Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

108

кертеріміз  «Құдатғу  білікті»  қазіргі 

Орталық  Азиядағы  түркі  тілдес  ха- 

лықтардың  қай-қайсысының  болса 

да  жеке  меншігіне  жатқызуға  бол- 

майды,  өйткені  ол  –  осынау  халық- 

тардың ортақ мұрасы. Бірақ ол қазақ 

халқының рухани мұрасына да қаты- 

сы бар аса құнды дүние.

БАЛАУБАЕВ  СӘЛКЕН  (1902- 

1992)  –  қазақ  психология  ғылымы- 

ның  қаз  тұруына  алғаш  үлес  қос- 

қандардың бірі. Ол 1929 жылы Орта 

Азия  мемлекеттік  университетінің 

(Ташкент)  педагогика  факультетін 

бітірген  соң,  сондағы  Қазақ  педа- 

гогикалық  училищесінде  оқытушы, 

Орта  Азия  еңбек  қорғау  ғылыми-

зерттеу  институтында  лаборатория 

меңгерушісі, кейіннен қазақтың Абай 

атындағы  педагогикалық  инсти- 

тутында,  Қазақ  ССР  Оқу  Халық 

комиссариаты  жанындағы  методи- 

калық  кеңесте  қызмет  істеді.  Осы 

жылдары  ол  психология,  педология 

ғылымдары  саласында  бірнеше  ең- 

бектер жазады. Мәселен, Т.Баранов- 

пен  бірлесіп  «Вопросы  конструиро- 

вания национального теста» («Совет- 

ская психотехника», 1933, N1), «Мек- 

теп группаларын комплектеу» (Алма- 

ты,  1934),  «Қиын  бала»,  «Политех- 

никалық мектеп», (1933, N7-8), про- 

фессор  А.Б.Залкиндтің  «Педология- 

сын»,  профессор  П.Н.Шимбиревтің 

«Педагогика»  оқулықтарын  қазақ- 

ша аударды. Осы еңбектерде психо- 

логиялық терминдердің қазақша ба- 

ламасы  көптеп  кездеседі.  Мәселен, 

«ілік  мектепші  бала»  (дошкольник), 

«әрекет»  (действие),  «итермеші  се- 

беп»  (мотив),  «қылық»  (поведение), 

«желік»  (құштарлық),  «сопақ  ми» 

(продолговатый мозг), «түстің қиын- 

дығы» (насыщение цветов), т.б. осы 

күні қазақша психологиялық термин- 

дер санынан орын алып келеді.

С.Балаубаев  еңбектері  қазақ  психо- 

логиясының тарихынан елеулі орын 

алады. Мәселен, «Мектеп группала- 

рын  комплектеу  (Қызылорда,  1934, 

16  бет)  атты  еңбегінде  психология 

тұрғысынан  сынып  ұжымын  құру 

жайында  ақыл-кеңес  береді.  Автор 

оқушыларды  бір  өңкей  бөлу  қажет, 

өйткені әр баланың оқу қызметі шұ- 

бар болса, топтың оқу жұмысы қиын- 

ға соғады, олар ақыл жетілуі мен дене 

бітімі  жағынан  да  бір  өңкей  жақын 

болуы  тиіс  дейді.  «Бір  топ,  –  дейді 

ол, – дене жетілісі ұлылы-кішілі бо- 

лып,  үлкен  бала  мен  кішкене  бала- 

ның қатар отыруы, бала психология- 

сына орайласпайды, үлкендігі таудай 

бала  мен  үлкендігі  құлындай  бала- 

ны қосып оқытуға болмайды». Оқу- 

шылардың  сезім-эмоция,  ерік-жігер 

ерекшеліктеріне орай класс тобы тө- 

мендегіше құрылғаны дұрыс: «Эмо- 

ция – қайрат өзгешелік жағынан топ 

түрлі,  шұбар  болуы  керек,  өйткені 

оқу  тобының  бірін  ылғи  ұйымшыл, 

екіншісін ылғи ұйымсыз балалардан, 

бірін  ылғи  пысық  балалардан,  екін- 

шісін  ылғи  сылбыр  балалардан,  бі- 

ріншісін – ылғи бастаған ісін аяқтай 

алатын табанды балалардан, екінші- 

сін – ылғи бастаған ісін тастап кете- 

тін  тыңғылықсыз  балалардан  түзуге 

болмайды».

С.Балаубаевтың  осы  пікірлері  қа- 

зіргі  кездегі  мектеп  практикасында 

жөнді еске алынбай жүр. Сондықтан 

да,  әрбір  мұғалім,  әсіресе  сынып 

жетекшілері  ғалымның  осы  ұсыны- 

сын басшылыққа алса (әсіресе ауыл- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: