Сенбі 2015 жыл баѓасы келiсiмдi газет 1934 жылѓы
РЕШЕНИЕ АКСУСКОГО РАЙОННОГО МАСЛИХАТА
жүктеу/скачать 6,42 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қозыбасы өңірін оларға бөліп береді. Осы арада олар жаңа Қазақ
- Жәнібекпен біріге оты- рып, жас мемлекеттің іргесін бекітіп, шаңырағын
- КЕрЕй Хан (1456-1473) КЕрЕй Хан (Туған Жылы БЕлгісіз, XV ғасырДың 70-ЖылДарының Ба
- 5 бет аќсу Өњірі 17 қаңтар 2015 жыл
- ҚысҚы дЕмалыстағы жарыстар
РЕШЕНИЕ АКСУСКОГО РАЙОННОГО МАСЛИХАТА 4 бет аќсу Өњірі 17 қаңтар 2015 жыл Шайбани әулетінен шыққан Дәулет – шайхтың баласы Әбілқайыр ханның көк кесене төңірегіндегі шайқаста Үз-Темір Тайшы басқарған ойрат әскерінен ойсырай жеңілуі – Барақ ханнан кейін биліктен айрылған Өріс хан әулеті сұлтандарының бас көтеріп, жеке бөлініп шығуына мүмкіндік туғызады. Осы мүмкіндікті дұрыс пайдаланған Өріс ханның ұрпақтары – Болатұлы Керей мен Барақ ұлы Жәнібек өздеріне қарайтын тайпалар- ды бастап, Әбілқайыр хандығынан бөлініп шығып, Моғолстан жеріне кетеді. Онда оларды Моғолстан ханы Есен-бұға аса құрметпен қабылдап, өз мемлекетінің ба- тыс жағынан Шу бойы мен Қозыбасы өңірін оларға бөліп береді. Осы арада олар жаңа Қазақ хандығының шаңырағын көтереді. Хан тауында Керейді ақ киізге отырғызып, хан көтерді. Керей хан немере інісі Жәнібекпен біріге оты- рып, жас мемлекеттің іргесін бекітіп, шаңырағын биіктету үшін үлкен еңбек сіңіреді. Моғолстан ханы- мен бірлесіп, ойрат тайпа- ларына қарсы күреседі. 1468/69 жылы Әбілхайыр хан қайтыс болып, оның ор- дасында таққа талас баста- лады. Осы тақ таласы Ке- рей мен Жәнібектің Өзбек ұлысына қайта
оралып, мұндағы күреске белсене араласуларына мүмкіндік береді. Әбілхайырдың ұлы, ханның мирасқоры Шейх- Хайдардың жеңіліп, жақын адамдарымен бірге қырғын табуы – ұлыстағы бар биліктің Керей ханның қолына көшуіне жағдай жасайды. Осы кезден бастап Қазақ хандығы іргелі мемлекетке айналуға бет алды.
Керей ханның есімі 1472- 1473 жылдардың тарихи деректерінде Бұрыш оғылан деген сұлтанның Моғолстан ханы Жүністің ордасына жасаған шабуылына бай- ланысты соңғы рет атала- ды, содан кейін еш жерде кездеспейді. Сондықтан оның қашан және қандай жағдайда қайтыс болғанын анықтау қиын. Тек кейінгі оқиғалардың даму барысы- на қарағанда, ол сол 1473 жылдың оқиғаларынан кейін көп ұзамай қайтыс болған секілді.
Керей хан (туған жылы белгісіз, XV ғасырдың 70-жылдарының басын-
да қайтыс болған) - қазақ хандығының негізін қалағандардың бірі. "Таурих - и гузида -ий Нусратнама" (1268-1270) еңбегінің авторы айтып өткендей, Керей хан - Орыс ханның немересі Болат ханның ұлы. 1456-жылы Керей хан
мен Әз Жәнібек ханның Әбілхайыр хан үстемдігіне қарсы күрескен қазақ тайпа- ларын бастап шығыс Дешті- Қыпшақтан батыс Жетісу жеріне қоныс аударуы қазақ хандығының құрылуына мұрындық болған маңызды тарихи
оқиға еді.
Бұл оқиғаның мән-жайы мына- дай болатын: 1428 жылы Ақ
Орданың ақырғы ханы Барақ ішкі феодалдық қырқыста қаза болған соң, Ақ Орда мемлекеті ыдырап, ұсақ
феодалдық иеліктерге бөлінгенде өзара қырқыс үдей түсті. Бұрынғы Ақ Орданың орнына Әбілхайыр хандығы мен Ноғай одағы құрылды. Шайбани тұқымынан шыққан Әбілхайыр хан бұрын Орда Ежен ұрпағы биле- ген Ақ Орда территориясы - Шығыс Дешті-Қыпшаққа 40 жыл (1248-1468) үстемдік етті. XV ғасырдың ортасында Әбілхайыр хандығында толас- сыз болып отырған қан төгіс соғыстар мен ішкі феодалдық қырқыстар болған сайын
сы батыс Жетісу жері, Шу өзені мен Талас өзенінің алабы еді. Міне, нақ осы территорияға деректемелерде тұңғыш рет «Қазақстан» де- ген атау қолданылды, ежел- ден осы алапты мекендеген қазақтың ұлы жүз тайпала- ры Дешті-Қыпшақтан қоныс аударған қазақ тайпалары- мен етене араласып кетті. Әбілхайыр хандығындағы аласапыран соғыс салда- рынан қанжілік болған қазақ халқы бұл араға келіп ес жиып, етек жауып, экономикалық тұрмысы түзеле бастады. Мұны көрген Дешті-Қыпшақ көшпенділері Әбілхайыр хан қоластынан шығып, бөгеуін бұзған судай ағылып қазақ хандығына келіп жатты. XV ғасырдың 50-жылдарының ортасынан 70-жылдарының басына
дейін Әбілхайыр ханның қарамағынан ба- сауда тауарын өткізіп пай- да табуға саудагерлер де мүдделі болды. Сырдария бойындағы қалалар мен Дешті-Қыпшақ даласы үшін күресте қазақ хандығының басты бәсекелесі және ата жауы Әбілхайыр хан еді. Қазақ хандығы Әбілхайырға қарсы күресу үшін ең алдымен Моғолстан мемлекетімен тату көршілік одақ ойрат жоңғарларының тайшасы
Амасанжының Моғолстанға шабуыл жасауы- нан және Әбілхайыр ханның Жетісудағы қазақ хандығына шабуыл жасауынан тізе қоса отырып қорғануды мақсат етті. 1468 жылы қыста Әбілхайыр хан қазақ хандығын қиратпақ болып, Жетісуға жорыққа ат- танды, бірақ сапары сәтсіз болып, жорық жолында қаза тапты. Әбілхайырдың қаза болуы қазақ хандығының нығаюына және көлемінің кеңеюіне үлкен орай тудыр- ды. Әбілхайыр өлгеннен соң оның елінде қиян-кескі қырқыс басталып, хандық ыдырай бастады. «Өзбек ұлысының шаңырағы шайқалды, ірі шиеленістер басталды. Оның үлкен бөлігі Керей хан мен Жәнібек ханға көшіп кетті». Мұндай тиімді жағдайды дер кезінде пайдаланған қазақ хандары Керей мен Әз Жәнібек бұдан он екі жыл бұрын өздері ауып кеткен ата қонысы Дешті-Қыпшаққа қайта оралды. Керей ханесімі тарихи де- ректерде соңғы рет 1472- 1473 жылдары Сырдария жағасындағы қалалар үшін Моғолстан ханы Жүністің ор- дасына Бұрыш сұлтанның шабуыл жасаған кездерінде айтылады. Тарихи материалдарда Ке- рей ханның хандық билікті ұлы Бұрындыққа бергені туралы, Керей ханның өзбек ұлысын басқарған кезеңі,
оның тағдыры қай уақытта, қандай жағдайларда қаза болғаны туралы нақты мәліметтер көрсетілмеген. Керей хан 1472-1473 жылдардағы оқиғалардан кейін қайтыс болған деп
есептеледі. Кешегі Әбілхайыр ханның қарсыластары – Ахмет пен Махмұт хандар, ноғай мырзалары Мұса мен
Жаңбырлы, Сібір
ханы Ибақ, шайбанилық Берке сұлтан және қазақ хандары Әбілхайыр ханның мұрагері Шайх Хайдар ханға қарсы шығады. “Тауарих-и гузида- йи нусратнаме” дерегінде қазақ хандары ретінде Керей хан мен Жәнібектің есімдері аталса, “Фатхнама”, “Шай- банинаме” деректерінде тек қана Жәнібек ханның есімі кездеседі. Дегенмен Керей хан есімі тарихи деректерде соңғы рет 1472 – 73 жылдары, Жүніс хан ордасына Бұрыш оғлан деген сұлтанның ша- буыл жасауына байланысты аталады. Соған қарағанда Керей хан 1470 жылдың бас кезінде қайтыс болған. Аңыз бойынша, Керей хан Қазақ хандығын 10 жылдай билеген және Хан тауы етегінде жер- ленген. Керей
ханның қандай
жағдайда, қай жылы қайтыс болғандығы жөнінде нақты мәліметтер жоқ.
Керей ханның үш баласы болды. Олар: Бұрындық хан, Қожа- Мұхаммед және Сұлтан Әлі. Олардың ішінде 30 жылдан астам Қазақ хандығын биле- ген Бұрындық ханнан соң тақ билігі түпкілікті түрде Жәнібек ханның ұрпақтарының қолына өтеді. Керей ханның қалған екі ұлы жөнінде дерек- тер кездеспейді.
құрылған қазақ хандығының экономикалық негізі әлі де әлсіз еді. Бірсыпыра қазақ тайпалары Әбілхайыр хандығының, Моғолстанның, Ноғай одағының және Батыс Сібір хандығының қол астын- да төрт хандыққа телі болып отырған болатын. Оның үстіне шығыс Дешті-Қыпшақты би- леген Әбілхайыр хан өзіне қарсы шығып, Жетісуға қоныс аударған қазақтардың өз ал- дына хандық құрып, масай- рап отырғандығына, әсіресе Әбілхайыр хандығынан көптеген тайпалардың оған ағылып барып жатқанына азу- ын басып, қылышын қайрап отырды. Ол жаңа құрылған қазақ хандығын тарпа бас са- лып жойып жіберуге сұқтанды. Оншақты жыл айналасында батыс Жетісу өңіріне екі жүз мың жан саны бар көшпелі тайпалардың жиналуы кең үдеп феодалдық езгі мен қанау халық бұқарасын ауыр күйзеліске түсірді. Аласапы- ран соғыстар мен феодалдық бытыраңқылық салдарынан Дешті-Қыпшақ даласында бұрыннан қалыптасқан мал жайылысын пайдаланудың дағдылы көшіп-қону тәртіптері бұзылды, көшпелі
тайпа- лар
мезгілінде жайлау-
қыстауларына бара алмай- тын болды. Бұл көшпенді мал шаруашылығына ауыр зардабын тигізді. Осындай ауыр тауқымет тартқан халық бейбіт өмірді, Әбілхайырдың үстемдігінен құтылып, өз ал- дына тіршілік етуді арманда- ды. Мұхаммед Хайдар Ду- лати «Тарих - и - Рашиди» атты еңбегінде былай дейді: «Ол кезде Дешті Қыпшақты Әбілхайыр хан биледі. Ол Жошы
әулетінен шыққан
сұлтандарға күн көрсетпеді. ҚазаҚ ХанДығы 550 Нәтижесінде Жәнібек хан мен Керей Моғолстанға көшіп барды. Есенбұға хан олар- ды құшақ жая қарсы алып, Моғолстанның батыс шетіндегі Шу мен Қозыбас аймақтарын берді. Олар барып орналасқан соң Әбілхайыр хан дүние салды да, өзбек ұлысының шаңырағы шайқалды. Ірі- ірі шиеленістер басталды. Оның үлкен бөлігі Керей хан, Жәнібек ханға көшіп кетті. Сөйтіп олардың
маңына жиналғандардың саны 200 мыңға жетті. Қазақ сұлтандары 870 жылдары (1465-1466) би- лей бастады… Алғашында қазақ хандығының территория- тыс Жетісуға 200 мың адам көшіп барды.
1462-жылы Моғолстан ханы Есенбұға қайтыс болған соң, бұл мем- лекетте
ішкі феодалдық қырқыс күшейіп, өкіметсіздік жағдайдың өріс алуы, Ама- санжы Тайшы бастаған ойрат жоңғарларының жасаған ша- буылы салдарынан Моғолстан мемлекетінің шаңырағы шайқалған кезде Жетісуды ме- кендеген қазақ тайпаларының қазақ хандығына келіп қосылуы үдей түсті. Бұлар жаңадан құрылған Қазақ хандығының үкімет билігін нығайтып, оның беделі мен әскери, саяси күш- қуатын арттыра түсті. Алайда
жаңадан өріс, қоныс керек етті. Ал көшпелі елдің отырықшы- егіншілігі көркейген аудан- дармен, әсіресе
қолөнері мен
саудасы дамыған
экономикалық орталық
- Сырдария жағалауындағы қалалармен сауда-саттық қ а р ы м - қ а т ы н а с т а р ы н а қолайлы жағдай жасау халық тұрмысындағы маңызды мәселеге айналды. Бұл қарым- қатынастың оңалуына тек көшпелі халықтар ғана емес, отырықшы аймақтардағы егіншілік өнімдерін өткізіп егіс көлігін алуды аңсаған егіншілер де, қолөнер өнімдерін өткізіп шикізат (жүн, тері, т.б.) алу- ды аңсаған қолөнершілер де, Хан тауында Керейді хан көтерді 5 бет аќсу Өњірі 17 қаңтар 2015 жыл Елбасымыздың «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Жолдауындағы жеті бағытының бірі саламатты өмір салтын, дәстүрін келешек ұрпаққа тәлім тәрбие беру мақсатында жас жеткеншек ұл – қыздарымызды спортқа баулу үшін мемлекет та- рапынан үлкен ауқымды істер атқарылып жатыр. Қазіргі таңда Қазақстанды дүние жүзіндегі мемлекеттері спортшыларымызды да тани бастады. Олимпиада және әлем чемпионаттарында біздің спортшыларымыз жүлделі орындар алып, қазақ елінің мәртебесін биікке көтеруде. Сол чемпиондар ауылдан шыққан қара домалақ балалар. Осындай ұл –қыздарды алғашқы жаттығуларын үйретіп, келешекте үлкен – үлкен жарыс додасына баптайтын бапкерлердің бірі Ғалымжанов Алтай Айтжанұлы десек артық айтпаған болар едік. Алтай Айтжанұлының шәкірттері қазіргі кез- де әлемдік деңгейде күресіп, жақсы жетістіктерге жетуде. Атап айтсақ Алтайдың жаттықтырған шәкіртері Гольцман Александр еркін күрестен екі дүркін Қазақстан чемпионы, Азия чемпионы, Жақсыбек Қуаныш Қазақстан чемпионы, Азия чемпионатының қола жүдегері, Имаш Айнұр қыздар арасында Қазақстан чемпио- ны, Азия чемпионатының қола жүлдегері болып, ауданымыздын мәртебесін асқақтатып, биікке көтеріп жүрген палуандар. Жоғарыда аталған үшеуіде еркін күрестен Қазақстан Республикасының спорт шеберлері. Алтай Айтжанұлы 1955 жылы 13 қаңтарда Ақсу ауданында дүниеге келді. Білімі жоғары, Омбы қаласының дене шынықтыру мемлекеттік институтын бітіріп, ауданымыздың орталығы Жансүгір ауылындағы Ақсу ауданының балалар мен жасөспірімдер спорт мектебі коммуналдық мемлекеттік мекемесінде жаттықтырушы болып еңбек етуде. Біліктілігі жоғарғы деңгейдегі жоғарғы санат- ты жаттықтырушы, еркін күрестен жоғарғы дәрежедегі Қазақстан Республикасының ұлттық төрешісі. Асқаралы алпысқа толып отырған Алтай Айтжанұлына еңбегінің жемісін көріп, әлі талай әлем чемпиондарын дайындайтынына әріптестері сенімді.
Жансүгір ауылы. Қазіргі уақытта Елбасымыз саламатты өмір салтын алға қойып, мемлекет тарапынан көп ықпал жасауда. Оқушылардың қысқы демалысында аудандық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің еркін, қазақ күрестерінен және баскетбол- дан мектептер арасындағы аудандық ашық біріншілігі өтті. Еркін күреске 120 жасөспірім балалар
қатысты. Текелі
қаласының командасы да келді. 1998 – 2003 жылдар арасындағы жасөспірімдер жарысқа өте жақсы дайындықпен келген. 2001 – 2004 жылы туғандар арасында өз салмақтарында бірінші орын 21 кг Мұқан Аман- жол,23 кг Әлібек Әли, 26 кг ҚысҚы дЕмалыстағы жарыстар Бапкер алтай алпыста пиондары. Ал Ш.Болсамбай, Ж.Тоқай, Д.Бірлесбек және Н.Жәнібековтер Алматы облысының құрама команда- сына шақырылып, республи- ка көлемінде өздерін көрсетіп жүрген балалар. Келешекте осы жасөспірім- дерімізден Олимпида және Әлем
чемпионда- ры
шығатынына сенеміз. Ауданымыздың спортшыла- ры жылдан – жылға жақсы нәтижелерге жетуде. Қайрат Есболатұлы. Жансүгір ауылы. кг Төлебек Ерсанат Көкөзек ауылынан, 35 кг Арнай Димаш Есеболатов ауылынан, 38 кг Маратұлы Қуандық, 42кг Ер- молданов Нұрым Б. Сыртта- нов ауылынан, 42 кг жоғары Дүйсенбаев Ерасыл Б. Сырта- нов ауылынан, 46 кг Жұматай Жайсан Есеболатов ауылынан, 46 кг жоғары Жексенбаев Мирас Қойлық ауылынан, 50 кг Мәден Қайырбек Көкөзек ауылынан, 55 кг Найманханов Ерік Есебола- тов ауылынан, 60 кг Қамзаев Ду- ман Б.Сырттанов ауылынан, 66 кг Бейсенбаев Манас Б.Сырттанов ауылынан, 66 кг жоғары Әбселей Таңжарық Есеболатов ауы- лынан. Екі палуандар жары- сы ауданымыздың орталығы Жансүгір ауылындағы «Батыр» спорт кешенінде өткізілді. Ал баскетболдан Ж. Сыдықов атындағы орта мектептің спорт залында, балалар мен жасөспірімдер мектебінің оқушылары арасында ашық біріншілігі болды. Жарысқа алты команда қатысып,өзара бәсекелескен тартысты ойын- дар көрсетті. Бірінші орын- ды аудандық балалармен жасөспірімдер мектебінінің оқушылары, бапкері Шудабаев Тасқын, екінші орын Сәтбаев атындағы орта мектеп, үшінші орын Теребаев атындағы орта мектеп
оқушылары алды.
Жарысқа Данияр Қуатбеков пен Айжан Молдағалиевалар әділ төрешілік етті. Осы ойының басы қасында бо- лып ұйымдастырған спорт мектебінің әдіскері Тұрлыхан Құдайбергенов көп көңілінен шықты.
Осы жарыста бірінші орын алған команданың ойыншы- лары, атап айтсақ Болсамбай Шыңғыс, Тоқай Жақсылық, Нұржанов Есіл, Дүйсенғазы Жігер, Бірлесбек Данабол, Ғабитов Ілияс,Жәнібеков Нұрлан команда капитаны, Мұхамади Данияр, Төреханов Қуат, Қынатай
Әділбек қатарынан 2013 – 2014 жыл- дар аралығында облыс чем- Уалиев Дамир, 29 кг Смағұл Аман, 32 кг Әкімбек Асхат, 35 кг Оңдасын Алмас, 38 кг Абікен Елтілек, 42 кг Орынғали Дани- яр, 47 кг Кеңесбай Абай, 53 кг Боранғали Ерғали, 59 кг Ғали Мағжан алды. 1998 – 2000 жылы туғандар арасында өз салмағында бірінші орын 32 кг Шаймұханов Елдос, 38 кг Дулатбек Ерасыл, 42 кг Елемесұлы Еламан, 46 кг Оразхан Рауан, 50 кгӘкімбек Қайсар, 54 кг Естен Батылбек, 58 кг Тілезбай Әлібек, 63 кг Са- матов Диас, 69 кг Алимханов Қонай, 74 кг Жуанышев Данияр, 85 кг Жақсылық Ерасыл жеңді. Осы жас палуандар жарысын аудандық спорт мектебінің әдіскері Айтқожин Дарынның ұйымдастырумен өте тартым- ды өтті. Келесі күні әр ауылдан және көрші
Сарқан ауданының жасөпірімдерден 6 коман- дадан 93 бала қатынасқан қазақ күреснінен жарыс өтті. Бұл
мерекелік жарысты
аудандық спорт мектебінің қазақша
күрестің аға
жаттықтырушысы Садуақасов Оспан
ұйымдастырды. Әртүрлі салмақта бірінші орын алғандар: - 23 кг Байжұман Әділет Қойлық ауылынан, 26 кг Орысбай Әли Қойлық ауылынан, 29кг Қапыш Ар- най Жансүгір ауылынан, 32 Әрбір дені сау адам қоғамның басты байлығы. Жеке адамдардың денсаулығынан қоғамның денсаулығы
қалыптасады. Денсаулық адамның
негізгі көрсеткіші болып санала-
ды. Деніміз сау болсын десек дұрыс тамақтануымыз керек . Дұрыс тамақтанатын адамдар көп ауырмайды, психологиялық жағдайы жақсарады, көңіл-күйі көтеріңкі болады, ең бастысы жұмысқа қабілеттілігі,оқуға деген қызығушылығы артады. Адам тамақтану мәдениетін сақтаған кезде ғана ағзасына қажетті тағамдық заттарды толық пайда- ланады. Тамақтану мәдениетін дегеніміз – бір қалыпты тамақтану, тағамдардың әр түрлі болуы, қай кезде және қандай мөлшерде ішіп- жей білу. Адам тағамнан өзінің бір
тәулікте жұмсайтын энергиясының мөлшеріне сай қуат алуға тиіс. Егер адам үнемі мөлшерден тыс ішіп- жесе, семіріп кетеді де, нәтижесінде қант диабетіне, атеросклерозға ұшырайды, бауырдың қызметі
бұзылады, басқа да ауруларға шалдығады. Тамақты шамадан тыс көп ішіп- жеумен қатар, ауқаттануды тәулігіне 1-2 ретке дейін қысқарту, кешке жа- тарда қатты тоя тамақтану көптеген адамдардың семіруіне апарып соғады , тамақтың қорытылуы, тағам заттарының қышқылдануы күндізге қарағанда түнде азаяды. Себебі, ауқаттанудың арасын алшақтату мидың тамақтану орталығын қатты қоздырып, адам ашқарақтанып, тамақты өзіне қажетті мөлшерден көп жейді. Ақырғы тамақ қабылдау ұйқыға дейін 2 сағат бұрын болуы тиіс. Күн сайын белгілі бір мезгілде төрт рет тамақтану анағұрлым тиімді болып табылады, өйткені асқазанға күш біркелкі түсіп, тамақ шырындарының тағамды толық
жүктеу/скачать 6,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|