Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

130

дығын,  бұлардың  ішінде  көреген, 

білгір, озық ойлы ақылдысы да, ойсыз 

ақымағы да, ел билеуге, халыққа кө- 

семдік  етуге  жарайтын-жарамай- 

тындары  да  болатындығын  айтады. 

Таланты зор ерен қабілетті әлеумет- 

тік  өмірде  елеулі  рөл  атқарып,  қо- 

ғамдық  прогресті  шама-шарқынша 

тездетуге себепші болатын пенделер 

де  кездесіп  отырады,  дейді  жырау. 

Осындай барша жұрттан өзгеше жа- 

ратылған адамның біріне ол Абылай 

ханды жатқызады: Жұлдызың туды- 

ау оңыңнан, Жан біткен еріп соңың- 

нан,  Он  сан  алаш  баласын,  Аузыңа 

құдай  қаратып,  Жусатып  тағы  өргі- 

зіп,  Жұмсап  бір  тұрсың  қолыңнан. 

Әрине, бұл жерде жырау Абылай се- 

кілді хандардың қоғамдағы рөлін асы- 

ра бағалап, барша халықтың игілікті 

ісін бір кісінің басына үйіп-төгіп, қа- 

зақ  қоғамының  прогресін  тек  Абы- 

лайдың іс-әрекетімен түсіндіргісі ке- 

леді, оның жеке басын асыра мадақ- 

тап, оған құдайдай табынады. (Жеті 

күн кіріп ұрысқа өлімге басың байла- 

дың, жетім мен жесірге ешбір жаман- 

дық қылмадың).

XVIII  ғасырдағы  жоңғар  шабуылы- 

нан үлкен зардап шеккен қазақ елі енді 

тек  бейбіт  өмірді  аңсады.  Бұл  жағ- 

дайды дұрыс түсінген Бұқар Абылай- 

дай  тынымсыз  жорық  жасап,  ел  бе- 

рекесін кетіріп жатқан ханға халық- 

тың өзара бірлігін сақта, жаугершілік- 

ті  қой,  деп  ақыл-кеңес  береді:  Со- 

ғыссаң  кетер  сәніңіз...Жаулық  жо- 

лын сүймеңіз, – деп жырау мал мен 

жер үшін босқа қан төгуге қарсы шы- 

ғып, Абылай ханның соғыс саясатын 

бүкіл елдің жақтамайтынын ескерте 

келіп, жұрт тілегіне қарсы іс қылу, ел 

ойынан  шықпау  жақсылыққа  апар- 

майтынын, көрші елдермен алыс-бе- 

ріс жасап, жауласпай бейбіт өмір сү- 

рудің қажеттігін, әсіресе, орыс елімен 

дос болып, оған арқа сүйеу керекті- 

гін  ескертеді.  Мәселен:  Ашуланба, 

Абылай,  Өтіңменен  жарылма,  Өк- 

пеңменен қабынба, Орыспенен соғы- 

сып, Басына мұнша көтерген, Жұрты- 

ңа жаулық сағынба! – деген жолдар 

Бұқардың  жоғарыда  айтқандарын 

онан сайын бекіте түседі. Хан халқын 

сыйлап,  жұрттың  айтқанымен  сана- 

сып отыруға тиіс, жақсы ханды хал- 

қы да қадірлейді, хан халық тілегінен 

шықса, қой үстіне бозторғай жұмырт- 

қалайтындай заман орнайды, деп жы- 

рау жаппай үйлесімділік (гармония) 

теориясына  ұқсас  жаңсақ  қорытын- 

ды  жасайды.  Ханның  жақсы  болма- 

ғы, Қарашаңның елдігі...Ел иесі құт 

болса, Ауыл ала болмайды.

Халқымыз ежелден туысқандық ынты- 

мақтастыққа, ағайынгершілікке ерек- 

ше мән беріп келген. «У ішсең руың- 

мен» деген заманда өмір сүрген қарт 

таптық белгілерді айыра алмай, аға- 

йындардың ынтымақтасқан ауыз бір- 

лігін, «бір жеңнен қол, бір жағадан бас 

шығаратындай»  мықты  топ  болуын 

ғана аңсаған. Ағайынның аразы, Ер- 

дің  сәнін  кетірер...Бұл  жалғанда  бір 

жаман,  Ағайынның  аласы...Айыра 

алмай жат өлсін. Жат бойынан түңіл- 

сін,  Бәріңіз  бір  енеден  туғандай  бо- 

лыңыз.

Жырау  ағайын  татулығы,  елді  бе- 

рекелі  ететін,  ең  басты  нәрсе  екен- 

дігін айтып «ағайын тату болса, жат 

жанынан түңілер» деген халық мәте- 

лін құптай, халықтың тату-тәтті өмір 

сүруін армандайды. Дегенмен психо- 

логия  ғылымына  қатысты  қызық- 

ты  тұжырымдар  жырау  шығарма- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: