Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

хология мен лингвистиканың аралы- 

ғындағы  ғылым  саласы.  Ол  сөйлеу 

процесін,  оның  мазмұны,  коммуни- 

кативті рөлі, сөздің ойға қатысы тұр- 

ғысынан зерттейді. Осы бағыттың не-

гізін салушы неміс ғалымы Г.Штейн- 

таль (1823-1899) тілді жеке адаммен 

қатар, этнос психологиясының көрі- 

нісі ретінде қарастырды. Оның пікі- 

рінше, тіл білімі кісінің жеке психо-

логиясын ғана емес, халық психоло-

гиясына да сүйенуі қажет. Кейіннен 

Потебня мен Пауль еңбектерінде осы 

бағыт сөз, сөйлем, грамматикалық ка- 

тегория, сондай-ақ лексикалық мағы- 

налардың түрлерін түсіндіруде көрі- 

ніс тапты. Белгілі лингвистер Бодуэн 

де Куртенэ, де Сессюр еңбектерінде 

сөйлеу  әрекетінің  әлеуметтік  сипа-

тына баса назар аударылды. Америка 

ғалымдары Ч.Осгуд, Т.Сибсок т.б. пси- 

холингвистикаға  жаңа  мағына  енгі- 

зіп, ойлаудың сөзге, сөздің ойға талас-

сыз  алмасуына  сөйлеудің  даму  про- 

цесі деп түсіндірді.

Сөйлеуді  игерудің  шарттарын  қа- 

растыратын  үйрету  теориясы  мен 

(А.Н.Хомский),  бойдағы  туа  біткен 

ақпаратты  қабылдау  және  зерделеу 

(когнитивтік көзқарас) теориясы (Ж-

Пиаже) психолингвистиканың дамуы- 

на елеулі үлес қосты. Осы салада ке- 

ңес ғалымы профессор А.А.Леонтьев- 

тің еңбектері де ерекше орын алды. 

Қазақстанда  психолингвистикалық 

зерттеулер  XX  ғ.  60-жылдарынан 

бастап  қолға  алынды.  Бұл  жерде 

М.М.Мұқанов, А.А. Залевская, М.М. 

Копыленко, Б.С. Мучник т.б. еңбекте- 

рін атап  өткен жөн. Бізде осы сала- 

дағы зерттеулер үш бағытта жүргізіл- 

ді (екінші, бөгде тілді меңгеру; сөйлеу- 

дің пайда болуы мен оны түсіну; ой- 

лау мен қарым-қатынастың арақаты-