Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

493

мінез-құлқынан  оның  әсері  жоққа 

тән болады. Бұл соңғы категорияда- 

ғы адамдар бір сезімге қатты берілуі 

мүмкін,  бірақ  іс,  қылығына  сезімі 

әсер  етпейді.  Сезімдерінің  іскерлік 

мәніне  қарап  адамдардың  арасын- 

дағы көп айырманы көруімізге бола- 

ды,  өйткені  сезім  адамның  мінез-

құлқы үшін қозғаушы күш болады.

Әсерлік мәні орасан күшті, берік жә- 

не  терең  сезім  адамның  ойын  тура- 

лап,  барлық  ісіне  белгілі  бір  бағыт 

береді, оның әрекетіне белгілі әсерін 

тигізеді. Сезімнің осы сыпатын – құ- 

марлық деп атаймыз. Құмарлық адам- 

ның бойын билейді, сондықтан оны 

зор  күш  деп  бағалаймыз.  Отанын, 

өзінің халқын сүю, ғылым мен көр- 

кем өнерді сүю – адамды ерлік істер- 

ге  құмарттырады,  ұлы  шығармалар 

жасауға жол ашады. Бірақ ұсақ, мар- 

дымсыз,  адамшылыққа  жатпайтын 

нәрселерге,  лайықсыз  іске  әуестік 

адамның  кісілігін  жоюы  мүмкін. 

Осындай, адамды жаман әдетке бас- 

тап,  нәпсіге  құл  етіп  жіберетін  құ- 

марлықтың  сипаттарын  Пушкиннің 

көп  шығармаларынан  «Қарғаның 

мәткесінен»  (Байлықка  құмарлану), 

«Сараң серіден» (сараңдық), «Моцарт 

пен  Сальериден»  (құмарлыққа  ай- 

налған  күншілдік)  кездестіруге  бо- 

лады.

«Құмартып  сүю»,  «Құмартып  жек 

көрушілік»,  «Іске  құмарлық»  деген 

сөздер  –  сезімнің  әсерінің  өте  те- 

реңдігін, тұрақтылығын сипаттайтын 

сөздер.

Сезімнің  әсерлігі  жөнінен  бір-бі- 

ріне қарама-қарсы бір жағынан сен- 

тименталдық адамдар, екінші жағы- 

нан,  құмарлы  адамдар  болады.  Бі- 

ріншілер, өз сезімдеріне өздері сүй- 

сініп,  содан  ләззат  алатындар,  оны 

іске  асыру  жағын  аз  ойлайтындар; 

екіншілері, сезімдерін көп білдірмей- 

ді, бірақ өмірі соның соңында бола- 

ды, оларды іске асыруға тырысады.

СЕЛҚОСТЫҚ  –  адам  мінезіндегі 

ұнамсыз  қасиеттердің  бірі.  Бұл  әр 

нәрсеге  немқұрайдылықпен  қарай- 

тын кісілерде жиі кездеседі. Мұның 

себептері көп. Мұндай жағдай кейде 

адамдар арасындағы қарым-қатынас 

салқындап-суынғанда,  мәселеге  же- 

те  түсіне  қоймағанда,  оған  сенім- 

сіздік пайда болғанда, жүйке жүйесі 

шаршағанда тағы осы секілді объек- 

тивтік,  субъективтік  себептерден 

туындап отырады. Берік дүниетаны- 

мы  мен  сенімі  бар  адамда  мұндай 

жағдай кездеспейді.

Сенімі  жоқ  адамда  тұрақты  мінез-

құлық  та  болмайды.  Мұндайлардың 

шындықтың  ақ-қарасын  айыруға, 

жай-жапсарын  дұрыстап  түсінуте, 

өмірден  өз  орнын  таңдай  алуына 

шамасы жете бермейді. Селсоқ адам- 

ды өмір толқыны біресе анда, біресе 

мұнда  соқтырады  да,  мінез-құлқын 

көлденеңнен  кез  келген  кездейсоқ 

жағдайлар билеп кетіп отырады. С – 

адамдар  арасындағы  қарым-қаты- 

нас  салқындағанда,  түсінбеушілік, 

сенімсіздік пайда болғанда, жүйкесі 

шаршағанда  және  т.б.  жағдайларда 

туындайды.

СЕМУ.  Психологияда  бұл  термин 

жаттығудың болмауы немесе жағым- 

сыз  жарақаттаушы  әсерлердің  сал- 

дарынан  (ұзаққа  созылған  эмоция- 

лық  стресс,  жанжал,  фрустрация, 

интоксикация  және  т.б.)  жекелеген 

психикалық  функцияның  бұзылуы 

мағынасында қолданылады.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: