Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

туралы  алғашқы  ғылыми  түсініктер 

Ежелгі  дүниеде  (Үндістан,  Египет, 

Қытай), философия қойнауында пай- 

да  бола  бастады.  Бұл  түсініктердің 

дамуына қоғамдық практиканың; ем- 

деу  мен  тәрбие  салаларының  сұра- 

ныстары  себепші  болды.  Ежелгі  за-

ман  дәрігерлері  психиканың  ағзасы 

ми  екенін  анықтап,  темпераменттер 

туралы ілімді дамытты. Антика дәуі- 

ріндегі  психологияның  ұшар  шыңы 

Аристотельдің  ілімі  болған  еді:  ол 

жан тіршілік ете алатын материалдық 

дененің ұйымдастырылу нысаны деп 

ұғындырды. Ол объективтік және ге- 

нетикалық  әдістер  негізінде  тұжы- 

рымдалған  психологиялық  ұғым- 

дардың алғашқы жүйесін баяндады.

Эллиндік кезеңде тіршілік принципі 

оның белгілі бір көріністеріне айнал-

ды. Феодалдық дәуірде психика тура-

лы  ілім-білімдердің  ілгерілеуі  біраз 

бәсеңсіді. Тек орта ғасырда араб тілді 

елдердің  озық  пікірдегі  ойшылдары 

мен дәрігерлері (Ибн Сина, Ибн әл-

Хайсам, Ибн Рашид және т.б.) өздері- 

нің  жан  туралы  идеялары  арқылы 

Батыс  Еуропадағы  жаратылыстық  – 

ғылыми психологияның өркендеуіне 

жағдай жасады; осының нәтижесінде 

олар  адамды  жаратылыстың  заңда- 

рына бағынатын табиғи тіршілік иесі 

ретінде тәжірибелік жолмен зерттеу- 

ге мұрындық болады. Буржуазиялық 

революциялар  мен  материалистік 

дүниетанымның  өркендеу  дәуірінде 

психологиялық  әрекетке  принципті 

тұрғыдан жаңа көзқарас қалыптасты, 

енді  ол  детерминизм  ұстанымымен 

ұғыңдырылып, түсіндірілетін болды. 

Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер 

барысында психологиялық білімдер- 

дің  дамуына  жол  ашылып,  XVII  ға- 

сырда жантану ғылымы бірқатар іл- 

гері категориялармен толықты. Р. Де- 

карт  мінез-құлықтың  рефлекстік  та- 

биғатын  ашты,  жан  туралы  ұғымды 

субъктінің  өз  психикалық  актілерін 

тікелей білуі ретіндегі ұғымға айнал-

дырды.

Нақ осы дәуірде өте маңызды бірқа- 

көрді.  Олар  жан  құбылыстарының 

байлалысын  анықтайтын  байла-

ныс ретіндегі ассоциациялар туралы