Өзара оқу әдісін қолдана отырып, оқушылардың ақпараттық мәтіндердің мәнін түсіну деңгейін арттыру

Өзара оқу әдісін қолдана отырып, оқушылардың 

ақпараттық мәтіндердің мәнін түсіну деңгейін 

арттыру. 

Бұл таныстырылым шолу жасайды: 

• Өзара оқылымды оқушылардың оқуды игеруін арыттыру үшін 

тәжірбиеге енгізу. 

• Педагогикалық тәсілге эмперикалық дәлелдің 

келтірілуі(эмперика-бақылау, индукция, дедукция, тест, 

бағалау  үдерістерінің жиынтығы). 

• Оқушылардың метасанасын дамыту үшін үйымдастырылған  

оқылым әдістері. 

• Жаңартылып отыратын ресурстар жинағы. 

• Нәтижелер. 

• Болашақ зерттеу мен тәжірбие үшін жаңа ойлардың 

туындауы. 

 

 

 

 

 

Негіздеме 

 

Бақылау нәтижелері 

• Мұғалім тарапынан жабық сұрақтар қойылды. 

• Мұғалімдер сыныпта ойлауды өз қолына алып отырды. 

• Оқыту мұғаліммен басқарылып отырды. 

• Оқушылар сұраққа жауап беру немесе сұрақ құрау 

қабілеттерін дамытуға араналған қортынды жасау немесе 

абстрактылы ойлау қабілеттері көрініс таппады, тежелді.  

• Оқушының өзін өзі оқуын қамтамасыз ететін көпіршелер 

болмады. 

• Оқылымды түсіну барысында оқушылар жақсы көрсеткішке 

қол жеткізбеді. 

• Шетел тіліндегі оқылымды игергенде оқушылар сенімсіздік 

көрсетті,уайымдады. 

 

 

 

 

Оқушының өзін өзі оқытуына және оқылым  

дағдысын жақсартуға бағытталған қандай әдіс 

тісілдер жүргізілуі мүмкін? 

 

• Оқылымды түсіну үшін нақты қандай дағдылар үйретілуі 

тиіс? 

 

• Оқылым барысында оқушылардың жақсы нәтижеге  қол 

жеткізуі үшін ең тиімді әдістер қандай? 

 

• Тиімді стратегияны таныстырудың тиімді жолы қандай? 

 

• Оқылым тапсырмасын орындау кезінде  оқушының өзін 

өзі оқытуын қалай жеке бағыттауға болады? 

 

 

 

 

Оқушылардың оқылым дағдысындағы нәтижелерін 

жақсарту мақсатында қандай тәсіл немесе тәсілдерді 

ендіруге болады?  

  

Palinscar  мен Brown ( 1984)  зерттеулерінде мәтіндер арқылы 

балалардың қабілеттерін арттыруда, түсінудің ең негізгі үш 

факторы көрсетіледі: 1 -  мәнді мәтіндер;  2- оқырман біліміне  

сәйкес және мәтіннің мазмұны ; 3 -  түсінуді жақсартуда 

қолданатын оқырманның тиімді тәсілдері мен оны ұстануы, 

түсінбей қалудың алдын алу;  

 

Өзара оқу әдісі оқылым дағдысын жақсартуға жетелейтін 

оқушыларға  түсіну стратегияларын үйрететін   құрылымды 

процесс. (Rosenshine and Meister, 1994 ) 

Өз ара оқыту «оқылым дағдысы проблемалық оқыту әдістемесі 

ретінде қарастырылатын оқыту әдісі, осы жерде әдіс  

оқушынының  сын тұрғысынан ойлауын жақсартады»  

(Glaser, 1990, p.30).  

 

Әдісті оқушыларға таныстыруда ең тиімді жолы қайсы? 

 

Marzano оқушылардың қажеттіліктерін, яғни олардың не үйренгісі 

келетіндерін ғана нақтылып  оқытудың маңызы зор екендігін 

айтады. Оның зерттеуі осы жағдайда ғана оқушының жетістігіне 

жақсы әсер етуге болатындығын көрсеткен. Оқытушылар 

оқушыларға нені үйрену керектігін айту керек және қалай үйрену 

керектігін көрсету керек.   

 Сонымен қатар, Marzano оқытушыларға түсінудің ең терең 

деңгейлерін үйретуді айтады. Оны түрлі идеялардың бір-бірімен 

қалай байланыста тұрғандығын көрсетуге арналған түрлі 

графикалық органайзерлерді қолдану арқылы жасауға 

болатындығын көрсетеді.( мысалы: қадамдар, себеп-салдар, 

иерархия, тізімдер, салыстырулар және т.б.) 

 

Hattie  оқу бағдарламасы  бойынша реттілікпен байланыстыра  

отырып  анық түсіндірме жұмыстарын жүргізіп отырса, сонымен 

қатар үздіксіз тәжірибе жүргізсе өте тиімді екендігін айтады. 

Сонымен қатар ол, тапсырмаларды түрлендіруде үлгілерімен 

көрсетудің маңызы зор екендігін тапты.  

Оқылым дағдысында оқушылардың әдісті игеруін 

дамытуда қандай дағдылар нақты оқытылу қажет?  

 

Оқушылардан төрт тәсіл сұралады: болжам жасау, сұрақ 

туындату, қорытындылау and түсіндіру. 

Оқушылар ақпаратты қорытындылау, идеялар мен сұрақтарды 

туындату, мәтіннің тілін талқылау арқылы мәтіннің ең негізгі 

ойын қалай анықтау керектігін білу қажет  

Оқушылар білімді тереңдетуге бағытталған әдістерді алуы 

қажет, оларды  оқылымнан басқа да түрлі жағдайларда 

қолданысқа енгізуге болады, әсіресе, дебаттың ең негңзгң алғы 

шарттары ретінде.  

Өз ара оқыту әдісі оқытушылардан прцесті ұйымдастыруды 

талап етеді:  оқушылардың үйренуін уақыт пен тәжірибеге 

сала отырып қалыптастыру,  жақсы қарым –қатынас орнату, 

мәтінмен еркін жұмыс жасауда олардың үйренуін жетектеу.  

Өзара оқылым стратегиясы оқу бағдарламасына  

қалай енгізілді? 

 

Өзара оқылым сабақтары әдетте шебер оқырманның бойынан 

табуға қиын болып табылатын , мәтінді терең түсінуге жағдай 

жасайтын және бақылайтын  ауқымды жұмыс түрлерін талап 

етеді.  (Palinscar and Brown, 1984, p.169). 

(Palinscar and Brown, 1984, p.169). 

Өзара оқылым үдерісі 

оқушылардың мәтінге деген 

қызығушылығын артырып,  

мазмұнын терең  талқылауға  

жетелейді. 

Оқушылар тарапынан үздіксіз 

талпыныстар мен қателіктер 

болды.   

Өзара оқылым стратегиясы оқу бағдарламасына  

қалай енгізілді? 

 

Мұғалім көрсеткен аса маңызды дағдылардың көпшілігін 

қабылдасымен оқушылар топта жұмыс жасай бастады және 

мұғалім  осы үдерістің әр сатысында  оқушылардың танымдық 

деңгейлері  мен қажеттіліктеріндегі өзгерістерге  жауап беретін 

ұйымдастырушы  ретінде қабылданды.     

Оқушылардың ілгерілеу 

қарқынындағы ерекшеліктерге 

қарамастан, мұғалім оқушыларды 

біршама қиындау деңгейде жауап 

беруге мүмкіндік беретін 

мәтіндермен қамтамасыз етті. 

Оқылым тапсырмаларын орындау кезінде оқыту 

мен оқу үдерісі қалайша оқушыға бағытталады?

 

Эмпирикалық мәліметтерге жүгіне және Өзара Оқылым әдісін 

негізгі жүзеге асырылатын стратегия ретінде қарастыра 

отырып, оқушылардың қажеттіліктеріне сай келетін, сонымен 

қатар, стратегияны жүзеге асыру барысында мұғалімдерге де 

қолдау болатын үдерісті ұйымдастыру қажет болды. 

Өзара оқылым жауап парағының сандық үлгісі оқушылардың 

қажеттілігіне сай бейімделіп, қолданылды. Оқыту 

бағдарламасына Өзара оқылым стратегиясын енгізгеннен соң 

бірер апта ішінде біршама өзгерістер орын алды.  

Оқушылар мәтінді Болжамдаушы, Анықтаушы, Сүрақ қоюшы  

және Қорытындылаушы рөлдерінде жан-жақты 

оқығандықтан, олардың әрқайсысына бірегей көшбасшылық 

рөл беріп, топтық жұмысқа белсене қатысуына жағдай 

жасаған ескертпе карталарын дамыту кезінде де сәйкес 

өзгерістер байқалды.  

 

Оқып  түсінуге  арналған  тапсырмаларды  орындау 

барысында  оқыту  мен  меңгеруді  қалайша  оқушыға 

бағытталған формада ұйымдастыруға болады?  

 

Оқушылар  “Өзара  оқу”  әдісі  рубрикаторын  қолданып  бағалау 

жұмысын  ұйымдастырады.  Біз  әзірлеген  рубрикатор  әлі  де 

сынақтан  өтіп  жатыр.  Топ  мүшелері  интерактивті  тақтадан 

өздері толтырған үлгіні көрсеткен кезде олардың жұмыстарына 

басқа  топ  мүшелері  баға  береді.  Оқытушы  да  аталмыш 

рубрикаторды  пайдаланады  және  студенттердің  жұмысының 

алға қарай қадам басуына ықпал ете алатындай  кері байланыс 

береді.  

Қандай іс-әрекет жүзеге 

асады және өзара 

байланысы қандай

?   

Алдымен студенттер 

мәтінді оқу арқылы 

не нәрсені 

үйренетіндігіне 

болжам жасайды.   

Оқи отырып, студенттер 

өздеріне таныс емес, бірақ 

контекст бойынша мағынаны 

ашуға барынша мүмкіндік 

беретін түйін сөздердің астын 

сызады.  

Орындау үшін 

мәтінде берілген 

тұспалдамалар 

көмегіне жүгінеді.  

Мәтіннің бір ғана 

шағын бөлімін оқып 

болған соң, студенттер 

сол бөлімдегі негізгі 

ойды айқындайды.  

Бұл сөйлемді жазу үшін 

студенттер контекстке 

қатысты түйін сөздерді 

қолданады.  

Оқу кезінде мәтінге 

қатысты, бірақ тексте 

жауабы берілмеген, 

терең ойлануды талап 

ететін сұрақтар 

құрастыруға талпынады.  

Студенттер  таныс  емес  сөздің 

болжалды  мағынасын  контекст 

бойынша 

табу 

үшін 

өз 

топтарында 

талқылама 

жасайды.  

Студенттер әр бөлімдегі негізгі 

ойды білдіретін сөйлемдерге 

сүйене отырып мәтінге 

қысқаша  шолу жазады.  (1-2 

сөйлем) 

Тиісті мәтіндерді таңдау 

 

Коммуникативтік педагогика  педагогикалық мәтіндерге 

қарағанда  ана тілі ағылшын болып табылатындар қолданатын 

шынайы әдеби мәнмәтіндерді оқытудың маңыздылығын атап 

көрсетті. (Kramsch, 2000) 

 

Тілдік практика үшін мәнмәтіндерді мүмкіндігінше дамыту 

керек, мәнмәтіндерді  ана тілі ағылшын болып табылатын 

адамдар қолданатын мәдени шынайы әдебиеттерден алған 

жөн.  

 

Шынайы материалдарды пайдалану кезінде оқылым 

нұсқаулықтары үшін оқушылар шынайы өмірде кездесетін 

«қажетті дағдыларды» білуі керек. 

 

Шынайы мәтіндер ана тілі ағылшын болып табылатындарға 

оқуға арналған тіл үйренушілерге емес, мәтіндер тіл үйрету 

мақсаттарына  сай жазылмаған. 

Студенттердің нәтижелері 

 

Өзара оқу әдісін қолдану жетістігі – мұғалімнің араласуымен 

жұмыс барысында түсінуге жәрдемдесу және түсінгенін 

бақылау жұмыстарын жүргізуге уақыт бөлуі тиіс, оқушыларға 

тәжірибе жасауға әртүрлі мүмкіндіктер берілу керек және 

қажетті стратегиялық құзыреттіліктерін дамыту қажет. 

 

Оқушылардың өзара іс-қимылдарының сапасы жақсарғаны 

осыған дәлел болды. 

Мұғалімдер үшін нәтижелер 

 

Мұғалімдер оқу үдерісін меңгерген бойда (бұрын соңды 

емес) біркелкі қызыға бастады және оларды өздерінің 

дәстүрлі оқыту репертуарларына қосуды жоспарлады. 

 

 

‘Оқушыларға бағыт- бағдар беру өте қиын болды… оларға 

мән- мәтіннен тыс сұрақтар қою … Бұрын соңды оқушылар 

тек оқылым, ой елегінен өткізетін сұрақтарға жауап беру 

және олар осы стратегияны қолданғанда, оларға оны 

меңгеріп үйренісу үшін уақыт керек болды... Олар болжауға, 

сұрақ қоюға, қорытындылауға және түсіндіруге баса назар 

аударды... Өзара оқу әдісін бойынша жұмыс жасау барысында 

әрбір оқушы жакапты болды... олар  миды жаттықтыруды 

қалай үйретуді үйренді. Бұл стратегия  маған оқутушылар 

мен оқушылардың қалау ойлау керектігін ойлануға 

көмектесті. Ең маңызды нәтиже оқушылар негізгі ойды 

анықтауға қажетті кілт сөздерге баса назар аударады. 

Маңызы жоқ таныс емес сөздерді ескермейді. Ойлануға 

шынымен көмектеседі… Жауап дұрыс па?  Тек жалғыз жауап 

па? Әрбір мектептің оқытушылары осы тратегияны 

қолдану керек.’ 

 

 

 

Shaikhiyeva 

Bakhtygul 

‘Бұл техниканы қолданып оқыту жөнінде бірнеше сабақ 

алсақ та, жүзеге асыру жолы өте күрделі болды. Мен үшін 

ең қиын болған  нәрсе ол осы техниканы қолданып, жізеге 

асыру... Алайда қазір өзімде сәл де болсын тәжірибелі 

сезінемін. Алғашқы сәтте, оқушылар барлық дағды 

бойынша жұмыс жасады … өз беттерінше, мұғалімнің 

көмегінсіз… және ең қиыны сөздікті де падаланбады.  Үлгі 

оқушылардың деңгейлерін көрсетуге септгіін тигізді. 

Оқушылар бірнеше рет тәжірибеден өткізбейінше бұл 

техниканы қолдана алмайтындарын мойындады. Бұл 

біздің ойлау жөніндегі ойымызды толықтай өзгертті. 

Өзара оқу әдісінің ең маңызды нәтижесі ол 

оқушыларымыздың сыни тұрғыдан ойлауларына, таныс 

емес сөздермен жұмыс істеуге комектесті. Бұл техниканы 

қолға ал… бізге үлкен көмегі тиюде… және оқушылардың 

қызығушылыгын тудырды.’ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Серікбаева Жадыра 

 

References 

 

8 Strategies Robert Marzano & John Hattie Agree On. (n.d.). Retrieved October 19, 2016, from 

http://www.evidencebasedteaching.org.au/robert-marzano-vs-john-hattie/

   

 

Glaser, R. (1990). The reemergence of learning theory within instructional research. American 

Psychologist, 45(1), 29-39. doi:10.1037//0003-066x.45.1.29

 

 

Kramsch., C., et al. (2000). AUTHENTICITY AND AUTHORSHIP IN THE COMPUTER-MEDIATED 

ACQUISITION OF L2 LITERACY. Language Learning & Technology, 4, 2nd ser., 78-104. Retrieved 

October 20, 2016, from 

http://llt.msu.edu/vol4num2/kramsch/

  

 

Locke, E. Q. (1975). A guide to effective study. New York: Springer. 

 

Palincsar, A. S. & Brown, A. (1984). Reciprocal Teaching of Comprehension-Fostering and 

Comprehension Monitoring Activities. Cognition and Instruction, 1(2), pp. 117-175.  Retrieved 8 

Strategies Robert Marzano & John Hattie Agree On. (n.d.). Retrieved October 19, 2016, from 

http://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/PHS122/%CE%91%CF%81%CE%B8%CF%81%CE

%B1/Reciprocal%20teaching.pdf

  

 

Rosenshine, B., & Meister, C. (1994). Reciprocal Teaching: A Review of the Research. Review of 

Educational Research, 64(4), 479-530. doi:10.3102/00346543064004479 

 

Shaikhiyeva, B., Serikbayeva, Z., & Manabayeva, Z. (2016). How to improve the 9th and 10th 

Grade learners' critical thinking skills through the reciprocal reading strategy.  Republic Science 

'Taglym', 10(34), pp. 124-126.