Құрама есептерді шығару әдістемесі

Бастауыш сыныптарда оқытылып-үйретілетін аса маңызды мәселелердің бірі денелердің бір-біріне қарама-қарсы екі бағытта қозғалуына байланысты құрама есептерді шығару. Өйткені қозғалыспен байланысты құрама есептерді құрастыру барысында, есеп шығаруға қатысты қалыптастырылатын білікті шыңдай түсумен қатар математиканы оқытуда мектептің бастауыш және орта буындары арасындағы сабақтастықты жүзеге асырудың негізі де қаланады.

• Бастауыш сыныптарда оқытылып-үйретілетін аса маңызды мәселелердің бірі денелердің бір-біріне қарама-қарсы екі бағытта қозғалуына байланысты құрама есептерді шығару. Өйткені қозғалыспен байланысты құрама есептерді құрастыру барысында, есеп шығаруға қатысты қалыптастырылатын білікті шыңдай түсумен қатар математиканы оқытуда мектептің бастауыш және орта буындары арасындағы сабақтастықты жүзеге асырудың негізі де қаланады.
• Бастауыш мектепте қарапайым есептермен бірге құрама есептер де қарастырылады. Мұндай күрделі есептерді шығара отырып оқушылар алған білімдерін басқа жағдайда өзгерте отырып пайдаланып, жетілдіреді, дамытады және кеңейтді.

Құрама есептер «қатынас» ұғымымен танысту барысында, арифметикалық амалдардың мағынасын анықтау, шамалар арасындағы қатынасты түсінуге көмектеседі.

• Құрама есептер «қатынас» ұғымымен танысту барысында, арифметикалық амалдардың мағынасын анықтау, шамалар арасындағы қатынасты түсінуге көмектеседі.
• Кейбір құрама есептер әр түрлі сандық қатынас арасындағы белгісіз компонентті табу үшін арифметикалық амалдардың мағынасын аша білуге арналады.
• Сонымен қатар кейбір құрама есептер тобының шамалар арасындағы байланыстың бірдей болуына байланысты шығару жолы ұқсас болатындары да бар.

Бастауыш мектепте кездесетін осындай есептердің төрт түрін атап айтуға болады:

• 1.төртінші пропорционалды табуға арналған есептер;
• 2.пропорционал бөлуге арналған есептер;
• 3.екі айырма арқылы санды табуға арналған есептер;
• 4.санның белігін және керісінше санды табуға арналған есептер.

Жалпы мәтінді есептерді бастауыш мектепте көбінесе арифметикалық және алгебралық тәсілмен шығарады:

• - арифметикалық тәсіл - бұл жағдайда барлық логикалық операциялар нақты сандар арасында арифметикалық амалдарды қолдана алу білімін пайдаланылып негізгі тұжырымға сүйенеді.
• - алгебралық тәсіл - мұнда есеп теңдеу құру арқылы шығарылады.
• Сонымен қатар бастауыш мектепте мәтінді есептерді шығаруда практикалық тәсіл және сызба арқылы да шығаруға болады.

Бастауыш сынып оқушыларына есептерді шығаруға үйретудегі ең негізгі мәселе – есепте белгілі мен белгісізді, яғни шарты мен талабын дұрыс ажыратып, талабына сәйкес амалды таңдап алуға үйрету.

• Бастауыш сынып оқушыларына есептерді шығаруға үйретудегі ең негізгі мәселе – есепте белгілі мен белгісізді, яғни шарты мен талабын дұрыс ажыратып, талабына сәйкес амалды таңдап алуға үйрету.
• Математиканы оқыту әдістемесінде есепті шығару процесін жүзеге асыру іс-әрекетін қарастыратын негізгі бағыттардың бірі есептермен жұмыс істеудегі кезеңділік болып табылады.

Д.Пойа, Ю.М.Колягин, Е.И.Лященко, В.И.Крупич және басқалардың пікірі бойынша есепті шығару процесі келесі кезеңдерден тұрады:

Есеп екі түрге бөлінеді:

• 1.Жай есеп.
• 2.Құрама есеп.
• Жай еесеп дегеніміз – бір амалммен швғарвлатын есеп.
• Құрама есеп дегеніміз – екі не одан да көп амал арқылы шығарылатын есеп.

Қозғалысқа берілген құрама есептер

• Екі ауылдан бір мезгілде бір-біріне қарама-қарсы шыққан екі салтатты 3 сағаттан кейін кездесті. Біріншісінің жылдамдығы 12 км/сағ, ал екіншісінікі 15 км/сағ. Екі ауылдын ара қашықтығын тап.

Біріге жұмыс істеуге арналған құрама есептер

• 150 ағашты бояу керек. Бір сыршы оны 15 күнде, екіншісі 10 күнде орындай алады. Егер екі сыршы бірге жұмыс істесе, осы жұмысты қанша күнде орындай алады?

Екі айырмасы бойынша белгісізді табуға арналған құрама есептер

• 2 метр матадан 3 жастықтың тысы шығады. 42 метр матадан осындай неше жастыққа тыс тігуге болады?

Пропорционал бөлуге арналған құрама есаптер

• 4 кг сәбіз 120 тг тұрады, осындай 9 кг сәбіз қанша теңге тұрады?