарына жооп берген, аны кайра элге жеткирген кишини 
айтабыз. Кыргыздар жалпысынан съзмър чечен адамдарды кадырлап, ътъ сыйлашат. Алардын 
с\йлъгън създър\н даёктап, кеп кылышат. 
 Чечендер эл арасында ар кандай бътънчъл\ктъргъ ээ болушкан. Мисалы, Демосфен тили чулдур 
болгондуктан,  ъз\н\н  кекечтигин  жоюу  \ч\н,  деёиздин  жээгине  барып,  оозуна  ташты  салып, 
суунун шарынан катуураак бакырган. 
 Байыркы  Грециядан  чыккан  кър\н\кт\\  чечендер:  Сократ,  Демосфен,  Диоген,  Цезарь,  Тайлор 
ж.б. 
   Арабдардан чыккан чечендер:Абу Нувас, Жуки ж.б. 
   Орто  Азиядан  чыккан  чечендер:  Насирдин  Кожо,  Афенди,  Алдар  Късъ  ж.б.  Т\ркмъндърдън: 
Кемин ж.б. 
    Кыргыздардан чыккан чечендер: /рб\, Ажыбай, Къкътъй Тото уулу, Куйручук Ъм\рзак уулу, 
Ырыскелди,  Айкабыр,  Садыр  аке,  Сарт  аке,  Кадыр  аке,  Осмон  Акмат,  Туяк,  Акыл  Карачач, 
Жээренче чечен, И.Раззаков, Ж.Абдыракмановдор.  
     Жогоруда  аталган  чечендердин  арасынан  коомдук  ишмер  И.Раззаков  жън\ндъ  баяндасак, 
Сталин: «Орто Азиянын булбулу – И.Раззаков» - деп айткан. Мезгилинде ал киши тарыхка маани 
берип,  Бабур,  Сулайман-Тоо  боюнча  этюддарды  жазган.    Учурунда  казак  жазуучусу  М.Ауэзов 
И.Раззаковдун с\йлъгън\нъ тан берип: «Капырай, силердин Искак Раззаков с\йлъгъндъ башкалар 
караандабай  калды.  Менин  къз  алдыма  Тайбуурулду  чаап  бараткан  чабандес  элестелди.  Ар  бир 
съз\ ишенимд\\, уккулуктуу, тим эле тизмектешип турат», - деп айткан.   
Т\ш\нд\рмъ създ\к: 
кекеч – създ\ шар с\йлъй албай, токтоп-токтоп, мукактанып с\йлъгън киши, сакоо 
булбул – ът. \н\ ътъ жагымдуу …  
 
 
 «Мурас» тобунун  «Чечендердин картасы» деген темадагы концептуалдык картасы 
 
 
 
 
 
 
 
 
Чечендик ънърд\ аркалаган 
адамдардын айырмачылыгы 
 
жай, 
сабырдуу, 
олуттуу 
с\йлъшкън\,  бир  айтканын 
кайра кайталабаган 
 
кайсы учурда кычыткы, 
азил, кандай учурда 
тамаша, к\лк\, 
какшык,колдонууну 
жакшы
 
билишкен 
ойду так, элест\\, 
къркъм създър 
менен туюнтушу 
Байыркы  Грециядан  чыккан  кър\н\кт\\  чечендер: 
Сократ, Демосфен, Диоген, Цезар, Тайлор ж.б 
 
Орто  Азиядан  чыккан  чечендер:  Насирдин  Кожо, 
Афенди,  Алдар  Късъ  ж.б.  Т\ркмъндърдън:  Кемин 
ж.б 
 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 176 - 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ар бир презентациядан соё топтор арасында суроо-жооп ж\рг\з\лът. 
 
 
 
 
 
 
 
III тур. Бышыктоо 
Ът\лгън  темаларды  бышыктоодо  алгач  механикалык  кън\г\\лър  пайдаланылат.  Анткени 
студенттер алган жаёы билимдерин ъздъшт\р\\с\, бекемдъъс\ зарыл.  
 
Топторго таратмалар таркатылат. 
№1 таратма 
Тъмънк\ с\йлъмдърд\ кыргыз тилине которгула. 
      Murataaly  biy: 
      -What is the most didnity? 
      Sart ake: 
     -The  highest is to reach to humans  generasity and the iowest dignity is to story     inhuman.  
          Топтун болжолдуу жообу: 
Муратаалы бий: 
         -Эё жогорку кадыр-барк эмне? 
         Сарт аке: 
-Ыйыгы – адам алкышына татыктуу болуу, эё тъмънк\  барк – адам наалатына калуу. 
 
 
 
№2 таратма 
         Тъмънк\  учкул  създ\    кыргызчага  которуп,  тиешел\\  жерлерге  тыныш  белгилерин  коюп, 
с\йлъмдъг\  кызматын т\ш\нд\рг\лъ. 
         Жить богато можно   но жить образцовой жизнью трудно И.Раззаков  
         Болжолдуу жооп: Бай жашоого  болот, бирок ърнъкт\\ жашоо кыйын.(И.Раззаков) 
IV тур. Студенттердин алган билимдерин турмушта колдоно алуу, жъндъмд\\л\ктър\н ъст\р\\ 
максатында талкуу (же аудиторияга карап дебат) уюштуруу. Окутуучу сунуштаган темалардан 
студенттер ъздър\ каалаганын тандашат. Мисалы, «Менин адистигимдеги (элчи, котормочу, 
окутуучу ж.б.) чечендиктин зарылдыгы» же «Тарбиялык маанидеги чечен създърд\н жаштарга 
таасири», «Чечендик ънър\н\н баалуу жактары» ж.б. 
Талкуунун ж\р\ш\нъ жараша окутуучу жыйынтыктайт. 
/й  тапшырмасы 
1.  Ъткър\лгън талкуунун негизинде эссе жазуу. 
2.  Жазылган эсседеги тыныш белгилеринин кызматын т\ш\нд\р\\. 
3.  И.Раззаковдун учкул създър\нън жазып, ъз ой-пикирин билдир\\. 
СЪАИ \ч\н берил\\ч\ тапшырма (баракка жазылып, студенттердин колуна берилет. Эскерт\\: 
Берилген тапшырмаларга  тиешел\\ гана (жагдайга, тапканына жараша) кълъмдъ  текст топтоо)). 
1. 
«Улуу  кыргыз  къч\нън»  (Бишкек-2006)  Мойут  аке,  Сарт  аке,  Тилекмат  аке,  Садыр  аке, 
Кыдыр  акелер  (чечендер)  тууралуу  окуп,  ъзгъчъ жаккан  б.а.  таасир  калтырган  бъл\ктър\н  айтып 
бер\\. 
2. 
Кеп маданиятында чечендик ънър менен кооз с\йлъъ бири-бирине синонимдеш. Чечендик 
искусстводо эл алдына чыгып, кооз с\йлъън\н  тъмъндъг\дъй классификациясы белгил\\.  
      I.  Социалдык  саясий  чечендик  ънър  (бир  темага  байланышкан  доклад.  чогулуш, 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 177 - 
 
конференцияларда  берил\\ч\  отчет,  саясий  кеп,  дипломатиялык  кеп,  аскердик  патриоттук  кеп, 
\г\ттъъ кеби). 
   II.  Академиялык  чечендик  ънър  (ЖОЖдордо  окулган  лекция,  илимий  доклад,  илимий  обзор, 
илимий конференция). 
III. Соттук чечендик ънър (прокурордун, каралоочунун кеби, коомдук коргоочунун кеп, адвокат  
же актоочунун кеби, к\нъъкърд\н ъз\н коргоочунун кеби). 
 IV.  Социалдык  –  турмуштук  чечендик  ънър  (юбилей,  мааракелерде  с\йлън\\ч\  създър,  стол 
четиндеги кеп (тост, бата), аза к\т\\ кеби (эпитафия). 
  V. Мечиттик чечендик ънър (мечиттеги \г\ттъъ кеби, сыйынуу кеби). 
 
Жогоруда  аталган  чечендиктерди  чагылдырган  тексттерди  эл  оозунан,  интернет 
булактарынан, адабияттардан топтоо (жазуу, аудио-видео т\р\ндъ).  
1. 
Айылыёарда кандай айтылуу чечендер ъткън? Бул боюнча кары адамдардан сурап жазуу. 
2. 
Съз ънър\ тууралуу учкул създърд\, макал-лакаптарды топтоо, турмушта колдонуу. 
Сунушталуучу адабияттар: 
1.  Аширбаев Т. Айтманбетов А. Кеп маданияты. –Б.: 2004 
2.  Акындар чыгармачылыгынын тарыхынын очерктери. –Ф.: 1988 
3.  Закиров С. Кыргыз санжырасы. –Б.: 1996 
4.  Исхак Раззаков. -Б.: 2003 
5.  Кыргыз тилинин т\ш\нд\рмъ създ\г\. –Ф.: 1984 
6.  Нуруев Т. Кыргыз тилинин пунктуациясы. Ош. 2005 
7.  Мусаев С. Кеп маданияты жана норма. –Б.: 1999 
8.  Улуу кыргыз къч\. –Б.: 2006 
9.  Интернет булактары. 
Баалоо. Критерийлердин негизинде топтор бири-бирин баалашат жана  ар бир топтун жыйынтык 
баллы  угулат.  Буга  карата  топтор  жана  окутуучу  ъз  ой-пикирин  билдирет.    Топтолгон  баллдын 
негизинде мыкты топ аныкталып, активд\\ катышкан студенттер белгиленет.   
Сабактын  ар  бир  максатын  эске  алып  т\з\лгън  текст  менен  иштъъ  ары  кызыктуу,  ары 
жоопкерчиликт\\. Жогорудагы усулдар студенттердин кабыл алуусунун ар бир тибин эске алып, 
аны  ж\зъгъ  ашыруу  максатын  къздъд\.  Таркатылган  тексттер  менен  башка  ыкмада  да  иштъъгъ 
болот. Мындан сырткары тексттерди камтыган видео-аудио материалдарды колдонуу - бир кыйла 
эффективд\\.  Албетте,  ар  бир  сабак  окутуучудан  чыгармачылыкты,  изден\\ч\л\кт\,  
жоопкерчиликти талап кылат.  
Б\г\нк\дъй  техниканын  ън\г\\  жолунда,  заманбап  билим  бер\\дъ  т\рд\\  ык-усулдарды 
пайдалануу  эртеёкинин к\зг\с\ экендиги талашсыз.  
 
 
Пайдаланылган адабияттар 
1.  Аширбаев Т. Кыргыз тилинин стилистикасы I. Бишкек. 2000 
2.  Аширбаев Т. Айтманбетов А. Кеп маданияты. –Б.: 2004 
3.  Акындар чыгармачылыгынын тарыхынын очерктери. –Ф.: 1988 
4.  Волкова К., Друзь Н., Развитие критического мышления, второе дополнительное   пособие. 
–Б.: 1998 
5.  Закиров С. Кыргыз санжырасы. –Б.: 1996 
6.  Инновациялык  методдор  жана  интерактивд\\  окутуу  боюнча  методикалык      курал.  –Б.: 
2000 
7.  Исхак Раззаков. -Б.: 2003 
8.  «Кырчын»  журналы. №7-8, 2010 
9.  Кыргыз тилинин т\ш\нд\рмъ създ\г\. –Ф.: 1984 
10.  Кыргыз тилинин жазуу эрежелери. 2008.  
11.  Нуруев Т. Кыргыз тилинин пунктуациясы. Ош. 2005 
12.  Мусаев С. Кеп маданияты жана норма. –Б.: 1999 
13.  Улуу кыргыз къч\. –Б.: 2006 
 
Короткова Н.П., (ОшГУ)  
  
Социальная ценность искусства, его воспитательная и преобразующая роль 
 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 178 - 
 
 
В  статье    раскрывается  роль  искусства  в  истории  человечества,  его  социальная, 
воспитательная и преобразующая ценность. 
 
The role of art in the history of mankind, it’s social, educational and reorganizational values are 
discovered in the article.    
 
 
Искусство  –  одна  из  форм  общественного  сознания.  Основное  явление  и  понятие,  
определяющее  специфику  искусства,  отличающее  его  от  других  форм  общественного  сознания, 
например  от  философии,  науки,  это  –  художественный  образ.  Художественный  образ  содержит 
обобщение  (обобщенное  отражение  действительности),    данное  через  конкретное,  чувственно 
воспринимаемое  (зримое,  слышимое  или  -  как    в  литературе  –  непосредственно  и  живо 
представляемое)  явление.  Нечто  общее  выражено  в  художественном  образе  через  единичное,  а  в 
европейском  искусстве  нового  времени  и  неповторимо  индивидуальное,  и  это  служит  средством 
типизации жизненных явлений в искусстве. 
 
Обобщение  жизненных  явлений  в  художественном  образе  связано  с  особой 
концентрацией,  сгущением,  заострением  их  типичных  черт,  что  и  приводит  к  яркому, 
впечатляющему  характеру  образа.  Средством  этой  концентрации  служат  интеллект,  чутье  и 
мастерство  художника,  в  частности  его  творческое  воображение,  фантазия,  позволяющие 
сочинять  в  точном  и  первоначальном  смысле  этого  слова,  то  есть  отражая  действительность, 
создавать,  складывать  нечто  ранее  не  существовавшее,  новое.  Роль  художественного  вымысла,  
воображения,  весьма  значительная  во  всех  искусствах.  Художественный  вымысел  помогает 
добиться  того,  чтобы  неповторимо  индивидуальное  служило  ярким  выражением  типического, 
помогает  полностью  слить  общее  и  индивидуальное  в  высшем  единстве.  Восприятие  этого 
единства – важный элемент эстетического наслаждения, доставляемого искусством. 
 
Являясь  одной  из  форм  общественного  сознания,  искусство  отражает  прежде  всего 
общественное  бытие,  общественную  действительность,  мысли  чувства  общественного  человека. 
Самые  личные,  интимные,  глубоко  индивидуальные  переживания  человека  только  потому  могут 
быть  предметом  искусства,  что  они  представляют  общий  интерес,  что  подобного  рода 
переживания  свойственны  многим  людям  и  их  художественное  воплощение  будет  понятно 
широкому  кругу  воспринимающих.  Передача  в  искусстве,  например,  картин  природы  также 
обращена  к  чувствам  и  мыслям  человека  как  члена  общества:  Эти  картины  могут  своими 
художественными  средствами  вызывать  чувство  любви  к  родной  стране,  мысли  о  величии 
природы  и  об  отношении  человека  к  природе.  Словам,  искусство  способно  отражать  самые 
разнообразные  явления  действительности,  но  лишь  постольку,  поскольку  они  представляют 
интерес для человека как члена общества. При этом, в отличие от науки, искусство существенным 
образом преломляет явления действительности через внутренний субъективный мир художника и 
обращено к внутреннему же миру и субъективному опыту каждого из воспринимающих. 
 
Отображение  в  искусстве  тех  или  иных  явлений  жизни  неотделимо  от  выражения 
отношения  художника  к  этим  явлениями,  от  их  оценки  художником.  Это  отображение  всегда 
эмоционально окрашено. Художественный образ представляет,  следовательно, не только единство 
объективного и субъективного, а  также единство рационального (логического) и эмоционального.  
 
Отношение  художника  к  отображаемым  явлениям,  их  оценка,  да  и  самый  выбор  этих 
явлений  обусловлены  мировоззрением  художника,  возникающим  на  определенной  социально–
исторической  почве  и  связанным  с  теми  ими  иными  общественными  устремлениями.  Однако 
значение  произведения  искусства  может  далеко  выходить  за  рамки  того  исторического  периода, 
той  социальной  среды  и  тех  общественных  устремлений,  которые  вызвали  его  к  жизни.  Этим 
объясняется,  например,  большое  значение  для  современности  античного  искусства,  искусства 
эпохи возрождения, музыки Баха. 
 
Произведение  искусства  обращается  к  человеку  не  как  к  представителю,  например, 
определенной  профессии  или  к  лицу,  интересующемуся  теми  или  иными  специальными 
вопросами,  -  оно  адресовано  общественному  человеку  как  таковому,  то  есть  человеческой 
личности  в  целом.  Отсюда  следует,  что  искусство  по  самой  своей  природе  призвано 
непосредственно  обращаться  к  широким  кругам  людей.  И  подлинный  художник,  даже  при 
наличии в его творчестве исторически обусловленных черт ограниченности, всегда адресуется не 
к узкому кругу специалистов, знатоков и ценителей, а к народу, к человечеству. 
 
Отражая  действительность  и  выполняя,  следовательно,  познавательную  функцию, 
искусство в то же время воздействует на людей, воспитывает человека, формирует его взгляды, 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 179 - 
 
чувства;  оно  способно  организовать  и  мобилизовать  людей  на  решение  тех  или  иных 
общественных  задач,  на  борьбу  за  те  или  иные  общественные  идеалы.  Благодаря  неповторимо 
индивидуальному  характеру  художественных  образов,  их  яркой  эмоциональной  окрашенности, 
наконец  благодаря  эстетическому  наслаждению,  доставляемому  искусством,  представления  и 
убеждения,  идеалы  и  устремления,  воспринятые  через  искусство  способны  захватить  человека  с 
особенной полнотой и силой. Этим в большей мере определяется социальная ценность искусства, 
его воспитательная и преобразующая роль.  
Роль  эта,  конечно,  неотделима  от  удовлетворения  эстетической  потребности  людей, 
которая исторически сформировалась как существенное свойство самой природы человека. 
Искусство – ядро и средство эстетического воспитания. Главный показатель эстетической 
воспитанности  человека  –  его  самостоятельные  творческие  личностные  действия,  их  гуманный 
характер,  благородный  тип  поведения,  манеры  и  внешний  облик,  сообразованные    с  высоким 
вкусом. 
Какова  же  роль  искусства  в  современном  мире?  Когда  то  Ф.Р.  Достоевский  провозгласи 
«Красота    спасёт  мир».  Однако  почему  же  она  его  до  сих  пор  не  спасла?  Разве  мало  было 
шедевров  искусства  в  истории  человечества?  В  обществе  действуют  многие  силы,  и  красота, 
искусство  –  лишь  одна  из  них.  Красота  способна  спасать  мир,  но  тогда,  когда  общественно–
разрушительные действия других сил не уничтожают на корню всё то, что созидает искусство. 
Высшая  цель  науки  –  дать  людям  знания.  Высшая  цель  техники–опираясь  на  знания, 
добытые  наукой,  удовлетворять  материальные  и  духовные  потребности  и  интересы  людей. 
Высшая  цель  искусства  –  всестороннее  развитие  социальнозначимой  и  самоценной  личности, 
формирование  её  потребностей  и  ценностных  ориентаций.  Поэтому  искусство  способно 
одухотворить  научный  и  технический  прогресс,  осветить  его  идеями  гуманизма.  Развитие 
человека,  его  непрерывное  совершенствование  идут  через  общество,  во  имя  людей,  а  развитие 
общества – через века, во имя личности. В этой диалектике человека и человечества смысл и суть 
истории.  Способствовать  историческому  прогрессу  во  имя  счастья  человека  –  высшее  гуманное 
назначение  искусства.  Всё  проходит,  говорили  древние.  И  только  о  великом  художественном 
творении нельзя сказать и это пройдёт… 
 
Литература 
 
1.  Фейнберг Е. Л. Познание и искусство//Вопросы философии., -1976, № 7 
2.  Мазель Л., Строение музыкальных произведений Москва Музыка, 1979. 
3.  Юрий Борев, Эстетика Масква, 1988. 
4.  Неменский  Б.  М.  Искусство  как  опыт  человеческих  отношений  //  Искусство  в  школе  – 
1991, № 3//   
 
Кудайбердиева А.К., Айдарова Ж.М., ОшМУ 
 
Билим бер\\ замандын талабына ылайык жаёылануу жолунда 
Профессия  учителя  в  обществе  занимает  почетное  место,  без  них  невозможно 
представить передачи знания и воспитания молодому поколению. 
Without teachers we count teach and bring up young learners without giving and education.      
 
Республикабыздагы  билим  бер\\н\н  сапатын  жогорулатуу  маселеси  азыркы  к\ндъ 
педагогикалык жамаатчылыкка коюлган талаптардын бири болуп калды. Жаш муундарга сапаттуу 
билим бер\\гъ ылайыктуу шарт т\з\\, окуу жайларын жаёы материалдык-техникалык база менен 
чыёдоо жана мугалимдердин профессионалдык деёгээлдерин жогорулатуу маселеси дагы б\г\нк\ 
к\нд\н актуалдуу проблемаларынан болуп эсептелет. Акыркы убактарда билим бер\\ тармагында 
сандан сапатка умтулуунун, жаёылануунун жана натыйжалуу аракеттердин жылдары болуп жатат. 
Стратегиялык  ъзгъчъ  мааниси  зор  тармак  катары  билим  бер\\гъ  мамлекеттик  саясатта  орчундуу 
къё\л  бъл\нд\.  Д\йнъдъ  экономикалык  жана  интеллектуалдык  атаандаштык  к\чъгън  шартта 
билим  бер\\  улуттук  коопсуздуктун,  къз  карандысыздыкты  сактоонун  маанил\\  шарты  катары 
каралаган деёгээлге кътър\лд\.  

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 180 - 
 
Мамлекет  башчысы,  билим  бер\\  системасын  реформалоо  максатында  «Билим  бер\\н\ 
ън\кт\р\\н\н  Улуттук  долбоорун»  т\з\\н\  сунуш  кылган.  Бул  тармакты  кътър\п  ън\кт\р\\н\ 
министрликтин  мойнундагы  гана  иш  эмес,  ал  жалпы  элдик  иш  жана  ата-энелердин  к\ч 
аракеттерин  тартуу  зарылдыгы  экендигин  билдирген.  Президенттин  бул  алга  с\ръъс\нън  кийин 
ълкъб\з,  мектепке  чейинки  билим  бер\\  системасын  жаёылоо  ошондой  эле  жалпы  орто  билим 
бер\\н\н  окуу  пландарын  жана  мектептердин  материалдык  базасын  чыёдоо,  мугалимдердин 
кесиптик даярдыгын арттыруу, билим сапатын жакшыртуу багытында сапаттык жаёылануу к\чъп 
жатат.     
Эё  негизгиси,  2009-жылы  Кыргызстанда  билим  бер\\  системасынын  алдына  койгон 
келечек  багыты,  максаты,  милдеттери  ишке  ашырылды.  Жалпы  билим  бер\\ч\  окуу  жайлардын 
окуу  пландарын  оптималдаштыруу,  бала-бакчалардын,  мектептердин  окуу-материалдык  базасын 
чыёдоо, мугалимдердин кесиптик чеберчилигин к\чът\\ багытында къп иштер аткарылып жатат.  
Чех  элинин  улуу  педагогу  Я.А.Коменский:    «Бакта  канча  съёгък,  кабык,  жалбырак,  г\л, 
мъмъ пайда болбосун, анын баары тамырдан жаралат»,- деп айткандай билим бер\\ системасынын 
тамыры  да мектепке чейинки мекемелердеги билим, тарбия болуп саналат. [6; 110-б.]  
Кыргыз  Республикасынын  «Мектепке  чейинки  билим  бер\\  жън\ндъ»  мыйзамы  кабыл 
алынып,  эгемен  элибиздин  тарыхында  биринчи  жолу  мектепке  чейинки  билим  жана  тарбия 
бер\\н\н  маселелерин  ън\кт\р\\н\н  зарылдыгы  белгиленди.  Бул  мыйзамда  мектепке  чейинки 
билим бер\\ баланын ден соолугун чыёдоого жана сактоого, анын инсандык сапатын ън\кт\р\\гъ 
багытталып, баланы окутуу процессинде оюн ыкмаларын колдонуу талап кылынган.       
Балдарды  мектепке  чейинки  даярдоо  мекемелеринде  иштеген  адистердин  айтымында 
коомдук турмушта ътъ  ыкчамдыкта болуп жаткан ъзгър\\лър билим бер\\ ыкмаларынын жаёыча 
ън\г\\с\н\н,  жаёы  педагогикалык  технологияларын  талап  кылууда.  Мындай  жаёычылдык 
педагогдордун  профессионалдык  ишмерд\\л\г\ндъ  эле  эмес,  жаш  бъбъктърд\н  жаёы  башталган 
жашоосунда  пайда  болгон  ар  кандай  кырдаалдарда  универсалдуу  ыкмаларды    пайдаланууну 
шарттап  жатканы  талашсыз.  Эгерде  бала  окуганды,  санаганды  мектепке  баргандан  \йрънъ 
баштаса,  азыр  бала  мектеп  босогосун  аттаганда  окуганды  жана  жазганды  билгенден  сырткары 
коолективде  иштъъгъ,  ден  соолугун  чыёдоочу  ыкма-кън\г\\лърд\  \йрън\\гъ  жана  бардык 
тараптан  ън\г\п-жетил\\с\  керек.  Ушундай  къз  караш  балдарын  мектепке  чейинки  мезгилинен 
тарта атайын борборлорго ъткър\шкън ата-энелердин каалоосу да ушундай болуп жатат.  
Азыркы убакта балдарды ар т\рд\\ багытта окутуп-\йрът\\н\ максат койгон жеке менчик 
мекемелердин  саны  къбъй\\дъ.  Айрыкча  менчик  т\р\  басымдуу  болуп  жатат.  Бирок  б\г\нк\ 
к\ндъ  элет  жеринде  менчик  мекемелер  жок,  ал  эми    ъкмътт\к  мекемелер  тартыш  экендиги 
белгил\\.  Мындай  мекемелерде  баланын  таанып-бил\\гъ  ынтызар  чакан  д\йнъс\н  кеёири  ачып, 
дидактикалык  шарттары  аркылуу  ага  эстетикалык  бай  тарбия  бер\\  керек.  Бирок,  биринчиден 
къпч\л\к  региондордо  методикалык  каражаттар  жетишпегендиктен  жаёы  методикаларды 
пайдалануу  м\мк\нч\л\ктър\  баардыгында  эле  боло  бербейт.  Экинчиден,  аларда  материалдык 
база жок. Борбордон алыс жайгашкан окуу мекемелеринин дагы бир къйгъй\ - атайын билими бар 
кадрлардын  жетишсиздиги.  Балдарга  билим  бер\\  жана  тарбиялоо  мекемелеринде  иштеген 
адистердин  къпч\л\г\  педагогикалык  адистикке    ээ  эмес  болгондуктан,  балдарды  окутууда 
тажрыйбасыздыгы таасир этпей койбойт. Тажрыйбалуу педагогдорду жайылтууда кесиптештерге 
атайын семинарларды уюштуруп, педагогикалык методикаларды оозеки айтып гана бербестен, иш 
ж\з\ндъ    кърсът\п,  методикалык  рекомендацияларды  башкача  айтканда  ачык  сабактарды  ът\п, 
алардын  сценарийлерин    таратып,  мындан  сырткары  дидактикалык  материалдарды  дискке 
къч\р\п, электрондук варианттарын таркатуу зарыл. Ушунун баарын балдарды окутууда кърсътмъ 
курал  катары  аларга  жардамын  тийгизсе,  уюштурулган  семинарлар  максатына  жетээр  эле. 
Анткени,  кийинки  учурларда  ата-энелер  да  балдарын  эрте  жашынан  мектепке  чейинки  билим 
бер\\ч\ мекемелерге эмес, ар кандай ийримдерге катыштырууга активд\\ тартылып жатышат. Ар 
т\рд\\ ийримдерге катышкан балдар менен ийримдерге тартылбаган балдардын психологиясы ар 
башка  болот.  Ийримдерге  катышкан  балдар,    ийримдерге  тартылбаган  балдардан  айырмаланып 
ъздър\н ээн-эркин алып ж\р\\с\, къп нерселерди бил\\лър\ менен ъзгъчълън\п турат. Айтылган 
пикирди  улуу  гуманист-педагог  Ж.Ж.Руссонун  «Билим  бер\\  деген  балага  тыштан  таёууланган 
бир  нерселер  эмес,  тескерисинче,  билим  бер\\  -  бул  баланын  табияты,  жаратылыш  берген 
жъндъмд\\л\ктър\ менен  касиетттеринин табигый ъс\ш\ жана ън\г\ш\» деген създър\ менен же 
болбосо:  «Жерде  жаткан  жумуртка  асмандап  учкан  куш  болот»,-  деген  элдик  макал  менен 
тастыктагыбыз келет [3;8-б.] .  

ОшМУ жарчысы №1 
 

жүктеу/скачать 2,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: