Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

142

құбылыстардың  қиын  да  тұтас  жү- 

йесін  қалыптастырудың  өзіндік  за- 

ңының өмір сүруі және жұмыс істе- 

уі туралы айтқан болатын. Гештальт- 

психологтардың зерттеулерінде күр- 

делі құбылыстардың элементтері жә- 

не  оның  байланыстары  бойынша 

зерттеу  осы  байланыстардың  құры- 

лымын  анықтаумен  ауыстырылды. 

Осы себептерден ғылымдағы бұл ба- 

ғытты  кейде  «құрылымдық  психо-

логия»  деп  атайды  (гештальт  деген 

сөздің қазақша мағыналарының бірі 

«құрылым» деген мағынаны береді).

Г.  көптеген  өкілдері  психологиялық 

білімнен,  басқа  жаратылыстану  ғы- 

лымдарының  салаларының  бірінен 

базалық  білім  алды,  бұл  олардың 

психологиялық  көзқарасына  ерекше 

ықпал етті. В. Келер, мәселен, физика- 

ны оқып, үйренді және қабылдау мен 

ойлау үрдістерін түсіндіруде қажетті 

білімді пайдаланды. Кез келген құбы- 

лыс  пайда  болады  және  белгілі  бір 

жүйенің бөлігі ретінде өзіндік ерек-

шелік сипаттамасын алады деп жазды 

В. Келер. Г. ұстанымдары мен қағи- 

далары жеке тұлға мен тұлға аралық 

мінез-құлыққа қолдануды өзінің тео- 

риялық және эксперименталдік зерт- 

теулерінде К. Левин іске асырды.

Орта,  Левиннің  айтуынша,  физика- 

лық бірлікте емес, психологиялық тұр- 

ғыдан анықталуы қажет, демек, адам- 

дардың  оған  әсер  ететін  субъектив- 

тік  қабылдауы  арқылы  беріледі.  Г. 

идеялары  психологияның  көптеген 

негізгі  проблемаларын  талдауда  жа- 

ғымды  рөл  атқарды.  Көп  жағдайда 

Г.  бихевиоризмге  және  өмір  сүріп 

отырған  психологиялық  бағыттарға 

қарсы.  Жас  эксперименталдық  пси- 

хологияның  ұзақ  уақыт  бойы  зерт- 

теу  нысаны  түйсіктер  болды.  Пси- 

хикалық  өмірдің  бейнелік  аспектісі 

психологиялық  зертханаларда  қан- 

шама  күш  салынса  да  тек  ашылмай 

ғана қалған жоқ, керісінше, жоқ бо- 

лып кетті.

Бірақ  бейне  категориясын  ұсынып 

отырған  сол  аспект  әлеуметтік  тео- 

риялық  талдаудың  және  эмпирика- 

лық  зерттеудің  пәні  ретінде  міндет-

ті  түрде  қарастырылуы  қажет  еді. 

Идеалистік философияның үстемдік 

ету  жағдайында  қалыптасқан  оны 

іске асыруға Г. талпынған еді, оның 

бағыттары  мен  нәтижелеріне  әсері 

тиді.  Гештальтизмнің  қалыптасу  ке- 

зінде тұтастық және бөліктері проб- 

лемасына  ерекше  мән  берілді.  Бар- 

лық  уақытта  да  психикалық  өмірді 

оны  тұтастықта,  ішкі  байланыста 

қарастыру  негізгі  мәселе  болып  кө- 

терілді.  Болашақ  гештальтистер  екі 

зертханада  тәрбиеленді:  Ф.Брента- 

нонның  шәкірті  –  К.Штумпфа  (Бер-

лин) және Геттинген университетін-

де  Г.Мюллерде  тәрбиеленді.  Олар 

өздерінің  мақсаты  –  психологияны 

емес,  логиканы  реформалау  мәселе- 

сін қойды. Олардың айтуынша, логи- 

ка  феноменологияға  айналуы  тиіс. 

Осы мақсатты орындау үшін бұрын- 

ғы  интроспективтік  әдіс  жарамсыз 

деп табылды. Оны жетілдіру негізін- 

де феноменологиялық әдіс қалыптас- 

ты. Бұл бағыттың түсіндіруінше, бей- 

ненің негізгі қасиеті константтылық 

немесе  қабылдаудың  өзгерген  жағ- 

дайдағы  тұрақтылығы,  сонымен  қа- 

тар  егер  қабылданатын  зат  тұтас 

түрінде  қабылданбайтын  болса,  қа- 

былдаудың  тұрақтылығы  бұзылады. 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: